سه چالش نظام حکمرانی رسانه‌ای در تعامل با سوپراپ‌ها

اقتصاد ۲۴ - اولین نشست چهار جانبه تخصصی سوپراپلیکیشن در سالن جلسات سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) برگزار شد. این نشست در حالی برگزار شد که نمایندگان مرکز ملی فضای مجازی از حوزه سیاست‌گذاری فضای مجازی، ساترا از حوزه تنظیم‌گری، فعالان حوزه سوپراپلیکیشن‌ها و نمایندگان حوزه‌های پژوهشی و دانشگاهی در آن حضور داشتند.

سوپراپلیکیشن، اپلیکیشن اپلیکیشن‌ها

محمدرسول حاج‌اقلی؛ مدیرکل صدور مجوز و امور رسانه‌های ساترا در ابتدای جلسه با اشاره به دغدغه‌های موجود درخصوص سوپراپلیکیشن‌ها گفت: دغدغه نهاد حاکمیتی و مرکز ملی این است که ما پیش از این با رسانه‌های کاربرمحور، محتوای نمایشی، پیام‌رسان، رادیو اینترنتی و... مواجه بوده‌ایم، اما در حال حاضر حتی پلتفرم‌هایی که به صورت تخصصی در حوزه ویدئو فعالیت می‌کنند تمایل دارند به سایر حوزه‌ها نیز ورود کنند.

وی افزود: برخی از پلتفرم‌ها به حدی فعالیت‌های متنوع دارند که به طور مشخص در مواجهه نخست نمی‌توان اسمی روی آن‌ها گذاشت؛ همچنین در حال حاضر مصرف کاربران از تک سرویسی به سمت چند سرویسی رفته است.

حاج‌اقلی با بیان این مطلب که این پدیده فقط مختص به کشور ما نیست و در دنیا رواج دارد گفت: پلتفرم‌های شرقی و خاصه چینی بیشتر به این سمت رفته‌اند و بسیار موفق بوده‌اند و در بازار هم نفوذ داشته‌اند. تصور می‌کنم جنس صنعت و کاربران ما هم مشابه بلوک شرق است بنابراین بایستی برای آن فکری کرد.

مدیرکل صدور مجوز و امور رسانه‌های ساترا در ادامه با مطرح کردن چند سوال در این خصوص گفت: سوال اول این است که اسم این پلتفرم‌ها را چه باید گذاشت؛ سوال دوم این‌که این موجودیت، چه مخاطراتی برای کاربر و به طور کل برای حکمرانی فضای مجازی کشور دارد؛ سوال سوم هم این است که ما چه راهکار‌هایی برای جمع‌بندی این موضوع داریم.

وی در پاسخ به سوال اولی که مطرح کرده بود و نام این پلتفرم‌ها گفت: ادبیات دنیا موجودیت این پلتفرم‌ها را با عنوان سوپراپلیکیشن می‌شناسد؛ درواقع اپلیکیشن اپلیکیشن‌ها یا اپلیکیشن بزرگی که شرایطی فراهم می‌کند تا سایر پلتفرم‌ها در بستر آن سرویس دهند.

مقابله با انحصار

محمد صاحب‌بیانی نماینده مرکز ملی فضای مجازی در ادامه بحث بیان کرد: دغدغه مرکز ملی فضای مجازی مقابله با انحصار است؛ اما درعین حال قصد نداریم مانعی برای بخش خصوصی باشیم. بلکه عمل طبق حد و مرزی که در قانون انحصار مرکز ملی فضای مجازی با عنوان سیاست‌ها و الزامات مشخص شده مدنظر ماست. این مقوله نباید مغفول بماند چراکه ممکن است بحث امنیت ملی ما را نیز تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

فقط ساترا حرف ما را شنید

عمادالدین پاینده پژوهشگر آزمایشگاه داده و حکمرانی نیز در ادامه مباحث مطرح شده در نشست عنوان کرد: سال ۹۷ پدیده‌ای فراگیر از شرق را شناسایی کردیم؛ بر همین اساس سوپراپلیکیشن را پدیده‌ای شرقی و در حال صادر به غرب می‌دانیم. درباره موضوع سوپراپلیکیشن‌ها از بین نهاد‌هایی که در حوزه فضای مجازی مسئولیت داشتند تنها نهادی که حرف ما را شنید ساترا بود.

وی افزود: زمان آغاز پروژه سوپراپلیکیشن‌ها، مبنای صحبت ما با دوستان این بود که این موجودیت، پدیده‌ای است که مرز‌های تنظیم‌گری بخشی را در هم خواهد شکست؛ بنابراین نهاد تنظیم‌گر باید برای یک مرکز فرماندهی تنظیم‌گر آمادگی داشته باشد.

پاینده در پایان صحبت‌های خود تاکید کرد: سوپراپلیکیشن‌ها موجودیت‌هایی هستند که حاکمیت باید نگاهی تسهیل‌گرایانه به آن‌ها داشته باشد و روی‌شان سرمایه‌گذاری کند.

ذائقه شرقی

میثم عسکری‌عنایت مدیرعامل آی‌گپ در بخش دیگری از نشست درمورد سوپراپلیکیشن‌ها گفت: نکته اصلی در این خصوص ذائقه یا همان فرهنگ ماست که ذائقه‌ای شرقی است. موجودیت و ادامه آن نیز از بازار می‌آید.

عسکری‌عنایت خاطر نشان کرد: تنظیم‌گری سوپراپلیکیشن‌ها خیلی هم سخت نیست. نمونه تنظیم‌گری آن‌ها در سایر کشور‌های دنیا وجود دارد. ما ابتدا باید حوزه تنظیم‌گری را مشخص کنیم؛ زیرا دغدغه هم بسیار داریم؛ در نهایت بازار، انتخاب خود را خواهد داشت.

وی در ادامه پیشنهاد خود را مطرح کرد وگفت: من پیشنهاد می‌کنم ساترا در این مقوله موضوع تنظیم‌گری را به نقطه‌ای مشخص برساند. ما پیرو نکات و اقدامات نهاد تنظیم‌گر هستیم و آن‌ها را رعایت می‌کنیم. مرکز فرماندهی مشخص نیست. اگر قرار است قانونی مثل صیانت تنظیم و اجرا شود بایستی برای همه یکسان باشد.

زورآزمایی بین سازمان‌های تنظیم‌گر

بهروز استادمحمدی مدیرعامل روبیکا با بیان چهار چالش اصلی درباره سوپراپلیکیشن‌ها بیان کرد: اولین چالش، تنظیم‌گری چند سازمان مختلف است که به نظر می‌رسد نوعی زورآزمایی بین سازمان‌های مختلف برای گسترش حیطه تنظیم‌گری وجود دارد؛ به همین دلیل مشخص شدن خط و مرز هریک از این‌ها لازم است. مورد دوم تضاد منافع بین سازمان‌های تنظیم‌گر است که پلتفرم‌های متعلق و وابسته به خودشان دارند.

استادمحمدی در ادامه چالش‌های بعدی را بیان کرد و گفت: نحوه مواجهه صحیح نهاد تنظیم‌گر با پلتفرم‌های خارجی و داخلی یکی دیگر از چالش‌های موجود است و مورد چهارم نحوه تنظیم‌گری پلتفرم‌هایی که به طور کلی خودشان ارائه‌کننده خدمات هستند. در مجموع تنظیم‌گر علاوه بر اعمال محدودیت باید حمایت‌های خود را نیز عملی کند.

دغدغه‌ها و الزامات جدید

حنانه اکبری پژوهشگر دفتر مطالعات ساترا در بخش دیگری از جلسه با اشاره به چالش تنظیم‌گری پلتفرم‌ها توسط نهاد‌های تنظیم‌گر رسانه در اروپا گفت: پیش از این نهاد‌های تنظیم‌گر رسانه در اروپا تنظیم‌گری رادیو و تلویزیون و سرویس‌های ویدئوی درخواستی را بر عهده داشتند.

وی افزود: با تغییر و افزایش مصرف رسانه‌ای بر بستر پلتفرم‌ها، چالشی جدی برای تنظیم‌گران رسانه اروپا ایجاد شد. از این رو در قوانین جدید اتحادیه اروپا به طور ویژه دستورالعمل رسانه‌های صوتی و تصویری ۲۰۱۸ برای اولین بار پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری ویدئو در محدوده تنظیم‌گری نهاد‌های تنظیم‌گر رسانه قرار گرفت.

اکبری تاکید کرد: با این وجود بر سر اجرایی‌سازی الزامات و تفاوت کارکردی این پلتفرم‌ها با سرویس‌های دیگر نظیر رادیو و تلویزیون و سرویس ویدئوی درخواستی مسائلی جدی وجود دارد. چالش جدی‌تر در حوزه پلتفرم‌ها و سوپراپلیکشین‌هایی است که خدمات صوتی و تصویری بخشی از کارکرد این بازیگران قرار گرفته و از این رو دغدغه‌ها و الزامات جدید و متفاوتی را در حوزه‌های مختلف تنظیم‌گری ایجاد کرده است.

افزایش نسبت مصرف سرویس داخلی به خارجی

محمود کلانتری مدیر محتوا ذره‌بین در بخش دیگری از نشست با تعریفی از تنظیم‌گری گفت: اگر عدم تنظیم‌گری به معنای رها کردن باشد اشتباه است و به صلاح نیست. کسی به دنبال عدم کنترل و نظارت نیست. سرویس‌هایی که شبیه یا تبدیل به سوپراپلیکیشن شده‌اند باید در دایره تنظیم‌گری قرار بگیرند، اما مسئله اصلی هدف‌گذاری تنظیم‌گری است.

وی افزود: در اینجا باید مدیریت اقتضایی داشته باشیم؛ به این معنا که تنظیم‌گر با توجه به شرایط امروز سیستم سرویس‌های دیجیتال باید بتواند تصمیمی بگیرد که در آینده امکان تغییر آن را داشته باشد. درواقع باید مبتنی بر دانش روز تصمیم گرفت.

کلانتری تاکید کرد: اگر امروز در حوزه موتور جست‌وجو ذره‌بین یک درصد سرویس می‌دهد اسم آن را نباید انحصار و ضد رقابت گذاشت. اولین هدف و وظیفه امروز ما افزایش نسبت مصرف سرویس داخلی به خارجی است.

وی خاطرنشان کرد: رقیب کس دیگری است و ما باید به درستی آن را تعریف کنیم. به روز بودن، مدیریت اقتضایی و انعطاف‌پذیر بودن در تصمیم‌گیری از مهم‌ترین نکاتی است که باید در نظر گرفت.

سوپراپ، مسیری غیرقابل اجتناب

وحید علی‌عسگری مدیر بازاریابی ذره‌بین نیز گفت: سوپراپ یک مسیر غیرقابل اجتناب است. به علاوه منطق تجاری را هم به همان سمت می‌برد؛ به‌طوری که شرق و غرب هم ندارد. نکته کلیدی این است که نقطه مسئولیت در قوانین باید مشخص شود. ارائه دهنده محتوا اهمیت بالایی دارد. در مسئله دیوار اگر کسی که آگهی داده است را مسئول بدانیم مدیرعامل دیگر مسئول نیست؛ بنابراین کسی که محتوا را بارگذاری می‌کند مسئول است.

نگاه به آینده

امیرحسین ایماغیان مدیر محتوای آی‌گپ در قسمت دیگری از نشست با بیان موضوع قانون‌گذاری گفت: همه قانون‌گذاری ما متعلق به گذشته است. ما آینده‌پژوهی در این‌باره نداریم. اگر قصد داریم تنظیم‌گری صحیحی داشته باشیم، باید نگاه به آینده را مدنظر قرار دهیم.

رسانه صوت و تصویر فراگیر تعریف دارد. آی‌گپ، ذره‌بین و ... رسانه نیستند. ساترا روی صوت و تصویر فراگیر تنظیم‌گری می‌کند. اگر من سرویسی را فراهم کرده باشم تنظیم‌گر باید از من سوال کند. درباره انحصار هم باید بگویم تکلیف مشخص است؛ به عنوان مثال وی‌چت از چین یک سرویس انحصار مشخص است. در غرب هم شرایط به همین شکل است.

فعالیت رو به رشد سوپراپلیکیشن‌ها

حاج‌اقلی در پایان نشست، مباحث مطرح شده از جانب حاضران را جمع‌بندی و بیان کرد: باید بگویم فعالیت صوت و تصویری سوپراپلیکیشن‌ها در کشور وجود دارد و رو به رشد است. بر همین اساس ممکن است مخاطراتی در پی این فعالیت‌ها پیش آید که آن‌ها را در این جلسه برشمردیم؛ یکی از این مخاطرات مسئله رقابت و انحصار است که راهکار آن پایبندی به قوانین رقابت و شفافیت در انحصار است. دومین مخاطره جدی مسئله حوزه داده است؛ مسائلی مانند فروش داده، حفاظت داده، مالکیت داده و ... که این مسائل نیز از طریق پایبندی به قوانین مرتبط با صیانت داده برطرف خواهد شد؛ سومین مورد بحث خدمات عمومی و مسئولیت سوپراپلیکیشن‌ها در برابر ارائه خدمات عمومی است. دغدغه جدی دیگر این حوزه تعدد و چندگانگی نهاد‌های تنظیم‌گر و بازیگران حوزه نظارت است که بعضا تعارض کارکردی ایجاد می‌کنند؛ در نتیجه یکی از راهکار‌های آن ایجاد نظام حمکرانی واحد است که در حال حاضر مرکز ملی فضای مجازی آن را نمایندگی می‌کند؛ به علاوه این مسئله را باید به طور جدی در طرح حمایت از کاربران فضای مجازی گنجاند و حل کرد.

طبق این گزارش، محمدرسول حاج‌اقلی مدیرکل صدور مجوز و امور رسانه‌های ساترا، شقایق مکرمی و محمد صاحب‌بیانی از مرکز ملی فضای مجازی، حنانه اکبری پژوهشگر دفتر مطالعات ساترا، بهروز استادمحمدی مدیرعامل روبیکا، میثم عسکری عنایت مدیرعامل آی‌گپ، امیرحسین ایماغیان مدیر محتوای آی‌گپ، وحید علی‌عسگری مدیر بازاریابی ذره‌بین، محمود کلانتری مدیر محتوا ذره‌بین، عمادالدین پاینده پژوهشگر آزمایشگاه داده و حکمرانی شریف و سهراب مرتضوی تحلیل‌گر داده معاونت تنظیم بازار و توسعه کسب و کار ساترا حاضران این نشست بودند.

گفتنی است ساترا مسئولیت برگزاری سلسله نشست‌های تخصصی این حوزه را بر عهده دارد و این نسشت‌ها با حضور سایر مسئولان و کارشناسان ادامه خواهد داشت.