اعلام مواضع اخیر مقامات اروپایی تاکتیک یا اخطار؟

اقتصاد۲۴- پروسه احیای توافق هسته‌ای ایران، روز‌های مبهمی را سپری می‌کند. از یک سو شاهد اعلام مواضع جوزپ بورل، تسهیل‌کننده اروپایی مذاکرات احیای برجام هستیم که معتقد است متن پیشنهادی طرف اروپایی، متن بهترین توافق ممکن است و از سوی دیگرهم موضعگیری مقامات کشورمان و افرادی چون ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم به خاطر می‌آوریم که در گفت و گوی تلفنی ۱۲۰دقیقه‌ای خود با‌امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه تصریح می‌کند که «جمهوری اسلامی ایران حصول توافق را در گرو حل و فصل کامل مسائل پادمانی و ارائه تضمین‌های لازم از جمله در قبال استمرار پایبندی معتبر طرف‌ها به توافق و تأمین منافع اقتصادی ملت ایران می‌داند. » مسائل پادمانی که رئیسی به آن اشاره می‌کند همان مواردی است که پس از انتشار قطعنامه شورای حکام موجب خاموشی دوربین‌های نظارتی آژانس بین‌المللی شورای حکام در برخی از تأسیسات هسته‌ای ایران شد. بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی همان زمان اعلام کرد: « تصمیم بر این شد تا بخشی از همکاری‌های فراتر از پادمان که جزء تعهدات ما نبود و بر مبنای حسن نیت انجام می‌شد، متوقف شود مثلاً ضبط برخی از فعالیت‌ها توسط دوربین‌های آژانس و دستگاه سنجش غنای بر خط و فلومتر آژانس در ایران. » موضعی که یک ماه و نیم بعد محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان با صحه گذاشتن بر آن می‌گوید: « دوربین‌های برجامی برای رفع آن‌اتهامات بود و اگر قرار است‌اتهامات پابرجا بماند دیگر دلیلی برای وجود دوربین‌های برجامی نیست. دوربین‌ها به دست خود آژانس جمع شده، پلمپ شده و در تأسیسات نگهداری می‌شود تا روزی که به این سند برگردند. »

نکته جالب توجه این است با وجود اینکه مقامات اروپایی با اعلام مواضع مختلف، زمان حاضر را آخرین فرصت برای نشستن مجدد ایران پای میز مذاکرات احیای برجام می‌دانند، علی باقری مذاکره‌کننده ارشد کشورمان در این مذاکرات، در توئیتی از تبادل نظر با طرف‌های حاضر در مذاکرات احیای برجام نوشت و آورد: « در طول هفته گذشته، تبادل نظر‌های جدی و سازنده‌ای با طرف‌های مقابل پیرامون مذاکرات وین انجام شده است. » به نظر می‌رسد تبادل نظر‌هایی که باقری به آن اشاره می‌کند همان گفت و گوی تلفنی باشد که میان رؤسای جمهور ایران و فرانسه صورت گرفته است. مذاکره‌کننده ارشد ایران همچنین در ادامه توئیت خود می‌نویسد:«ما نیز‌ایده‌هایی برای جمع‌بندی مذاکرات، هم از لحاظ شکلی و هم محتوایی، داریم که به اشتراک گذاشته خواهد شد. »

در همین رابطه ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به این سؤال که آیا ارزیابی اخیر جوزپ بورل از وضعیت مذاکرات احیای توافق هسته‌ای مبنی بر این که دیگر فضایی برای مصالحه در این زمینه وجود ندارد و به نوعی پایان این مذاکرات را اعلام کرده است، برای دولت جو بایدن قابل قبول است یا نه، اظهار می‌دارد: « ما قرار نیست به طور علنی مذاکره کنیم. آنچه می‌توانم بگویم، این است که ما در حال بازبینی پیش‌نویس تفاهم‌نامه بر سر بازگشتی دوجانبه به اجرایی کردن کامل برجام هستیم که نماینده ارشد اتحادیه اروپا(جوزپ بورل) آن را در اختیار ما، ایران و دیگر شرکای برجام گذاشته است؛ ما واکنش‌مان را مستقیماً با اتحادیه اروپا در میان خواهیم گذاشت.»

بیشتر بخوانید: حسین موسویان: به احتمال زیاد مذاکرات برجام شکست می‌خورد

گریز هسته‌ای ایران از ادعا تا واقعیت؟

با وجود اینکه کشور‌های غربی همواره این ادعا را مطرح کرده‌اند که فاصله گرفتن از جریان مذاکرات، موجبات فراهم آمدن زمینه‌های گریز هسته‌ای ایران را فراهم می‌کند اما رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به سووال سی. ان. ان مبنی براینکه «مدت‌هاست گفته می‌شود ایران به ساختن یک بمب اتمی نزدیک است، اما واقعاً ایران چقدر به این مرحله نزدیک است»، می‌گوید: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ وقت چنین ارزیابی‌هایی انجام نداده است. این کار تحلیل‌گران و خبرنگاران است.

چیزی که ما گزارش می‌کنیم، فعالیت‌های هسته‌ای این کشور و پیشرفت آن‌هاست.» وی اما در بخش دیگری از این گفت و گو مدعی می‌شود: « همین الان که ما صحبت می‌کنیم، ایران در حال غنی‌سازی هرچه بیشتر اورانیوم در سطحی بسیار بالا از غنی‌سازی ایزوتوپی است؛ ایران در حال ساختن آخرین نسل سانتریفوژهاست که برای غنی‌سازی این مواد لازم است. بنابراین، چیزی که ما می‌گوییم، شرح بی‌طرفانه وقایع است. باید تأکید کنم که ما اطلاعاتی مبنی بر این که آن‌ها سلاح اتمی می‌سازند، در اختیار نداریم. درعین حال هم کاری که آن‌ها(ایران) انجام می‌دهد، مرتبط است و معمولی و پیش‌پا افتاده نیست.

(اقدام ایران) غنی‌سازی در سطح بسیار بالا است که به سطح تسلیحاتی ۹۰ درصدی بسیار نزدیک است. » اظهارات اخیر گروسی حاکی از آن است که مقامات آژانس هنوز براین باور نیستند که ایران به سطح تسلیحاتی ۹۰درصد دست پیدا کرده است اما در عین حال مدعی هستند که در روند دستیابی به آن قرار دارد. شاید حالا با اهتمام به این موضوع بتوان دلیل نگارش بخشی از یاداشت بورل را که عنوان می‌کند: « هم اکنون زمان اتخاذ سریع تصمیمات سیاسی برای به پایان رساندن مذاکرات وین بر مبنای متن پیشنهادی من و بازگشت فوری به اجرای کامل برجام است. » را درک کرد. دیدگاهی که می‌توان آن را برآیند اخباری دانست که گریز هسته‌ای ایران را طی هفته‌ها و ماه‌های آتی امکانپذیر می‌دانند. در تکمیل این پازل اریک برو، در سرمقاله‌ای برای فارن افرز نوشت: «برای افزایش احتمال اینکه جامعه بین‌الملل نقطه گریز ایران را دریابد ایالات متحده، متحدانش و در صورت امکان چین و روسیه باید ایران را تحت فشار قرار دهند تا اجازه بازدید روزانه آژانس از دو سایت غنی‌سازی و مکان‌های ذخیره مواد هسته‌ای ایران را بدهد. ایالات متحده باید تلاش‌های جمع‌آوری اطلاعات خود را افزایش دهد و با متحدان خود برای کمک به فراهم کردن زمان هشدار تا حد امکان هماهنگ شود.

این اقدامات احتیاطی اضافی برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انجام وظیفه نظارتی خود ضروری است، زیرا ایران تنها کشور تولید‌کننده اورانیوم بسیار غنی شده است که سلاح هسته‌ای ندارد. دوم، این اقدامات می‌تواند به جامعه بین‌الملل اطمینان دهد که ایران به دنبال بمب نیست و در نتیجه احتمال حمله نظامی را کاهش می‌دهد. » "برور" حتی در بخشی از یادداشت خود به مقامات آمریکایی توصیه می کند که برای جلوگیری از غافلگیری در برابر هرگونه اقدامی از سوی ایران، استفاده از گزینه نظامی را نیز در نظر داشته باشند.