آیا مین‌های برجامی خنثی خواهند شد؟

اقتصاد۲۴- خبرگزاری "تی آر تی وُرلد" در گزارشی با پرداختن به آخرین تحولات مرتبط با احیای توافق برجام، به طور خاص سعی کرده به این سوال بنیادین جواب دهد که آیا طرف های حاضر در روند مذاکرات وین به ویژه ایران و آمریکا، قادر خواهند بود که مین هایِ کار گذاشته شدن در مسیر دستیابی به یک توافق را خنثی کنند یا خیر؟

این خبرگزاری به طور خاص به این نکته اشاره می کند که مساله دریافت تضمین و در عین حال تحقق این مساله که تا جای ممکن امتیازات قابل توجهی از سوی ایران از طرفِ آمریکایی اخذ شود، از اهمیت زیادی برای ایرانی‌ها برخوردار است زیرا تحقق این موارد عملا به دولت فعلی ایران کمک خواهد کرد تا توافق احتمالیِ جدید را به نحو بهتری به افکار عمومی داخلی این کشور عرضه کند و جای پایِ خود را محکم کند.

خبرگزاری تی آر تی وُرلد در این رابطه می نویسد: «بیش از یک سال است که ایران و آمریکا در مقام دشمنانِ ژئوپلیتیک یکدیگر، سعی کرده اند بر اختلافات میان خود جهت دستیابی به یک توافق با محوریت احیای برجام فائق آیند. توافقی که در نتیجه خروج یکجانبه آمریکا از آن در زمان ترامپ(در سال 2018) عملا تا مرز فروپاشی پیش رفت.

در اوایل ماه جاری میلادی، دیپلمات های ایرانی، آمریکایی، اروپایی و دیگر طرف های برجامی در بحبوحه افزایش امیدواری ها جهت ایجاد یک نقطه عطفِ قابل توجه در روند مذاکرات اتمی ایران، در شهر وین گرد هم آمدند. در این چهارچوب، آخرین دور از مذاکرات با محوریتِ بحث و گفتگو در مورد پیش نویس یک متن توافق که طرف‌های اروپایی آن را به ایران و آمریکا ارائه کردند، برگزار شد.

در تاریخ 15 آگوست، ایران پاسخ رسمی خود را به اتحادیه اروپا تحویل داد. پاسخی که بر اساس گمانه زنی های مختلفی خبری و رسانه ای، تاکید داشته که آمریکا باید به نحو گسترده ای تحریم های اقتصادی علیه ایران را لغو کند و تضمین های عینی را ارائه کند که تهران مطمئن بشود بار دیگر دولت های آتی آمریکا نظیر دولت ترامپ، به توافق برجام خیانت نخواهند کرد.

هنوز مشخص نیست که آیا رایزنی های اخیر به توافقی جدید ختم خواهند شد یا خیر. توافقی که می تواند اقتصاد ایران را تا حد زیادی تسکین دهد و از سطح تنش ها در منطقه خاورمیانه نیز به نحو قابل ملاحظه ای بکاهد. در این راستا، مواضع خاص دولت ابراهیم رئیسی که پیشتر بارها چهارچوب های مذاکراتی دولت سابق ایران به ریاست جمهوری حسن روحانی و نوع تعامل آن با کشورهای غربی را زیر سوال برده بود نیز بر پیچیدگی روند مذاکرات افزوده است.

از این منظر، برخی ناظران و تحلیلگران بین المللی بر این باورند که اساسا ایران به این باور رسیده که جهت ایجاد مقبولیتِ بیشتر برای یک توافق در داخل ایران، راهی جز کسب امتیازات قابل توجه از طرف آمریکایی ندارد. از این رو، چهارچوب های حزبی و سیاست داخلی ایران خود یکی از مولفه هایی است که در تطویل روند مذاکرات ایفای نقش کرده است.

در این چهارچوب، تحلیلگران بر این باورند که تشدید بدبینی در میان دولتمردان ایرانی به ویژه پس از بدعهدی‌های آمریکا و اروپا در قالب نسخه اولیه توافق برجام موجب شده تا سخت گیری ها در میان مقام های ایرانی در مورد حصول هرگونه توافق، اوج گیری قابل توجهی داشته باشند. در این میان، ابراهیم رئیسی نگران آن است که مبادا پایگاه حمایتی وی، در صورت امضای یک توافق با غرب در دولت او، آسیب های جدی ببیند. مساله ای که پیشتر تا حد زیادی در مورد حسن روحانی رئیس جمهور سابق ایران نیز اتفاق افتاده بود.

در این راستا شاهدیم که دولت ابراهیم رئیسی به دنبال کسب امتیازات و لغو تحریم های بیشتر از سوی آمریکا است تا بتواند بر این نکته تاکید کند که این دولت توانسته به توافقی به مراتب بهتر با غرب و به ویژه آمریکا دست پیدا کنند.

با این همه ارائه تضمین های لازم از سوی دولت بایدن به ایران به ویژه با محوریت این مساله که دولت های آتی آمرکیا توافق برجام را نقض نخواهند کرد، ماموریتی بسیار دشوار برای دولت کنونی آمریکا است. در این میان اگر طرف ایرانی بتواند امتیاز بزرگی را از آمریکایی ها بگیرد، عملا تا حد زیادی اعتبار قابل توجهی را برای خود در قالب معادله برجام کسب خواهد کرد.

آیا بایدن انعطاف لازم را نشان خواهد داد؟  

بر اساس آنچه تاکنون گفته شده، دولت رئیسی بنا دارد حدی از تضمین ها را از دولت کنونی آمریکا بگیرد تا در صورت وقوع مجددِ بدعهدی از سوی دولت های آتی آمریکا بتواند واشینگتن را وادار به پرداخت خسارت های مالیِ ایران کند(خسارت هایی که ناشی از بدعهدی آمریکا هستند). در این چهارچوب برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که درخواست های ایران جهت دریافت غرامت و خسارت در صورت بدعهدی آمریکا، عملا مهمترین مساله‌ای هستند که در صورت حل شدن، می توانند زمینه را جهت دستیابی به توافق نهایی فراهم کنند.

البته که در این میان تحریم های آمریکا علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز مساله مهمی هستند. باید در نظر داشت که در صورت لغو تحریم های آمریکا علیه ایران در قالب توافق جدید، نظام بانکی ایران و روند صادراتی این کشور تا حد زیادی از زیر بار فشار تحریم ها خلاص خواهند شد. با این حال حفظ تحریم ها علیه سپاه همچنان حامل مشکلات زیادی برای ایران خواهد بود.

در این چهارچوب، علی رغم انجام بحث های مختلف در مورد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تحریم های آمریکا علیه آن و در عین حال، رد شدن این موضوع که پیش شرطِ ایران جهت دستیابی به یک توافق رفع تحریم ها علیه سپاه است، هنوز نمی دانیم سرنوشت مذاکرات و گفتگوها در این حوزه به کجا رسیده است. آمریکا تاکنون با توجه به سیاسی شدنِ شدید این مساله در عرصه سیاست داخلی خود، هیچ سیگنال مثبتی را در این زمینه ارسال نکرده است.

در این راستا اخیرا "نِد پرایس" سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در موضع گیری گفته است که "ما مدت های مدیدی است که برخی درخواست های ایران را غیرضروری ارزیابی کرده ایم. آن ها هیچ جایگاهی در قالب مذاکرات وین ندارند. آن ها همچنین هیچ جایگاهی در قالب معادله بازگشت بالقوه و احتمالی به توافق برجام هم ندارند."

با این همه تاکیدِ ایرانی ها بر دریافت تضمین از طرف آمریکایی کاملا جدی است. شاید یک دلیل اصلی این مساله این باشد که ایرانی ها نیم نگاهی به انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا دارند و احتمال بازگشت مجدد ترامپ به کاخ سفید را کم ارزیابی نمی کنند. موضوعی که اگر رنگ واقعیت به خود بگیرد عملا موجب خواهد داشت تا توافق احتمالی که در شرایط کنونی حاصل می شود، عمری بیش  از دو یا نهایت سه سال نداشته باشد. از این رو ایرانی ها سعی دارند تا مزایا و منافعی را که از توافق برجام می برند، تا جای ممکن به حداکثر برسانند.»