بر اساس شواهد در حالی که حجم واردات سالانه ۱۵ کشور همسایه ایران ۱۱۶۰ میلیارد دلار است، اما ایران طی ۸ ماه نخست سال جاری (بدون احتساب نفت خام) حدود ۱۳.۳ میلیارد دلاربه ۲۰ کشور همسایه صادرات داشته که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، حدود ۱۴ درصد کاهش داشته است؛ یعنی سهم ایران از بازار کشور‌های همسایه کمتر از ۲ درصد است.
بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند یکی از عوامل زمینه ساز این امر، ضعیف عمل کردن رایزنان بازرگانی و اقتصادی در کشور‌های منطقه است؛ چراکه وجود اطلاعات بازار‌های هدف و شناسایی چگونگی ورود به آن‌ها و تسهیل توافقات دوجانبه از مهمترین عوامل توسعه تجارت خارجی در کشورهاست و رایزن بازرگانی وظیفه دارد به توسعه روابط تجاری، روابط دو جانبه و تعامل با اتاق‌های بازرگانی بپردازد.
اهمیت نقش رایزنان بازرگانی در سهولتِ تجارت را می‌توان در توجه کشور‌های مختلف به این حوزه مشاهده کرد؛ به عنوان مثال تعداد رایزنان در کشور‌هایی نظیر سوئد ۲۳۵ نفر، چین ۲۲۱ نفر، آلمان ۲۱۳ نفر، هند ۱۹۸ نفر، فرانسه ۱۵۶ نفر و آمریکا ۱۵۰ نفر است؛ این در حالیست که هم اکنون ایران فقط دو رایزن بازرگانی در دو کشور عراق و افغانستان دارد.
اعزام ۵ رایزن جدید تا پایان سال
سید مجتبی موسویان، معاون توسعه بازار‌های صادراتی سازمان توسعه تجارت ایران، در گفتگو با مهر اظهار داشت: در حال حاضر دو رایزن بازرگانی در دو کشور افغانستان (کابل) و عراق (بغداد) داریم و پاسپورت ۵ رایزن دیگر نیز برای اعزام به کشور‌های روسیه، عمان، آذربایجان، ارمنستان و چین تهیه و این افراد آماده اعزام هستند که تلاش داریم تا قبل از سال این افراد به محل مأموریت خود اعزام شوند.
وی افزود: تنها مشکلی که وجود دارد مشکل مربوط به ویروس کرونا و لزوم واکسینه شدن این افراد و خانواده‌هایشان است و از آن طرف نیز برخی از کشور‌ها قرنطینه‌های سفت و سختی دارند که ممکن است مدتی این افراد در کشور مقصد قرنطینه شوند؛ همچنین باید تأمین مالی مناسبی برای این افراد انجام شود.
اعزام ۳ رایزن دیگر تا مرداد ماه سال ۱۴۰۰
موسویان ادامه داد: برای ۳ کشور ترکیه، هند و پاکستان نیز برنامه اعزام رایزن داریم که رایزن ترکیه انتخاب شده و منتظر تأیید صلاحیت امنیتی این فرد هستیم؛ برای پاکستان و هند نیز کاندیدا‌هایی در نظر گرفتیم که روند تأیید صلاحیت و … تا مرداد ماه سال آینده انجام می‌شود که امیدواریم پس از طی این مراحل، طی نیمه نخست سال آینده رایزنان بازرگانی به ترکیه، هند و پاکستان نیز اعزام شوند. در نتیجه تعداد رایزن‌های بازرگانی ایران به ۱۰ نفر خواهد رسید.
معاون توسعه بازار‌های صادراتی سازمان توسعه تجارت ایران افزود: برخی از کشور‌ها درجه اهمیت بالایی برای ما دارند و جزو شرکای اصلی تجاری ما محسوب می‌شوند؛ در واقع اولویت تجارت ما ۱۵ کشور همسایه به اضافه چین و هند است.
برنامه ریزی برای اعزام رایزن به سوریه، لبنان و قزاقستان
وی ادامه داد: از این ۱۵ کشور که با عربستان و بحرین روابط تجاری نداریم؛ برای روسیه و آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، عراق، عمان و پاکستان برنامه ریزی کرده ایم. در قطر رایزن وابسته کار داریم که به نوعی کار رایزن بازرگانی را هم انجام می‌دهد. در کشور‌هایی مثل امارات فعلاً احتیاجی به رایزن نداریم، زیرا تجار به سیستم این کشور آشنا هستند و الان جزو اولویت‌های اول ما نیست. کویت هم فعلاً به این نتیجه نرسیده ایم که نیاز به رایزن در این کشور داریم.
معاون توسعه بازار‌های صادراتی سازمان توسعه تجارت ایران افزود: در برنامه‌های آینده نیز برای سوریه-لبنان و برای قزاقستان رایزن اعزام خواهیم کرد.
موسویان گفت: سازمان توسعه تجارت طی ۲۵ سال گذشته ۶۹ رایزن بازرگانی اعزام کرده است و در بهترین حالت حتی در یک سال ۲۵ مأمور ما در محل مأموریت خود حاضر بودند که در حال حاضر این تعداد کاهش یافته که البته کاهش مأموران فقط مختص به رایزنان بازرگانی نیست بلکه تعداد سایر وابستگان حوزه‌های دیگر هم کاهش یافته است، ولی با توجه به نیاز به جامعه تجاری کشور و ضرورت‌های امروز و به منظور توسعه هر چه بیشتر تجارت و تسهیل آن، این تعداد رایزن را به کشور‌های واجب اعزام می‌کنیم.
بیشتربخوانید:مشکل صادرات بخشنامه‌های یک شبه است
وی یادآور شد: علی رغم مشکلاتی که داشتیم رایزنان ما در دو کشور افغانستان و عراق همیشه مستقر بودند و هیچ گاه محل رایزن بازرگانی ایران در این دو کشور خالی نبوده است.
۳ مشکل عمده اعزام رایزن بازرگانی
معاون توسعه بازار‌های صادراتی سازمان توسعه تجارت ایران در خصوص مشکلات اعزام رایزنان بازرگانی، تصریح کرد: برای اعزام رایزن ۳ مشکل وجود دارد؛ یکی اینکه ما شرایط سخت گیرانه‌ای برای اعزام رایزن بازرگانی نداریم، زیرا رشته‌ای برای این حوزه در دانشگاه‌های کشور تدریس نمی‌شود در حالی که رایزن بازرگانی باید مسلط به زبان، حقوق، مدیریت، آداب دیپلماتیک، روابط بین الملل، فنون مذاکره و … باشد ضمن اینکه به سیستم تولید و تجارت کشور آشنا باشد که در کشور کم است.
وی افزود: در فراخوان‌هایی که می‌زنیم از ۳۰۰ نفر ۲ نفر شرایط مدنظر ما را دارند؛ بنابراین سازمان توسعه تجارت به دنبال اعزام «فرد» نیست بلکه باید متخصص‌ترین فرد را انتخاب و اعزام کنیم، زیرا باید در شرایط سخت کار کند و هم اشراف کامل به اقتصاد و تجارت داشته باشد؛ بنابراین باید این فرد بیش از ۱۵ سابقه کار داشته باشد، مأموریت موقت رفته باشد، در رویداد‌های مختلف و کمیسیون‌های مختلف و مذاکرات تجاری حضور داشته باشند که در خارج از سازمان توسعه تجارت این تیپ از افراد کم پیدا می‌شود.
موسویان ادامه داد: مساله بعدی شیوع ویروس کروناست؛ زیرا پس از شیوع این بیماری تمام حمل و نقل‌ها، پرواز‌ها و … مختل شد و به نوعی بحث اعزام‌ها مختل شد و آن‌هایی که بعضاً قرار بود بروند باید قرنطینه می‌شدند.
معاون توسعه بازار‌های صادراتی سازمان توسعه تجارت ایران گفت: مساله بعدی افزایش نرخ ارز است؛ بودجه ما ریالی است بنابراین برای اعزام رایزن باید با ریال ارز به نرخ نیمایی تهیه کنیم و به مأمور بدهیم برای اینکه بتواند مستقر شود. قبلاً با بودجه‌ای که داشتیم برای ۱۵ نفر کفایت می‌کرد، اما پس از افزایش نرخ ارز این بودجه برای تعداد کمتری قابل استفاده بود.
وی تاکید کرد: بنابراین مهارت‌ها، شیوع کرونا و افزایش نرخ ارز برای تأمین حقوق و دستمزد و تنخواه استقرار مأمور ۳ مشکل عمده در اعزام رایزنان بازرگانی است.