سیگنال سفر رییسی به سازمان همکاری‌های شانگهای/ منتظر احیای برجام نباشید!

اقتصاد۲۴- دقیقاً یک ماه پیش حسین امیرعبداللهیان از اعلام نظر نهایی ایران درباره برجام تا ساعت صفر خبر داد، به نحوی‌که به نظر می‌رسید توافق وین ایستگاه پایانی خود را طی می‌کند و به زودی نتیجه مذاکرات وین مشخص خواهد شد. حال پس از گذشت این یک ماه دولت سیزدهم چند گام از توافق دور شده است. 

آخرین جزییات درباره نتیجه مذاکرات برجام 

روز گذشته ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه کشور با بیان اینکه «منتظر برجام نمی‌مانیم» درباره سفر رئیس جمهور به ازبکستان به دعوت همتای ازبکستانی برای دیدار رسمی دوجانبه و شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگ‌های و امضا شدن یادداشت ترتیبات عضویت دائم ایران سخن گفت.

همچنین این روز‌ها مقامات آمریکایی و اروپایی به کرات ناامیدی خود را نسبت به احیای برجام ابراز می‌کنند. چنانکه جوزف بورل مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا به خبرگزاری فرانسه گفته «مذاکرات احیای برجام به بن بست خورده است.» این گفته وی، اما از سوی مقامات ایرانی با واکنش مواجه شد. سید رسول موسوی دستیار وزیر امور خارجه ایران در توییتی نوشت «آدم عاقل دوبار از یک سوراخ گزیده نمی‌شود! برعکس گفته آقای بورل معتقدم مذاکرات برجام در بن‌بست نیست بلکه آنچه مذاکرات را به بن بست می‌کشاند تلاش سیاسی برای بازنگه داشتن پرونده ایران درآژانس علیرغم بازگشت به شرایط ۲۰۱۵ است. بازگشت به برجام بلی، فرصت سازی برای صهیونیست‌ها هرگز.»

موسوی صراحتا از سنگ‌اندازی اسراییل در مذاکرات برجام حکایت می‌کند و از این سخن چنین برمی‌آید که ایران خواستار بسته شدن پرونده هسته‌ای ایران در آژانس بین‌المللی هسته‌ای نیز هست.

بیشتر بخوانید: ظهور ائتلاف سیاسی ـ نظامی جدید از شانگهای؟

برجام احیا می‌شود؟ 

امید‌ها برای احیای برجام در کوتاه‌مدت هر چه بیشتر از بین می‌رود. آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا در جریان سفر به مکزیک در یک کنفرانس خبری با تلاش برای مقصر جلوه دادن ایران، درباره روند احیای توافق هسته‌ای گفته است: «آن‌چه در مدت اخیر در پاسخ ایران به پیشنهاد ارائه شده از سوی اتحادیه اروپا [برای توافق در مذاکرات وین]بوده‌ایم، به وضوح پس‌رفت است و چشم‌انداز توافق در بازه‌ای کوتاه‌مدت را غیرمحتمل می‌سازد.»

اظهارات این دیپلمات آمریکایی و مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا ناامیدی‌ها برای احیای برجام را، دست‌کم در کوتاه مدت افزایش داده است و به نظر می‌رسد دولت آمریکا زیر بار پیشنهاد‌های نهایی ایران برای دستیابی به احیای توافقی که در سال ۲۰۱۵ منعقد شد، نخواهد رفت.

سایت بلومبرگ در گزارشی ادعا کرده که آنچه اکنون محور گفتگو‌ها برای احیای توافق ۲۰۱۵ قرار گرفته است، تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته ایران است. روز دوشنبه گذشته شورای حکام ۳۵ نفره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین برای بررسی این بن‌بست تشکیل جلسه داد و ارزیابی رافائل ماریانو گروسی مدیر کل آژانس را در این‌باره شنید.

بلومبرگ ادعا می‌کند که گره عدم توافق دو طرف مربوط به تحقیقات آژانس انرژی اتمی از برخی سایت‌های اعلام نشده ایران است؛ موضوعی که در نشست شورای حکام به آن پرداخته شده بود.

براساس توافق پیشین دولت آمریکا متعهد شده بود در صورتی که ایران طبق مفاد برجام تولید سوخت هسته‌ای را محدود کند، تحریم‌ها را کاهش خواهد داد. الان در شرایطی که تحریم‌ها به بیشترین حد خود در سال‌های اخیر رسیده است و فشار دولت آمریکا همچنان ادامه دارد، احیای برجام برای ایران نیز از اهمیت زیادی برخوردار است؛ اگرچه افق درباره شکل‌گیری این توافق چندان روشن نیست.

متن بیانیه‌ای که شنبه گذشته از سوی سران سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه علیه ایران منتشر شد، نشان از ادامه فرسایشی شدن مذاکرات دارد. چیزی که این دولت‌ها مدعی شدند، عدم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی هسته‌ای است.

در این بیانیه آمده است: «شورای حکام آژانس در ماه ژوئن با اکثریت قاطع، قطعنامه‌ای را تصویب کرد که از ایران می‌خواهد برای پاسخ به پرسش‌های حل نشده آژانس، اقدام فوری انجام دهد. سه ماه بعد ایران ابدا هیچ اقدامی انجام نداده، همانطور که در گزارش جدید مدیرکل آژانس تائید شده است. در عین حال، موضع ما، مشخص و ثابت است. ایران باید به طور کامل و بدون معطلی با حسن نیت با آژانس همکاری کند. بر عهده ایران است که پاسخ‌های معتبر به لحاظ فنی به پرسش‌های آژانس در مورد محل اختفای همه مواد هسته‌ای در قلمرو خود ارائه دهد. برجام به هیچ وجه نمی‌تواند برای رهایی ایران از تعهدات الزام آور قانونی که برای رژیم جهانی منع اشاعه هسته‌ای ضروری است، مورد استفاده قرار گیرد.»

به نظر می‌رسد این بیانیه قصد دارد توپ را در زمین ایران بیاندازد و ایران را عامل فرسایشی شدن مذاکرات به شمار آورد. اگرچه ایران نیز این بیانیه را بدون پاسخ نگذاشت و بر اراده جمهوری اسلامی برای احیای برجام تاکید کرد.

در همان زمان ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به این بیانیه گفته بود: «باعث تعجب و تأسف است که در شرایطی که تعاملات دیپلماتیک و تبادل پیام میان طرف‌های مذاکره و هماهنگ‌کننده گفتگو‌ها برای نهایی کردن مذاکرات جریان دارد، سه کشور اروپایی در اقدامی انحرافی و به دور از رویکرد نتیجه‌بخش در مذاکرات، اقدام به صدور چنین بیانیه‌ای می‌کنند.»

سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان با اشاره به حسن نیت و اراده جدی جمهوری اسلامی ایران برای نهایی کردن توافق رفع تحریم و با یادآوری این موضوع که پیشرفت مذاکرات در بسیاری از مقاطع از جمله مقطع اخیر، نتیجه ابتکارات و ایده‌های جمهوری اسلامی ایران بوده است، به طرف‌های اروپایی درباره تأثیرپذیری از فضاسازی طرف‌های ثالثی که از ابتدا مخالف روند مذاکرات بوده و اکنون نیز با همه توان به دنبال به شکست کشاندن مذاکرات هستند، هشدار داد.

بلومبرگ در بخشی از گزارش خود از قول مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نوشت: «حتی اگر ایران و قدرت‌های جهانی بتوانند موانع نهایی را برای احیای این توافق برطرف کنند، مدت زمانی برای بازرسانش برای راستی‌آزمایی پایبندی به آن نیاز است.»

از آنجا که مسأله توافق هسته‌ای از یک سال و نیم قبل مطرح بوده به نظر می‌رسد که دو طرف از ابتدا تمایلی برای پیش برد سریع آن نداشته‌اند. از سویی بایدن فرصت احیای برجام را در اواخر دولت حسن روحانی از دست داد و از سوی دیگر دولت رییسی طی این مدت هنوز نتوانسته به توافق مطلوبش دست یابد. هنوز ابهامات درباره این توافق مهم ادامه دارد.