عبدالعزیز بوتفلیقه میانجی اسلامگرایان و ناسیونالیست‌های الجزایر

اقتصاد ۲۴- عبدالعزیز بوتفلیقه یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دولتمردان الجزایر بود. وی از مبارزان فعال در جریان جنگ الجزایر بود و تمام شهرت و مقام‌های زندگی خود را به واسطه فعالیتش در جنگ با فرانسوی‌ها به دست آورد.

الجزایر در نیمه قرن نوزدهم رسما جزوی از امپراطوری عثمانی بود، اما ساختاری قبیله‌ای داشت و در نظم و قانون امپراطوری عثمانی ادغام نشده بود. ارنست نولته تاریخ‌نگار برجسته آلمانی، حکومت الجزایر در این دوران را «حکومت دزدان دریایی» می‌نامد که در آن قبایل مختلف می‌آمدند و می‌رفتند و ناامنی سیاسی و اجتماعی بیداد می‌کرد. این عوامل الجزایر را به کشوری منزوی تبدیل کرده بود که اوضاع اقتصادی وخیم و آینده‌ای تیره برای آن تصور می‌شد.

اشغال الجزایر توسط فرانسه

استقرار راهزنان و دزدان دریایی در اطراف الجزایر دردسر زیادی برای کشور‌های دیگر ایجاد کرده بود و فرانسوی‌ها به همین بهانه در سال ۱۸۳۰ به الجزایر حمله کردند و آنجا را به اشغال خود درآوردند. فرانسوی‌ها برای بیش از یک قرن الجزایر را در اشغال خود داشتند، اما از همان سال‌های نخستین اشغال، ارتش‌های چریکی برای مقابله با فرانسوی‌ها تشکیل شد.

نخستین گروه چریکی را عبدالقادر خان تشکیل داد و مردم تصور می‌کردند با دستگیری وی در سال ۱۸۴۷ مقاومت مردم الجزایر توسط فرانسه به پایان رسیده است. از این رو سربازان فرانسوی با خیال راحت هر گونه جنایتی در الجزایر انجام می‌دادند و با قطعیت می‌توان گفت اقدام آن‌ها جنایت علیه بشریت بود.

بر اساس گزارش‌های مورخان، سربازان فرانسوی در خشمی افسار گسیخته برای تصاحب جواهرات زنان الجزایر، اگر جواهری از دست و پای کسی جدا نمی‌شد، بازو و پای وی را قطع می‌کردند. همچنین گروه‌های بسیاری از سربازان به زن‌های الجزایری تجاوز می‌کردند. اما از طرف دیگر هم پیشرفت‌های فنی و پزشکی که فرانسوی‌ها به الجزایر آورده بودند میزان مرگ و میر را کاهش داد و سطح زندگی را بالا برد. همچنین گروهی از فرانسوی‌ها فعالیت‌های تبلیغی را در الجزایر آغاز کردند و قصدشان آشنا کردن آن‌ها با آداب و فرهنگ اروپایی بود.

مفهومی که در این دوران ساخته شد و بسیار جنجالی بود عبارت بود از مفهوم «رشد یافتگان» که به آن بومیانی اطلاق می‌شد که فرهنگ فرانسوی را پذیرفته بودند و بنابرین حقوق شهروندی دریافت می‌کردند. بنابرین گروه‌هایی بوجود آمدند که به این مفهوم جعلی واکنش نشان دادند و خواستار حفظ ساختار‌های سنتی الجزایر شدند.

بیشتر بخوانید: عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس جمهوری پیشین الجزایر درگذشت

تشکیل گروه‌های مقاومت در الجزایر

در برابر ظلم فرانسوی‌ها مردم الجزایر دو گروه مقاومت تشکیل داده بودند؛ گروهی نوگرایان بودند که خواستار بیرون راندن فرانسوی‌ها از کشور و حفظ میراث مدرن بودند و گروهی دیگر اسلام‌گرایان افراطی که علاوه بر رهایی از اشغال فرانسه خواستار زدودن تمام آثار مدرنیته و فرهنگ غربی، که فرانسوی‌ها وارد الجزایر کردند، شده و دست به اقدامات تروریستی می‌زدند.

عبدالعزیز بوتفلیقه جزو نیرو‌های نوع نخست بود که از هواری بومدین پیروی می‌کردند و خواستار رهایی از اشغال فرانسوی‌ها و حفظ دستاورد‌های مدرن بودند. بوتفلیقه خیلی زود وارد میدان نبرد با فرانسوی‌ها شد و به خاطر فعالیت‌های چشمگیرش سریعا در ارتش آزادیبخش الجزایر به شهرت رسید.

با پیروزی ارتش آزادیبخش بوتفلیقه که یکی از افراد موثر در این دگرگونی بزرگ بود، در ۱۹۶۲ به وزارت ورزش، جوانان و گردشگری منصوب شد و سال بعد با به قدرت رسیدن احمد بن بلا به وزارت امور خارجه رسید. او در پست وزیر خارجه سیاست عدم تعهد الجزایر و حمایت از جنبش‌های انقلابی را ادامه داد و به قهرمان حمایت از حقوق کشور‌های توسعه نیافته بدل شد. این نقش او به‌ویژه در نشست فوق‌العاده مجمع عمومی سازمان ملل در مورد روابط شمال-جنوب در سال ۱۹۷۴ به چشم آمد که او ریاست آن را برعهده داشت.

پس از مرگ بومدین در دسامبر ۱۹۷۸ بیشتر ناظران بوتفلیقه را جایگزین احتمالی او می‌دانستند. اما ارتش و جبهه آزادی‌بخش میهنی روی «شاذلی بن جدید» توافق کردند و جایگاه بوتفلیقه در حد مشاور رئیس‌جمهور تنزل کرد.

در ۱۹۸۱ بوتفلیقه از کمیته مرکزی و شورای سیاسی جبهه آزادی‌بخش میهنی اخراج شد و از سال بعد به تبعید خودخواسته رفت. وی چند سال دور از وطن زندگی کرد، اما در ۱۹۸۷ به وطن بازگشت که این اتفاق به عنوان آشتی در جبهه آزادی‌بخش میهنی تعبیر شد.

جنگ داخلی در الجزایر

در سال ۱۹۸۹ در سومین کنگره فوق‌العاده جبهه آزادی‌بخش میهنی پس از تظاهرات اکتبر ۱۹۸۸ دوباره به عضویت کمیته مرکزی حزب درآمد. بوتفلیقه پس از بازگشت موقعیت سیاسی خوبی به دست آورد و تصور می‌شد الجزایر نیز به آرامش سیاسی و اقتصادی برسد. اما اتفاقی که از سال‌ها قبل پیش‌بینی می‌شد، همه چیز را تغییر داد. شکاف بین دو گروه مقاومت که از سال‌های پیشین در الجزایر شکل گرفته بود، در سال‌های پس از انقلاب بالا گرفت و اسلام‌گرایان در برابر ناسیونالیست‌ها صف‌آرایی کردند و به این ترتیب جنگی داخلی در الجزایر شکل گرفت.

درگیری مزبور در دسامبر ۱۹۹۱ شروع شد، یعنی زمانی که دولت پس از مشخص شدن نتایج دور اول انتخابات که حکایت از برنده شدن حزب جبهه رستگاری اسلامی داشت، ضمن ابراز ترس و نگرانی در خصوص برچیده شدن دموکراسی توسط، انتخابات را لغو کرد.

بعد از تحریم و دستگیری، هزاران تن از اعضای آن، چریک‌های اسلامگرا به سرعت ظهور کردند و مبارزات مسلحانه‌ای را ضد دولت و هواداران آن به راه انداختند. آن‌ها در قالب گروه‌های مختلفی تشکیل شدند نیرو‌های مسلح، که اصلی‌ترین آن‌ها جنبش مسلح اسلامی، مستقر در کوهستان‌ها و جماعت مسلح اسلامی بودند که محل استقرار آن‌ها در شهر‌ها بود. جنگ داخلی برای الجزایر بسیار ویرانگر بود و هزاران نفر در جریان آن کشته شدند.

بیشتر بخوانید: حزب الله با درخواست کمک از ایران می‌خواهد وجهه‌اش را بازسازی کند

ریاست جمهوری عبدالعزیز بوتفلیقه

بوتفلیقه اگرچه به وطن‌پرستان نزدیک بود، اما می‌دانست که جنگ داخلی با کشور چه کرده و در نتیجه در سال ۱۹۹۹ وارد رقابت سیاسی شد و برای رئیس جمهور شدن و مذاکره با اسلام‌گرایان تلاش کرد. مردم نیز به او رای دادند و بوتفلیقه به محض رسیدن به قدرت اقدامات خود را در جهت بر قراری صلح بین دو جبهه اصلی قدرت آغاز کرد. نهایتا تلاش‌های وی و همکارانش در سال ۲۰۰۲ نتیجه داد و جنگ داخلی الجزایر به پایان رسید.

پایان دادن به جنگ داخلی باعث محبوبیت فراوان بوتفلیقه شد و مردم دوباره وی را برای ریاست جمهوری انتخاب کردند. وی تا سال ۲۰۱۹ چند بار دیگر برای ریاست جمهوری کاندیدا شد و رای آورد، ولی افول شرایط جسمانی باعث شد بسیاری خواستار استعفایش شوند. مخالفان استدلال می‌کردند وی سکته کرده و سن بالایی دارد و صلاح نیست در بالاترین مقام اجرایی کشور بماند. بوتفلیقه در ۲ آوریل ۲۰۱۹ و در پی هفته‌ها اعتراضات مردمی و درخواست ارتش برای برکناری او به علت ناتوانی، از سمت خود استعفا کرد.

عبدالعزیز بوتفلیقه طی پیامی خطاب به مردم الجزایر فرستاد و در آن کار‌هایی که در دوران ریاست جمهوریش انجام داده را خاطرنشان ساخت. وی از همه مردم اعم از زنان و مردان الجزایری خواستار گذشت و عفو و بخشش بخاطر قصورش در حق مردم الجزایر شد. وی در کشور خود سیاستمدار محبوبی بود و این محبوبیت به دلیل میانجیگری بین گروه‌های اسلام گرا و ناسیونالیست‌های سکولار برایش حاصل شده بود.