اقتصاد۲۴- حجت الله عبدالملکی دبیر شورای عالی مناطق آزاد مهمان برنامه صف اول بوده و در این برنامه به بررسی عملکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی پرداخته است.
آقای عبدالملکی: مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جزء بسیار مهم از اقتصاد کشور را تشکیل میدهند مناطق آزاد به لحاظ وسعت خیلی زیاد نیستند با مناطق جدیدی که مصوب شده نزدیک سه درصد کل سرزمین ایران را تشکیل میدهند، اما اثرگذاری این مناطق روی اقتصاد ایران فراتر از این سه درصد است؛ عملاً در نظریه اقتصاد مناطق آزاد به عنوان موتورهای محرکه برای پیشرفت اقتصادی کشورها تعریف شدند و ما این تجربه را در دنیا داریم و کشورهایی بودند که مناطق آزادشان باعث جهش اقتصادی در آنها شده که یکی از بارزترین مثال هایش کشور چین است.
مناطق آزاد در نظریه اقتصاد مقاومتی هم جایگاه مهمی دارند؛ میبینیم در بند ۱۱ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی که رهبر انقلاب در ۲۹ بهمن ۹۲ ابلاغ کردند؛ بند ۱۱ اختصاصاً در ارتباط با کارکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است که آنجا روی توسعه عملکرد اینها در جذب سرمایه خارجی در افزایش تولید، انتقال فناوری و به اصطلاح حل مسائل و مشکلاتی که در کشور وجود دارد؛ تأکید شده است.
این یک ظرفیتی است در کشور که به نظر ما اگر که از آن درست استفاده بشود میتواند اثرات قابل ملاحظهای را روی اقتصاد کشور به صورت کلی بگذارد؛ خب بنده دلبسته اقتصاد مقاومتی هستم؛ سالها به هر حال دغدغه داشتم مطالعه کردم از جمله در محور مناطق آزاد و ویژه به عنوان یکی از اجزایی که در چارچوب اقتصاد مقاومتی برای آن مأموریت در نظر گرفته شده اگر عملکرد مناطق آزاد و آن چیزی که در اقتصاد مقاومتی مطرح هست برسد قطعاً میتواند اثرات قابل ملاحظهای هم روی اقتصاد خود این مناطق که مناطق کوچکی هستند هم اقتصاد ملی بگذارد به هر حال اراده آقای رئیس جمهور، آقای وزیر اقتصاد هم این بود که ما خدمتشان باشیم و کمک کنیم و بنده این مسئولیت را پذیرفتم.
آقای عبدالملکی: به هر حال مناطق آزاد به طور نسبی موفقیتهایی داشتند هر چند ناکامیهایی هم در واقع داشتند؛ آنچه که هدف اصلی ماست این است که مناطق آزاد را در واقع به آن مسیر اصلی در واقع هدایت کنیم و آن اهدافی که در اقتصاد مقاومتی مد نظر هست که عرض کردم افزایش صادرات و سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری و تأمین نیازمندیهای کشور در واقع آنجا محقق بشود ما دو رویکرد یا دو راهبرد کلی را در دوره جدید مدیریت در واقع در مناطق آزاد پیگیری میکنیم رویکرد اولمان مردمی کردن مناطق آزاد و رویکرد دوممان جهانی کردن مناطق آزاد است.
آقای عبدالملکی: در رویکرد مردمی کردن مناطق آزاد ما این را عرض میکنیم که تحت گفتمان دولت مردمی لازم است که همه اجزای اقتصادی کشور اعم از بانک اعم از سیستم مالیاتی اعم از نظام صنعتی همه اینها به نحوی در واقع تنظیم و بازطراحی شوند که منجر به انتفاع عموم مردم شود ما در مناطق آزاد اگرچه مثلاً ۱ میلیون، ۱ میلیون و ۲۰۰، ۳۰۰ هزار نفر جمعیت الآن تحت شمول در این مناطق ساکن داریم، اما مناطق آزاد باید به نحوی در واقع عملکرد داشته باشند که نفعشان به کل ۸۵ میلیون نفر مردم ایران برسد.
یک مثالی دارم و آن این است که تازه از ایام جام جهانی هم عبور کردیم ما برنامه مان این هست که به آنجا برسیم که این ۱۵ منطقه آزادی که داریم را مردم ایران شبیه ۱۵ عضو تیم ملی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران ببینند و نسبت به آن عِرق و علاقه داشته باشند.
آقای عبدالملکی: بله ما ۸ منطقه آزاد، فعال داریم. ۷ منطقه هم که در واقع مصوب شده که محلق خواهند شد و ما حرفمان این است که منافعی که مناطق آزاد میتواند برای کل جمعیت ایران، داشته باشد مناطق قابل ملاحظهای است؛ برای این برنامه ریزیهایی را انجام دادیم بنده به محض اینکه این مسئولیت را به هر حال روی دوشم گذاشتند سریع یک سفر انجام دادم به همه مناطق آزاد فعلی و مصوب که در واقع آن هفتهایی که مشخصاً حالا فرودگاه امام خمینی (ره) هم هست که در واقع باید به آن مراجعه کنیم آنجا در گفتگویی که با فعالان اقتصادی با مردم آنجا با مسئولان آنجا داشتیم این مسأله را مطرح کردیم و برنامههایی را به تفکیک وارد به اصطلاح.
آقای عبدالملکی: بله حالا همین مسأله بهشت سرمایه گذاران را ما به عنوان یکی از سیاستهای ما تحت راهبرد مردمی کردن مناطق آزاد به آن نگاه میکنیم به چه معنا؟ ببینید ما سه دسته مردم در ارتباط با مناطق آزاد داریم یک دسته سرمایه گذاران فعالان اقتصادی هستند که رفتند آنجا کارشان را شروع کردند اینها هم مردم اند گره گشایی کردن از کار اینها اولین کاری است که ما باید انجام بدهیم که این کار را شروع کردیم که حالا در ادامه خواهم گفت، بخش دومِ مردمی یا گروه دوم مردمی هستند که آنجا ساکن هستند و بخش سوم ۸۵ میلیون نفر مردم در واقع ایران هستند ما برای تک تک این سه تا سیاست، سه تا گروهی که داریم برنامهها و پروژههایی را در نظر گرفتیم، اما در بعد جهانی کردن فقط من یک جمله خدمت شما عرض بکنم که در سؤالات بعدی شما احتمالاً هست ما معتقدیم که مناطق آزاد دروازههای تعامل جمهوری اسلامی ایران با جهان هستند اقتصاد ایران ظرفیت تعاملات جهانی بسیار بالایی دارد حتی در شرایط تحریم و ما میخواهیم از این دروازهها با جهانی کردن مناطق آزادمان در واقع این فرصت را برای کشور ایجاد بکنیم که بتوانیم یک حضور مقتدرانه و قدرتمند در اقتصاد جهانی داشته باشیم.
آقای عبدالملکی: انصافاً اتفاقات خوبی در دولت سیزدهم و در مناطق آزاد رقم خورده که یکی از آن همین مسأله در واقع مثبت شدن تراز تجاری مناطق آزاد است که به عبارتی در واقع گفته میشود به عنوان اولین بار هست در سالهای گذشته که این اتفاق افتاده از ابتدای پاییز سال گذشته تا ابتدای پاییز امسال حدود یک میلیارد و ۱۸۰ میلیون دلار صادرات از مبدأ مناطق آزاد اتفاق افتاد یعنی داخل مناطق آزاد تولید و صادر شده وارداتی که برای مناطق آزاد اتفاق افتاده ۱ میلیارد و ۵۷ میلیون دلار بوده یعنی به نوعی ۱۲۳ میلیون دلار تجارت در مناطق آزاد مثبت شده و تراز تجاری مثبت شده است.
آقای عبدالملکی: ببینید به نوعی هر دو آن هست واردات خب محدودتر شده، اما میزان صادرات هم افزایش قابل ملاحظهای داشته ناشی از دو اتفاق؛ اتفاق اول افزایش تولیداتی که قابلیت صادرات دارند در این مناطق است و بحث دوم ناشی از آن سیاست کلان دولت در حوزه دیپلماسی اقتصادی هست که خب این سیاست همسایه گرایی که در دولت سیزدهم شروع شده یک اثر قابل ملاحظهای گذاشته که به طور کلی صادرات کشور الحمدلله رو به پیشرفت است و این افزایش صادرات طبیعتاً بخشی از آن هم از طریق مناطق آزاد و تولیدات مناطق آزاد بوده که خب این تراز تجاری مثبت شده ما الآن در واقع میتوانیم بگوییم از آن نگرانی که همیشه گفته میشد که مناطق آزاد صرفاً شدند درگاه واردات از این نگرانی داریم عبور میکنیم و الحمدلله ارز میکنیم تراز تجاری مناطق آزاد مثبت شده ما برنامههای جدی داریم که این شکاف مثبت روز به روز افزایش پیدا کند و مناطق آزاد به قطبهای واقعی صادرات کشور تبدیل بشود.
آقای عبدالملکی: ببینید ثبات مدیریت قطعاً یک اتفاق بسیار مهم است، اتفاقاً ما در تعاملاتی که با فعالان اقتصادی و سرمایه گذاران در مناطق داشتیم در این مسأله یک قدری در واقع نگرانی داشتند طبیعتاً دولت بنایی بر تغییرات ندارد در هیچ سطحی اگر هم تغییراتی در این حدود یک سال گذشته اتفاق افتاده به هر حال بنا به ملاحظات و ضرورتهایی بوده که این ضرورتها قرار نیست که مکرر اتفاق بیفتد از ثبات مدیریت مهمتر ثبات رویکرد هست ما رویکردی که پارسال در مناطق وجود داشته را به لحاظ سیاستهای کلان، ما همان رویکرد را ادامه خواهیم داد و لذا میتوانیم اطمینان کامل بدهیم به سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی و مردم عزیزی که در مناطق آزاد دارند زندگی میکنند که ان شاءالله رویکردها و آن ثباتی که مورد نظرشان است برقرار خواهد بود.
آقای عبدالملکی: من از بخش آخر شروع کنم مناطق آزاد یک جای مصوبه قانونی دارند و ما قانون را اجرا خواهیم کرد بنده از زمانی که کار را شروع کردم از همان روزهای اول به همکارنمان که متولی در واقع راه اندازی مناطق جدید هستند این را عرض کردم که کارشان را با سرعت بیشتری پیش ببرند که حالا اگر نیاز شد من عرض میکنم که در چه مرحلهای است و به هر حال این مناطق را ان شاء الله از پایه به صورت درست و استوار ان شاء الله برقرار خواهیم کرد به نحوی که آنچه که هدف از ایجاد مناطق هست در این مناطق جدید ان شاء الله محقق بشود به صورت کامل، بعضی از چالشها را در این گزارش در واقع مطرح شد که خب البته بعضی از آن توضیح دارد که بنده عرض خواهم کرد، اما شاید مهمترین چالشی که ما در ارتباط با مناطق آزاد داریم بی ثباتی در قوانین و مقررات است که خب ببینید اینجا حتی گاهی باعث نقض حق الناس هم به اعتقاد ما شده در ارتباط با کسانی که به خاطر مشوقهای اولیه آمدند فعالیتشان را شروع کردند و بعداً با بعضی از قوانین و مقررات این مشوقها کاهش پیدا کرده و تحت تأثیر قرار گرفته است.
بیشتر بخوانید: مرکز پژوهش های مجلس: ادامه فعالیت مناطق ویژه اقتصادی نیازمند بازنگری است
مناطق آزاد اصلاً تعریف آزاد بودن در واقع منطقه چیست؟ مهمترین مؤلفه در آزادی منطقه مسئله نظام اداری است نظام اداری در مالیات، نظام اداری در امور گمرکی، نظام اداری در صدور مجوزها و مسائل دیگری که وجود دارد در کنار این یک سری معافیتهای گمرکی و مالیاتی آنچه که در دنیا به عنوان تئوری مناطق آزاد مطرح است این است که کشورها میآیند و بخشی از سرزمینشان را از چنین فرآیندهای بروکراتیکی و مسأله مالیات و گمرک اینها معاف میکنند تا آنجا تبدیل بشوند به یک به اصطلاح نقاط خیلی ویژه و جذاب که سرمایه گذار در واقع برود آنجا سرمایه گذار خارجی بیاید و در نهایت باعث توسعه اقتصادی در واقع کشور بشود خب ما در قانون چگونگی اداره مناطق آزاد که اولین قانون و قانون پایه تشکیل این مناطق است آمده و معافیتها و مشوقها را در نظر گرفته برای کسانی که اینجا سرمایه گذاری میکنند متأسفانه به مرور زمان بخشنامهها و قوانین و مقررات دیگری آمده بخشی از آن مشوقها را نقض کرده است.
از جمله مثلاً در بخش گمرکی و در بخش مالیاتی، خب ما چرا میگوییم که این اشکال دارد و این چالش محسوب میشود به خاطر اینکه اولاً این بی ثباتی در مقررات گذاری باعث میشود که سرمایه گذاران خارجی، سرمایه گذاران داخلی که متأسفانه بخشی از آن سرمایه شان را از کشور خارج کردند رغبت پیدا نکنند که بیایند اینجا میآیند خب امروز این مشوق هستند و نمیدانم فردا هم هست یا نیست؟ مسأله بعدی آن این است که خب کسانی که آمدند و فعالیتشان را شروع کردند بر اساس این تصور و این مشوقها را جزء محاسبات مالی و اقتصادی خودشان لحاظ کردند وقتی ما این مشوقها را کمرنگ میکنیم عملاً بخشی از حقوق آنها را ضایع کردیم و تضییع میکنیم ما یکی از برنامههای بسیار جدی که داریم این است که به لحاظ قوانین و مقررات ان شاء الله برگردیم سر تنظیمات اولیه که همان قواعد و قواره اصلی مناطق آزاد هست که حداقل نظام اداری و معافیتهای واقعی مالیاتی و گمرکی باشد.
در این زمینه یک کار مهمی که ما انجام دادیم و البته از دوره گذشته شروع شده بود که تشکر میکنم امروز به نتیجه رسید بحث تنقیح قوانین و مقررات بود که امروز رونمایی شد تمام قوانین، مقررات و ضوابطی که مربوط به مناطق آزاد است که تقریباً بیش از ۹۰۰ ما ضابطه و قانون و بخشنامه و موارد اینجوری داشتیم که اینها را همکاران ما نشستند در بررسیهایی که کردند آنهایی که معارض بودند آنهایی که لغو شده بودند آنهایی که بلااثر بودند که کنار گذاشتند شد تقریباً ۵۰۰ و خردهای ضابطه و بخشنامه که جمع بندی شد و این را به زودی در واقع چاپ انبوه میشود و در خدمت به اصطلاح همه فعالان اقتصادی خواهد بود، اما این گام اول است برای ما یک فعال منطقه آزاد این کتاب را که ورق بزند و مطالعه بکند مجموعه ضوابط دستش میآید، اما گام دوم ما چیست؟ گام دوم ما این است که این را نصفش بکنیم، این خیلی زیاد است یعنی فرض کنید در مناطق آزاد ما این همه سطح ضابطه داشته باشیم که تقریباً نزدیک ۸۷۰ صفحه ضابطه خب این چه منطقه آزادی است من قرار بوده که ضوابطم کم بشود ما معتقدیم که این کتاب میتواند حداقل نصف بشود یعنی ضوابط را میتوانیم حذف کنیم و ضابطه زدایی بکنیم.
آقای عبدالملکی: متأسفانه در سطح حاکمیت به طور کلی در موضوع قانونگذاری و ضابطه گذاری از شرایط بهینه فاصله بسیار زیادی دارد این یک مسأله کلان کشور است خود مجلس قانونگذار ما هم اغلب نمایندگان محترم همین اعتقاد را دارند خود رهبر انقلاب گاهی به این مسأله اشاره کردند که ضوابط دست و پا گیری که وجود دارد باید حذف شود ما در موارد مختلف ضوابط بلااثر یا زائد یا معارض زیاد داریم که از جمله در حوزه به اصطلاح مناطق آزاد، یک مسأله این است مسأله دوم این است که گاهی واقعاً ما از سر بی اعتمادی آمدیم و این همه ضابطه گذاشتیم حتی خود ما در دبیرخانه یعنی در گذشته در دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد هم ضوابط و بخشنامههایی گذاشته شده که دست و بال مدیران مناطق را بسته، ببینید طبق قانون مناطق به اصطلاح مستقل هستند مدیرعامل سازمان منطقه بالاترین مقام دولتی در آن منطقه است این هیأت مدیره دارد هم هیأت مدیره و هم مدیرعامل مصوبین و مورد تأیید شورای عالی مناطق آزاد و ویژه هستند که رئیس این شورای عالی خود آقای رئیس جمهور است و بقیه اعضاء هم وزراء و اعضای در واقع دولت هستند اینها اختیاراتی دارند و بر اساس صلاحیتی که شورای عالی برای آنها قائل است اجازه تصمیم گیری دارند ما گاهی آمدیم من باب اینکه نکند خطایی بشود نکند اتفاقی بیفتد نکند اینها مثلاً کج کارکردی داشته باشند مرتب ضابطه پشت ضابطه، بخشنامه پشت بخشنامه، و همین باعث شده که خیلی از این مدیران مناطق احساس کنند که در منطقه خودشان اختیار و آزادی عمل ندارند.
در همین مدت ۴۰ روز با بیش از هزار فعال اقتصادی دیدار داشتم عمدتاً هم در خود مناطق، چند تا خواسته جدی دارند یکی از آن این است که آقا به مدیران منطقه اعتماد بکنید اینها یک ضوابط چارچوب اساسی و مبنایی دارند در چارچوب همان اجازه بدهید تصمیم گیری بکنند ما یکی از بحرانهایی که واقعاً در کشور داریم بحران تصمیم گیری است این ضوابط آمده مثلاً به اعتبار اینکه نکند تصمیم غلطی گرفته بشود ما هی ضابطه آمدیم قفل زدیم روی قفل و کار را سختتر کردیم برای اینکه و این چابکی را واقعاً ما در مناطق احتیاج داریم اگر این نباشد که سرمایه گذار نخواهد توانست به راحتی کارش را در واقع جلو ببرد.
آقای عبدالملکی: آن موارد مثلاً همین مثالی که در واقع در گزارش هم بود که شرکتهای صوری شکل میگیرد خیلی خب شرکتهای صورتی شکل میگیرند ضابطهای که به اصطلاح اصلاح کند یا تضمین کند که اتفاق نیفتد یک خط است نه ۹۰۰ صفحه، همین، همینی که مصوب شد که حرف درستی هم است اینها در واقع مالیات نرخ صفر خواهند داشت خب اظهارنامه بدهند وقتی اظهارنامه میدهند شفافیت ایجاد میشود و بقیه اتفاقات کسی هم به هر حال نمیتواند از آن قاعده به اصطلاح سوء استفاده کند خب این یک خط است که میتواند بیاید و ذیل خود قوانین مناطق آزاد اتفاق بیفتد.
ما دنبال این هم خدمت شما عرض کنم خبر خوبی که برای ان شاء الله فعالان اقتصادی مناطق هم فعالان فعلی و هم فعالانی که ان شاءالله به زودی به ما خواهند پیوست آن اینکه ما دنبال به اصطلاح قانون جامع هستیم این را خود معاونت حقوقی ریاست جمهوری هم هم توصیه میکند و هم با ما همراه است که ما یک قانون و مجموع مقررات جامع داشته باشیم که از آن به بعد هر ضابطهای هر قانونی که میخواهند و هر بندی که میخواهد اضافه بشود یا مرتبط با مناطق گذاشته بشود ذیل همین بیاید قرار بگیرد الآن این جوری نیست مثلاً ما قانون چگونگی مناطق آزاد را داریم این درباره موضوعات مالیاتی مناطق آزاد صحبت کرده، اما از آن ور بعداً آمده در قانون مالیات بر ارزش افزوده که مصوب شده یک بندی در رابطه با مناطق آزاد آمده و گفته شده که واقعاً یک دردسر و مصیبتی برای مناطق آزاد ایجاد کرده که آن خب باید اصلاح بشود خب قرار بوده که هر قانونی که به هر مقرراتی که در ارتباط با مناطق آزاد است ذیل خود آن قانون مادر بیاید اضافه بشود و بحث بشود نه اینکه هر جایی که ما قانونگذاری میکنیم باز بیاییم یک به اصطلاح نکته را.