سواد رسانه‌ای پیش‌نیاز کاربران فضای مجازی است

اقتصاد ۲۴ - نخستین نشست «بررسی بلاگر‌ها و اینفلوئنسرها، آسیب‌ها و فرصت‌ها» در سالن جلسات سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) برگزار شد؛ در این نشست علی سعد معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا و جمعی از پژوهشگران و کارشناسان حوزه کسب و کار، علوم اجتماعی و ارتباطات، فعالان مطبوعاتی و رسانه‌ای، کارشناس حقوقی و نماینده مرکز ملی فضای مجازی حضور داشتند.

فعالیت جنبه اجتماعی در پلتفرم‌های خارجی

در ابتدای نشست علی سعد معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا تاریخچه‌ای کوتاه از شکل‌گیری ساترا را شرح داد. وی در ادامه با طرح موضوع و توضیح درباره محوریت جلسه گفت: در حال حاضر پلتفرم‌های داخلی تحت تنظیم‌گری ساترا هستند و قائدتا در پلتفرم‌های خارجی بنا به دلایل مختلف اعم از بحث تحریم، رویکرد قبلی کشور یعنی فیلترینگ آن‌ها و... ابزاری برای تنظیم‌گری در دست نداریم، اما جنبه اجتماعی ما در این حوزه فعال است.

وی افزود: درواقع اگر روی محتوای پلتفرم‌های خارجی کار می‌کنیم، جنبه اجتماعی آن یعنی همان وجه آگاهی‌بخش، ایجاد گفتمان، آگاهی‌سازی مخاطبان جامعه هدف و... درحال فعالیت است.

سعد در ادامه هدف از برگزاری این جلسه را طرح بحث درباره اینفلوئنسر‌ها دانست و گفت: قصد داریم درباره این مسئله و ابعاد مختلف آن صحبت و از نظرات و تجربیات شما بهره‌مند شویم.

مسئله تعریف در فرهنگ شهرت

علی مومنی مدیر مسئول نشریه فرهنگ شهرت بعد از صحبت‌های سعد درمورد فرهنگ شهرت و اینفلوئنسر‌ها بیان کرد: اگر بخواهیم از دیدگاه انتقادی و جامعه‌شناختی در خصوص فضای سلبریتی صحبت کنیم اولین مشکلی که ما در فضای شهرت و به طور خاص درباره اینفلوئنسر‌ها داریم مسئله تعریف است. ما در فضای فرهنگ شهرت تعاریف جامعی از این مبحث نداریم؛ لذا این تعاریف ناقص یا اشتباه باعث می‌شوند رفتار درستی را در مقابله با آن‌ها نداشته باشیم.

وی افزود: عدم برخورداری از تعریف دقیق باعث می‌شود که ما واقعیت اجتماعی را به خوبی نشناسیم و در نهایت مشکلات رفتاری نیز افزایش پیدا می‌کنند؛ بنابراین برخورداری از یک تعریف درست در این خصوص نیازمند وارد کردن رویکر علمی به این تعاریف است.

مواجهه با معایب و آسیب‌های اجتماعی

طهورا میرزایی‌زاده پژهشگر در بخش دیگری از نشست درباره مقوله حجاب استایل و تاریخ پیدایش آن صحبت کرد و گفت: در حوزه حجاب استایل یا مد اسلامی، ما بیشتر با معایب و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی روبه‌رو هستیم.

میرزایی‌زاده بیان کرد: این خانم‌ها به فضای مجازی آمدند تا به سایر خانم‌ها اعتماد به نفس بدهند. بسیاری از این بلاگر‌ها به دلیل نمایش بیشتر خودشان و دریافت دنبال‌کننده و لایک بیشتر، کم‌کم از هدف اولیه خود که رواج حجاب و سبک زندگی اسلامی بود فاصله گرفتند چراکه دریافتند با سبک غربی می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند.

سواد رسانه‌ای عینی

امیر مجرد مشاوره حوزه کسب و کار در ادامه نشست با توضیحی درباره ایجاد یک کمپین و آسیب‌شناسی حوزه اینفلوئنسری بر اساس چهار مولفه تعریف، تعرفه، رفتار و محتوا گفت: ما در این مولفه‌ها در برخی قسمت‌ها دچار اشکالات کارشناسی هستیم.

وی تاکید کرد: صاحبان کسب و کار با این افراد رشد می‌کنند. سواد رسانه‌ای مردم در این موضوع را باید عینی کرد تا آن را ببینند. درمجموع باید این‌گونه نشست‌ها به کاری عملی ختم شوند.

پلتفرم‌های واسطه/ لزوم حضور نهاد نظارتی

امیر نادری مشاور حوزه کسب و کار مجازی در قسمت بعدی این نشست با عنوان دو مسئله یعنی تبلیغات بلاگر‌ها و پلتفرم‌های واسطه که معرف بلاگر هستند گفت: احساس می‌کنم پلتفرم‌های واسطه دارای مجوز هستند و منع قانونی ندارند، زیرا در سطح شهر بیلبورد‌های تبلیغاتی آن‌ها را مشاهده می‌کنیم. اما استراتژی که این پلتفرم‌ها پیش گرفته‌اند اشتباه است.

نادری افزود: از آنجا که نهاد ناظری روی عملکرد اینفلوئنسر‌ها نظارت ندارد در مواقعی که به تعهدات خود خوب عمل نمی‌کنند این کسب وکار است که ایراد دارد؛ در نتیجه این اتفاق باعث افسردگی کسب وکار می‌شود و انگیزه رشد را از آن می‌گیرد؛ بنابراین حضور یک نهاد نظارتی در این موضوع لازم است.

نمایش بطن جامعه توسط اینستاگرام

محمدجواد محمددوست مشاور حوزه کسب و کار مجازی در بخشی دیگر از نشست ضمن اعلام نظر مخالف خود نسبت به صحبت‌های حاضران گفت: دوستان احساس می‌کنند اینستاگرام یک منبع است در صورتی که اینستاگرام مانند یک دستگاه ام آر آی است. اگر مشکلی در بدن انسان رخ دهد دستگاه را عوض نمی‌کنند بنابراین اینستاگرام بطن جامعه ما را نشان می‌دهد؛ با این حساب این مشکلات ربطی به اینستاگرام ندارند.

محمددوست بیان کرد: ما باید همه مراحل مشاغلی که وارد آن می‌شویم را بلد باشیم. مردم هم باید بدانند که چه خطراتی در این حوزه و همکاری با بلاگر‌ها و اینفلوئنسر‌ها وجود دارد؛ به عقیده من پشت تمام موضوعاتی که درخصوص فرهنگ مطرح می‌کنیم مسائل اقتصادی قرار دارند.

حد و حدود بلاگر

مریم لامعی وکیل در بخشی دیگر از نشست از مواجهه‌اش با افرادی گفت که زندگی خود را با بلاگر‌ها مقایسه می‌کنند و افزود: این افراد که تعدادشان هم کم نیست در ادامه زندگی خود دچار اختلاف می‌شوند و در بسیاری موارد طلاق می‌گیرند. اما ما نمی‌توانیم بلاگر‌ها یا اینستاگرام را از بین ببریم. بلکه باید برای آن‌ها اتحادیه و صنف در نظر بگیریم تا پروانه فعالیت بگیرند.

لامعی افزود: نکته دیگر وجود یک قانون مدون است که ضمانت اجرایی داشته باشد؛ در این زمینه حضور یک نهاد نظارتی لازم است. همچنین قوانین مشخص در زمینه انتشار عکس و فیلم کودک و مشخص بودن محتوای پیج از دیگر مواردی است که باید معین شوند تا حد و حدود بلاگر تعیین و از این طریق خیلی بهتر قابل کنترل باشد.

مرز بین فرصت و تهدید

شیما فرزادمنش کارشناس حوزه ارتباطات و از حاضران در نشست در ادامه بحث ضمن اشاره به فضای کلی اینستاگرام گفت: آیا فضای اینستاگرام سراسر مشکل و آسیب است! در صورتی که این فضا، فضای فرصت‌ها هم بوده است مانند فعالیت معلولان و دیده شدن آنها؛ بنابراین باید بگویم در این فضا مرزی بین فرصت و تهدید وجود دارد که هم‌زمان می‌تواند برای یک فرد توانمندسازی کند.

فرزادمنش تاکید کرد: ما نمی‌توانیم صرفا از آسیب‌ها صحبت کنیم. بحث دیده شدن فقط مختص به بلاگر‌ها و اینستاگرام نیست بلکه متعلق به امروز جامعه و همه ماست. فضای مجازی باعث شده است تا مرجعیت گفتمانی متکثر شود و این اتفاق مثبتی است. نمی‌توان همه فعالان در این فضا را یک‌جور دید. شناخت مخاطبان اینفلوئنسر‌ها نیز مقوله مهمی است.

گفتمان پیش‌شرط سیاست‌گذاری

نیلوفر نادری پژوهشگر در ادامه نشست با بیان این مطلب که بیشتر پژوهش‌های انجام شده در این زمینه روز فضای مجازی و به طور خاص اینستاگرام تمرکز دارند گفت: این فضا صرفا فضایی برای بازنمایی است و این سوژه‌ها که از آن‌ها حرف می‌زنیم جایی در دنیای واقعی وجود دارند. اینکه ما فقط در یک میدان مشاهده به اسم اینستاگرام بررسی داشته باشیم باعث می‌شود نتوانیم همه سویه‌های بلاگر و اینفلوئنسر را بررسی کنیم.

وی افزود: ما با انواع بلاگر‌ها مواجه هستیم. این افراد در ساحت بازنمایی با یکدیگر تفاوت دارند. این افراد تبدیل به خرده سلبریتی شده‌اند و سعی دارند با برملاکردن زندگی خصوصی خود بهره ببرند؛ درمجموع اگر ما در این زمینه قصد سیاست‌گذاری داریم باید ابتدا گفتمان صورت بگیرد.

تجربه یک جانشینی ناکامل

محمد پویا قاسمی پژوهشگر در قسمت بعد بیان کرد: اگر قصد تهیه لیستی از اینفلوئنسر‌ها داشته باشیم شاید تا ۱۰۰۰ نفر اسم وجود داشته باشد، اما این تعداد برای یک جامعه ۸۰ میلیونی است نه یک جامعه ۸۰۰ میلیونی و این تکثر حیرت‌انگیز است. وقتی به سایر کشور‌ها نگاه می‌کنیم می‌بینیم اینفلوئنسر یا نمایده صنعت است یا خرده فروش و یا نهایتا سبک زندگی و برای توسعه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند.

قاسمی تصریح کرد: ما شاهد ظهور اینفلوئنسر‌هایی هستیم که مولود جنبش‌های لحظه‌ای جامعه ایران است. تا پیش از ظهور این افراد تبلیغات در انحصار سازمانی مانند صدا و سیما بوده است، اما در ادامه مردم برای دریافت اخبار، اطلاعات و سرگرمی منابع دیگری را هم یافتند؛ بنابراین رسانه‌های اجتماعی درحال تجربه یک جانشینی ناکامل هستند. در این شرایط بسیاری از فعالان سابق صدا و سیما هم وارد این فضا شده‌اند. اینفلوئنسر‌ها خواه یا ناخواه نخبه هستند.

مواجهه متفاوت در پلتفرم‌های مختلف

محمدحسین سیاح‌طاهری مدیرکل فرهنگی و اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی در بخش دیگری فرهنگ شهرت را مبحثی سابقه‌دار عنوان کرد و گفت: فضای مجازی به مباحث فرهنگ شهرت، سلبریتی و اینفلوئنسر ضریب و تغییراتی داده است. پلتفرم نحوه تعامل انسان‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. نوع مواجهه افراد در پلتفرم‌های مختلف متفاوت است. در شبکه‌های مختلف اجتماعی اینستاگرام فضایی متفاوت دارد. عکس‌محوری در این فضا ویژگی بارز آن است.

سیاح‌طاهری تاکید کرد: مردم واقعیت خود را در گوگل جست‌وجو می‌کنند و موارد غیرواقعی زندگی خود را در اینستاگرام به اشتراک می‌گذارند. این نوع مواجهه روی افراد جامعه اثر منفی می‌گذارد.

در بخش پایانی جلسه علی سعد ضمن تشکر از حاضران به جمع‌بندی بحث پرداخت و گفت: رسانه‌های اجتماعی در زمینه این مبحث کمک می‌کنند تا خرده‌فرهنگ‌ها و گروه‌های آسیب‌پذیر را نشان دهند و از طرفی در صدد ایجاد هژمونی برای از بین بردن این خرده‌فرهنگ‌ها هستند؛ سبک زندگی که در روستا‌ها و شهرستان‌ها جریان دارد و افرادی که تلاش می‌کنند خود را شبیه به بلاگر‌ها و اینفلوئنسر‌ها کنند از جنبه‌های منفی این مبحث است و البته دوستان به جنبه‌های مثبت آن اشاره کردند.

سعد خاطرنشان کرد: طبق گفته مک لوهان «رسانه پیام است»؛ بر همین اساس رسانه در حال ایجاد اقتضائات جدید با قواعدی جدید است. اما قواعد موفقیت و پیروز شدن در این فضا با فضای حقیقی که پیش از این در آن قرار داشتیم متفاوت است. افرادی هم که در این فضا رهبران افکار عمومی می‌شوند از فضا و ظرفیتی متفاوت برخوردارند.

معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا با برشمردن خلاء‌های موجود در این زمینه گفت: از نگاه ساترا ما در بحث آموزش در دو سطح اینفلوئنسر‌ها و کاربر خلاء و محدودیت داریم و به طور حتم باید به این مسیر ورود کنیم. ساترا در حد توان خود این موضوع مهم را پیگیری خواهد کرد. همچنین با توجه به صحبت دوستان در خصوص مقوله قانون‌گذاری در این زمینه با خلاء جدی روبه‌رو هستیم.

وی افزود: مورد دیگری که درحال حاضر در کشور‌های اروپایی شروع شده است اینکه نهاد‌های تنظیم‌گر پیش از این با رسانه و پلتفرم طرف حساب بودند؛ بدین شکل که قانون‌گذار برای پلتفرم قاعده و قانون تعریف می‌کرد، اما هم‌اکنون به سمت تنظیم‌گری کانال‌ها رفته‌اند.

سعد در انتهای جلسه ضمن ابراز امیدواری برای ادامه این جلسات تاکید کرد: ما، کارکنان ساترا را دوستان خود بدانید. بسیار مشتاقیم تا از ظرفیت و تجربیات شما و سایر دوستان در ساترا بهره‌مند شویم.

منبع: روابط عمومی ساترا