بودجه نویسی برای سال ۱۴۰۲ بدون وجود شفافیت

اقتصاد۲۴- مسعود میرکاظمی، رییس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده «لایحه بودجه سال آینده تا ۱۰ روز دیگر به مجلس ارسال می‌شود.»، اما این لایحه یک تفاوت اساسی با سال‌های قبل دارد. برخلاف سال‌های گذشته، مهم‌ترین سند مالی دولت در حالی به مجلس می‌رود که خبری از «سند بالادستی توسعه» نیست.
بله گزرارش اعتماد، برنامه ششم توسعه به تازگی به پایان رسیده و برنامه هفتم نیز هنوز تدوین و تصویب نشده است. معمولاً در بودجه‌های سنواتی احکام و تبصره‌هایی گنجانده می‌شود تا اهداف سند بالادستی محقق شوند. نکته دوم، اتفاق عجیبی است که قرار است رخ دهد. میرکاظمی می‌گوید: «ارسال جداول بودجه به مجلس را به صلاح نمی‌دانیم چرا که در مرداد ماه امسال جداول بودجه ۱۴۰۱ به دولت ابلاغ شد و از این جهت جمع کردن یکپارچگی برنامه‌های دولت دچار مشکل می‌شود.» با وجود اینکه باید تا زمان رسانه‌ای شدن لایحه‌ای که قرار است دولت به مجلس ارایه کند برای نقد لایحه بودجه ۱۴۰۲ باید منتظر ماند؛ اما به نظر می‌رسد که همین اظهارنظر‌های عجیب توسط رییس سازمان برنامه و بودجه را باید نشانه‌ای از تداوم ساختار معیوب بودجه‌نویسی دانست. ادغام ردیف‌ها و عدم شفافیت در ارایه جداول بودجه، دو نکته‌ای است که فعلا دیده می‌شود. اما اثرات آن بر اقتصاد ایران چیست؟

مهدی پازوکی، اقتصاددان و استاد دانشگاه با انتقاد از رویه ادغام ردیف‌های بودجه‌ای به «اعتماد» گفت: زمانی که ردیف‌های بودجه‌ای ادغام می‌شوند هیچ کس دیگر متوجه نخواهد شد که هر دستگاهی چه میزان اعتبار در اختیار دارد. البته این اتفاق در دوره احمدی‌نژاد هم افتاد و با کمال تعجب در بودجه ۱۴۰۱ هم تکرار شد و بنده همان زمان در مصاحبه‌ای به این موضوع انتقاد کردم. این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه ریاست‌جمهوری یک ردیف گلوبال دارد، افزود: این حق مردم است که بدانند معاونت‌های مختلف ریاست‌جمهوری چه میزان بودجه دریافت می‌کنند ضمن آنکه امروز صحبت از ارایه بودجه بدون جدول به مجلس می‌شود که اقدام بسیار غیرعلمی و غیرکارشناسانه و نابخردانه‌ای است.

سرنوشت بودجه‌هایی که معلوم نمی‌شود

این اقتصاددان با بیان اینکه اینگونه اقدامات باعث عدم شفافیت در اقتصاد کشور می‌شود، گفت: متاسفانه عده‌ای در این کشور بودجه می‌گیرند که نباید اصلا بودجه‌ای دریافت کنند، به عنوان نمونه دفتری در ریاست‌جمهوری برای «انتقال تکنولوژی» فعال است که اصلا مشخص نیست این منابع مالی را بابت چه چیزی هزینه می‌کند.

او با اشاره به اهمیت نظارت بر بودجه سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف در کشور ادامه داد: اگر پولی قرار است بابت خرید حتی یک خودکار هزینه شود نباید برای خرید مداد تخصیص داده شود؛ اما در تمامی ادوار تاریخی نظارت بر بودجه‌های تخصیص یافته که یکی از وظایف سازمان برنامه و بودجه است بسیار ضعیف بوده و ارتباطی به دولت فعلی هم ندارد، اما در این دولت این موضوع تشدید شده است. پازوکی با بیان اینکه سال قبل هم بودجه دانشگاه‌ها را برای سال ۱۴۰۱ ادغام کرده بودند، افزود: در سال قبل نیز یک ردیف بودجه‌ای برای دانشگاه‌ها زیر نظر وزارت علوم بود به این معنی که باید یک سازمان برنامه و بودجه در وزارت علوم تشکیل می‌شد تا بتواند این بودجه را به دانشگاه‌ها تخصیص دهد که خوشبختانه مجلس با این ادغام مخالفت کرد.

الزام بر کاهش مخارج غیرضرور دولت

این اقتصاددان گفت: یکی از راه‌های جلوگیری از کسری بودجه این است که مخارج غیرضرور دولت کاهش پیدا کند، این در حالی است که تنها در سازمان برنامه و بودجه دو موسسه تحقیقاتی (نیاوران و آینده‌نگری) به صورت موازی ایجاد شده است که هر کدام به صورت جداگانه مدیرکل آموزش و پژوهش، مدیرکل کارگزینی و مدیر آموزشی و... دارند که همه این موارد برای کشور هزینه‌زاست. او با بیان اینکه ضرورت دارد تا اسامی زیرمجموعه‌های سازمان‌ها اعلام شوند، گفت: زمانی که در بودجه‌ریزی‌ها این پژوهشگاه‌ها در سازمان‌ها ادغام می‌شوند دیگر مشخص نمی‌شود که دو موسسه تحقیقاتی در زیرمجموعه سازمان برنامه و بودجه وجود دارد.

رشد قارچ گونه پژوهشکده‌های موازی

پازوکی خاطرنشان کرد: از این دست پژوهشکده‌ها در کشور کم نیستند به عنوان نمونه در زیرمجموعه جهاد کشاورزی و یا نهاد‌های فرهنگی و... هم این قبیل پژوهشکده‌ها به وفور وجود دارند که بودجه می‌گیرند. بنده با وجود آنکه با کار‌های تحقیقاتی هیج مخالفتی ندارم و از موافقان اینگونه اقدامات پژوهشی هستم، اما باید بگویم این قبیل از موسسات تنها دکانی برای عده‌ای شده که پروژه‌بگیر شده‌اند، اما اصلا هدفمند نیستند و خروجی آن‌ها هم مشخص نیست. پازوکی با اشاره به اقدامات پژوهشکده علوم انسانی افزود: این پژوهشکده از قبل از انقلاب در ایران فعالیت داشته و انصافا اقدامات مفیدی هم داشته، اما در کنار آن ده‌ها موسسه پژوهشی دیگر هم ایجاد شده که هیچ پژوهش مفیدی از آن‌ها نمی‌بینیم و هیچ کارایی هم ندارند. او تصریح کرد: چه اشکال دارد که مردم آگاه شوند زیرمجموعه سازمان برنامه و بودجه و دستگاه‌های ذی‌ربط آن کدامند به عنوان نمونه مردم باید بدانند سازمان نقشه‌برداری چه میزان بودجه می‌گیرد و یا چه کارایی دارد و یا مرکز آمار ایران چه میزان اعتبار دریافت می‌کند؟

بیشتر بخوانید: مجلس ادعای دیوان محاسبات درباره آمار افزایش فروش نفت را رد کرد

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: باید مشخص شود که هر دستگاهی چه میزان بودجه دریافت می‌کند و کارشناسان و محققین از این وضعیت آگاه باشند. 

دانشکده عدالت تافته جدابافته

او افزود: با وجود تعداد بالای دانشکده‌های حقوق در کشور چرا باید تنها به «دانشکده عدالت»، بودجه تخصیص یابد؟ بنده معتقدم که اگر بودجه‌ای قرار است برای گسترش فضای سبز در سازمانی تخصیص داده شود باید به همین منظور هم هزینه شود نه اینکه در بخش دیگری هزینه شود. متاسفانه طی ۳۰ سال گذشته با وجود آنکه یک ریال برای ساخت ویلا‌های سازمانی تخصیص نیافته است، اما شاهد آنیم که همه دستگاه‌ها از وزارت مسکن و شهرسازی تا وزارت کشور و بانک مرکزی و سایر ارگان‌های دولتی همگی کنار دریای خزر با عنوان موسسه آموزشی- رفاهی، ویلا ساخته‌اند و این ساخت و ساز‌ها بدون ردیف بودجه‌ای نشان‌دهنده سیستم ناتوان نظارتی بر هزینه‌کرد بودجه‌ای سازمان‌ها در کشور است. این در حالی است که اگر بودجه به صورت شفاف مشخص بود هیچ کس حق نداشت تا منابع مربوط به آموزش را صرف ویلاسازی کند. 

تغییرات مدیریتی در سازمان برنامه و بودجه ضروری است

این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت: با توجه به شرایط کنونی در کشور دولت راهی جز کاهش منابع مالی خود ندارد که این امر نیز تنها با اراده دولتی‌ها شدنی است و باید گفت یکی از ویژگی‌های بودجه کارآمد در کنار عملیاتی بودن آن این است که بودجه هر دستگاهی به صورت مجزا و همراه با زیرمجموعه‌هایش شفافیت داشته باشد و باید دید این منابع مالی در کدام بخش‌ها هزینه می‌شود.

پازوکی خاطرنشان کرد: برای این منظور نیازمند برخورد‌های علمی و کارشناسی در کشور هستیم و یکی از درخواست‌هایی که از رییس‌جمهور دارم این است که تیم سازمان برنامه و بودجه را احیاء کند و تغییراتی را در این سازمان به وجود آورد در غیر این صورت وضع به همین روال خواهد بود. به اعتقاد بنده رییس فعلی سازمان برنامه و بودجه یکی از ضعیف‌ترین روسای ۴۰ سال گذشته در این سازمان است و تنها با «موسی خیر» رییس سازمان برنامه و بودجه در سال ۱۳۵۸ قابل مقایسه است. این در حالی است که رییس سازمان برنامه و بودجه باید بر عملکرد همه دستگاه‌های دولتی مسلط باشد.