اختلاف چهارگانه ایران و آمریکا اصلی‌ترین گزینه روی میز مذاکرات

اقتصاد۲۴- هرچند پیش از سفر چهارشنبه شب علی باقری به تهران، بیشتر تحلیلگران از احتمال حصول به توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران در روز‌های پایانی این هفته سخن می‌گفتند، اما با تحولات جدید این اتفاق در خوشبینانه‌ترین حالت به هفته بعد موکول شده است؛ هرچند اختلافات میان طرفین به اندازه‌ای جدی هستند که حتی می‌توانند مذاکرات را با شکست مواجه کنند.
به گزرش یورونیوز، اما پس از گذشت چندین ماه مذاکره فشرده میان ایران و قدرت‌های جهانی برای احیای برجام، چه موضوعاتی هنوز میان طرفین محل اختلاف است؟
به عبارت دیگر وقتی طرفین از لزوم گرفتن تصمیمات سیاسی از سوی طرف مقابل می‌گویند، دقیقا از چه سخن به میان می‌آورند؟ در ادامه این گزارش اختلافات اساسی باقی‌مانده میان طرفین را مرور می‌کنیم.

۱ - اختلافات بر سر پادمان

احتمالا در حال حاضر جدی‌ترین اختلاف میان ایران و آمریکا مسائل مربوط به پادمان است. پس از سرقت اسناد هسته‌ای از سوی نیرو‌های اسرائیلی در انباری در نزدیکی تهران، تل آویو مدارکی را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه داد که نشان می‌دهد تهران در برخی از مراکز اعلام نشده، فعالیت‌های هسته‌ای انجام می‌داده و همین مسئله نگرانی‌ها در خصوص احتمال پیگیری برنامه تسلیحات نظامی از سوی تهران را افزایش داده است. همچنین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چندین بار در گزارش‌های خود از ایران به دلیل عدم ارائه توضیحات شفاف در خصوص دو مرکز اعلام نشده که گفته می‌شود در آنجا رد اورانیوم دیده شده انتقاد کرده است.
یک منبع نزدیک به تیم آمریکایی در این خصوص به یورونیوز فارسی می‌گوید: «مسائل مربوط به پادمان از جدی‌ترین اختلافات میان طرفین است. آژانس به مواردی از اقدامات اعلام نشده در برنامه هسته‌ای ایران رسیده که در ۳-۴ سال اخیر انجام شده است. ایران باید در این خصوص با شفافیت با آژانس رو به رو شود؛ در غیر این صورت امکان حصول به توافق بسیار کاهش می‌یابد.»

بیشتر بخوانید: نقش حمله روسیه به اوکراین در انتظارات تورمی در ایران چیست؟

آژانس در واقع از مدت‌ها پیش خواهان بازرسی از دو محل در حومه شهر‌های تهران و اصفهان بوده و می‌گوید احتمال دارد در این دو سایت در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، فعالیت‌های هسته‌ای انجام شده باشد که ایران گزارشی در خصوص آن ارائه نداده است. علاوه بر آن، آژانس معتقد است مواردی نیز از تخلفات ایران در ۳-۴ سال اخیر وجود دارد که تهران باید در این خصوص با شفافیت توضیحات لازم را ارائه دهد. اقدامی که رافائل گروسی می‌گوید تاکنون از سوی ایران مشاهده نشده است.
حال و با نزدیک شدن به توافق هسته‌ای، یکی از نقاط اختلاف میان طرفین همین موضوعات مربوط به گذشته است. ایران خواهان بسته شدن این پرونده‌هاست در حالی که کشور‌های غربی و آمریکا تلاش دارند میان توافق حاضر و PMD یا همان «ابعاد نظامی احتمالی» تمیز قائل شوند.
یک منبع نزدیک به تیم مذاکره کننده ایران در این خصوص به یورونیوز فارسی می‌گوید: «ما توضیحات لازم را به آژانس داده‌ایم، اما آن‌ها دنبال بهانه‌جویی هستند و هر روز پرونده جدیدی بازی می‌کنند. اگر این طور باشد ما هر روز باید پاسخگوی اتهامات جدید آژانس باشیم. آژانس باید تضمین دهد که این پرونده همین جا مختومه اعلام می‌شود و در آینده هم دوباره پرونده جدیدی علیه ایران باز نخواهند کرد.»
در همین حال یک منبع نزدیک به مذاکره‌کنندگان اروپایی در این خصوص به یورونیوز فارسی می‌گوید: «آژانس پرسش‌هایی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران و گذشته آن دارد که تهران پاسخ‌های آن را ارائه نداده است. نگرانی‌هایی در خصوص پیشینه برنامه هسته‌ای ایران و همچنین ابعاد احتمالی نظامی آن وجود دارد. ما معتقدیم این مسئله جدا از برجام است و آژانس باید به صورت مستقل به آن رسیدگی کند.»
یکی از نگرانی‌های ایران در این رابطه این است که با باز ماندن PMD فضا برای فشار دوباره به ایران فراهم شود و حتی با وجود احیای توافق هسته‌ای روند برداشته شدن تحریم‌ها با مشکل رو به رو شود.
همین اختلاف باعث شده تا بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی برای مذاکره با مدیران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به وین سفر کند آقای کمالوندی که از روز چهارشنبه در پایتخت اتریش حضور داشته گفتگو‌هایی را برای حل این اختلاف کلیدی با مقام‌های آژانس برگزار کرده است.
اتفاقی که تیم مذاکره کننده کنونی نسبت به بسته شدن این پرونده امیدوار است، تجربه‌ای است که در جریان توافق سال ۲۰۱۵ رخ داد و ظریف توانست مسئله مختومه شدن پی ام دی را هم در آن توافقات بگنجاند. اما انتشار اسناد جدید باعث شده بار دیگر بعد دیگری از ابعاد احتمالا نظامی برنامه هسته‌ای ایران مورد توجه قرار گیرد.

۲- تضمین‌های ذاتی

آنطور که مقام‌های جمهوری اسلامی بار‌ها تکرار کرده‌اند، تهران خواهان دریافت تضمین‌هایی است که بر اساس آن نسبت به تکرار تجربه سال ۲۰۱۸ که طی آن ایالات متحده از برجام خارج شد، نگرانی نداشته باشد. موضوع تضمین‌ها از اساس در سه بخش سیاسی، حقوقی و تجاری طبقه‌بندی می‌شود. ایران خواستار ارائه تضمین در هر سه این بخش‌ها شده است. مقام‌های آمریکایی بار‌ها تکرار کرده‌اند که این توافق چنین قابلیتی ندارد و با توجه به اینکه اساسا یک معاهده نیست و در کنگره تصویب نمی‌شود، رئیس جمهوری آتی آمریکا می‌تواند تصمیم دیگری در این رابطه بگیرد.
این موضوع نگرانی ایران را به همراه داشته و چالش‌هایی را در مذاکرات ایجاد کرده است. با گذشت زمان به نظر می‌رسد مذاکره کنندگان ایرانی دریافته‌اند که دریافت چنین تضمین‌هایی عملی نیست و طرفین حالا روی ایده‌های جایگزین کار می‌کنند. از آنجایی که تیم مذاکره کننده کنونی همواره از منتقدان امضای برجام بوده و خروج آمریکا از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را حاصل بی‌کفایتی تیم جواد ظریف و همراهانش در نگارش توافق سال ۲۰۱۵ می‌دانند، حالا این مسئله به یک چالش اساسی در فضای سیاست داخلی تیم مذاکره کننده ایرانی تبدیل شده است. آن‌ها نگرانند در صورتی که نتوانند برای بحث تضمین‌ها ابتکاری قابل ارائه به مخاطبان داخلی ارائه دهند، با حملات گسترده طرفداران خود مواجه شوند.
همین موضوع سبب شده تا ایده‌هایی، چون ارائه یک بیانیه سیاسی از سوی رؤسای مجلس نمایندگان و سنا برای تایید این توافق از طرف وزیر امور خارجه ایران مطرح شود. یک منبع نزدیک به هیئت مذاکره کننده آمریکایی در این خصوص به یورونیوز فارسی می‌گوید: «چنین ایده‌ای از اساس امکان‌پذیر نیست. کسانی که این پیشنهاد را داده‌اند احتمالا با قوانین و محدودیت‌های آمریکا آشنا نیستند. از آن گذشته، حتی اگر این اتفاق بیفتد چه تضمینی برای عدم خروج آمریکا ایجاد می‌کند؟ آیا واقعا فکر می‌کنید رئیس جمهوری بعدی آمریکا اگر بخواهد از این توافق خارج شود، به استناد یک بیانیه از سوی رؤسای مجلس نمایندگان و سنا از تصمیم خود منصرف خواهد شد؟»
بن‌بست‌های حاصل در این مسیر موجب شده تا مقام‌های ایرانی از ایده باقی ماندن نسل‌های پیشرفته‌تر سانتریفیوژ‌ها در داخل کشور و نه انتقال آن به خارج سخن بگویند؛ ایده‌ای که می‌تواند یکی از راه‌حل‌ها برای این مسئله باشد. البته آنطور که منابع ما می‌گویند هنوز بر سر این مسئله اختلاف نظر‌های جدی وجود دارد و هنوز تیم ایرانی به صورت کامل این مسئله را نپذیرفته و همچنان نگران است چنین موضوعی نتواند منتقدان احیای این توافق در داخل را راضی کند. با این حال به نظر می‌رسد این مسئله نمی‌تواند مانعی جدی برای احیای توافق هسته‌ای باشد و ایران پس از اجرای توافق میزان اورانیوم غنی شده فراتر از برجام خود را به کشوری خارجی و دوست ایران منتقل خواهد کرد، اما سانتریفیوژ‌های نسل‌های پیشرفته‌تر ایران در انباری در داخل کشور و زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پلمپ خواهد شد.

۳- اجرای مرحله‌ای توافق

بر اساس متنی که در حال حاضر از سوی کشور‌های غربی برای احیای توافق هسته‌ای آماده شده، نوعی اجرای مرحله‌ای توافق به ایران پیشنهاد می‌شود و بر اساس آن در مرحله اول ایران با کاهش غنی‌سازی تا سطح ۵ درصد، به پول‌های بلوکه شده خود در کره جنوبی به مبلغ ۷ میلیارد دلار دسترسی پیدا خواهد کرد. ضمن اینکه آمریکا معافیت‌های نفتی به ایران ارائه می‌دهد که به تهران اجازه خواهد داد نفت خود را به صورت موقت بفروشد، اما تحریم‌های نفتی ایران به صورت کامل در این مرحله برداشته نمی‌شود.
بر اساس این پیش‌نویس، برداشته شدن کامل تحریم‌های ایران به زمانی موکول می‌شود که ایران بار دیگر به صورت کامل به تعهدات برجامی خود باز گردد و میزان غنی‌سازی اورانیوم به سطح ۳.۶۷ برسد. طبق این متن آن روز که روز «اجرای دوباره» نامیده شده عملا ایران خواهد توانست به امتیازات کامل خود در برجام دست یابد.
این در حالی است که منابع ما به ما می‌گویند تیم ایرانی نگران است پذیرفتن چنین شرایطی هزینه سنگین سیاسی در داخل کشور برای آن‌ها به همراه داشته باشد. با توجه به تاکید‌های همیشگی مقام‌های دولتی و امنیتی در ایران در خصوص رد توافق مرحله‌ای، پذیرش این شرایط می‌تواند خلاف تمام اظهارات و ادعا‌هایی باشد که مسئولان دولت رئیسی و همچنین تندرو‌ها در داخل در ماه‌های اخیر بر آن تاکید کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: جنگ روسیه و اوکراین به شکست مذاکرات وین منجر می‌شود؟

این نگرانی به ویژه آنجا بالا می‌گیرد که مسئله مربوط به پیشینه برنامه هسته‌ای ایران و پرونده‌هایی که نزد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مفتوح است نیز مزید بر علت می‌شود. چرا که مقام‌های ایرانی در این شرایط نگرانند در فاصله اعلام توافق تا روز اجرا که عملا قرار است تحریم‌های اصلی ایران برداشته شود، گزارش‌هایی از سوی آژانس در خصوص پیشینه برنامه هسته‌ای ایران منتشر شود که این «روز اجرای دوباره» را به تعویق بیندازد و روند تعلیق تحریم‌های ایران با چالش رو به رو شود.منابع یورونیوز فارسی به ما گفته‌اند این مسئله هم به مرور زمان حل شده و به نظر می‌رسد میان طرفین تا اندازه بسیاری بر سر این توالی، تفاهم ایجاد شده است.

۴- ابعاد رفع تحریم‌ها

از دیگر موضوعات مورد بحث میان نمایندگان ایران و کشور‌های غربی در روند مذاکرات هسته‌ای، موضوع بازه و دامنه رفع تحریم‌هاست. شنیده‌های ما از منابع نزدیک به مذاکره کنندگان غربی حاکی از آن است که در هفته‌های اخیر، مذاکره کنندگان ایرانی در هر دور از گفتگو‌ها تلاش کرده‌اند افراد، فهرست و نهاد‌های دیگری را در مجموعه مربوط به رفع تحریم‌ها قرار دهند. تلاش‌هایی که البته عمدتا بی‌نتیجه بوده و با توجه به اینکه تحریم این افراد و سازمان‌ها بی‌ارتباط به برنامه هسته‌ای ایران بوده، آمریکا درخواست برای لغو آن‌ها را نپذیرفته است.
با این حال و به رغم اینکه اخبار رسانه‌ای حاکی از آن بود که طرفین بر سر لغو تحریم‌های دفتر علی خامنه‌ای و همچنین خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی با یکدیگر به نتیجه رسیده‌اند، آخرین اخبار حاکی از آن است که هنوز بر سر این مسئله اختلاف نظر‌هایی وجود دارد. در آخرین گزارشی که محمد جواد ظریف در خصوص مذاکرات هسته‌ای به مجلس شورای اسلامی ارائه داد، تاکید شده بود که طرفین توافق کردند که هم دفتر رهبر جمهوری اسلامی لغو تحریم می‌شود و هم سپاه پاسداران از فهرست نهاد‌های تروریستی ایالات متحده خارج می‌شود.
با این حال یک منبع نزدیک به هیئت آمریکایی در این رابطه به یورونیوز فارسی می‌گوید پذیرش رفع تحریم‌های دفتر رهبر ایران و همچنین خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی از همان ابتدا هم به ادامه مذاکرات برای رسیدن به توافقی جامع‌تر از برجام موکول شده بود. چیزی که تیم مذاکره کننده کنونی از ابتدا و از اساس با آن مخالفت کرده است.
در نتیجه هنوز اختلاف میان طرفین بر سر این موضوع وجود دارد و هنوز آمریکا نپذیرفته که سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی خارج شود، هرچند شنیده می‌شود در خصوص رفع تحریم‌های دفتر رهبر جمهوری اسلامی نرمش بیشتری وجود دارد.
در همین رابطه یک منبع نزدیک به هیئت مذاکره کننده اروپایی گفت: «آنطور که ما متوجه شده‌ایم تیم ایرانی در هر دور از مذاکرات اسامی جدیدی را برای رفع تحریم اضافه می‌کند که این مقداری کار را پیچیده‌تر کرده است. بعید می‌دانم درخواست طرف ایرانی در خصوص افراد و نهاد‌های گسترده‌ای که برای رفع تحریم‌ها مطرح می‌کنند مورد پذیرش واقع شود.»
به هر ترتیب گفتگو‌ها برای احیای برجام با یک تعلیق چند روزه مواجه می‌شود و تا زمان بازگشت علی باقری به وین باید منتظر ماند و دید مذاکره کنندگان ایرانی با چه رویکردی در وین حاضر خواهند شد. ضمن اینکه بسیاری نگرانند موضوع حمله روسیه به اوکراین و روند تحولات بر مواضع ایران در این گفتگو‌ها تاثیر بگذارد و مواضع تیم ایرانی از قبل سخت‌تر شود.
به نظر می‌رسد زنگ پایان برای گفتگو‌های هسته‌ای ایران به صدا در آمده است و زمان برای احیای توافق بیش از همیشه محدود است، گفتگو‌هایی که در صورتی که اختلافات آن برطرف نشود، نمی‌توان چندان نسبت به ادامه آن امیدوار بود و ممکن است پایان رسمی و شکست مذاکرات گزینه محتمل‌تری در این فضا به شمار آید.