آیا بایدن می‌تواند از توافق هسته‌ای عبور می‌کند؟

اقتصاد۲۴- آخرین کلمه‌ای که نماینده آمریکا بر زبان آورد این بود که "ایران، تمایلی ندارد. " حال اگر ایران تمایل داشته باشد چه؟ اتحادیه اروپایی می‌گوید که هیچ گزینه‌ای بهتر از برجام نیست. 
توافق هسته‌ای ایران، این روزها، شبیه همان سریال تلویزیونی هالووین است: اینکه شما هیچگاه نمی‌توانید مطمئن شوید که مایکل مایرز Michael Myers مرده یا زنده است. برجام هم به نظر می‌رسد که به یک سریال بی پایان مردن و زنده شدن دوباره تبدیل شده باشد.
کمتر از دو هفته پیش، رابرت مالی، نماینده دولت بایدن در امور ایران گفت که، چون تهران به احیای برجام "تمایلی ندارد"، آمریکا هم "روی اولویت‌های دیگر تمرکز کرده است" همچون تلاش برای جلوگیری و اختلال در تامین سلاح برای روسیه و حمایت از خواسته‌های بنیادین مردم ایران.

اما اگر ایران دوباره علاقمند شده باشد، چه؟ همین نهم دسامبر بود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، پس از تماس تلفنی با جوزف بورل، نماینده عالی امور خارجی و سیاست امنیتی اتحادیه اروپایی و هماهنگ کننده سازمان ملل برای گفتگو‌های هسته ای، در توئیتی گفت: "ما در مسیر مرحله نهایی یک توافق خوب، محکم و پایدار هستیم. "
سه روز بعد، بورل، در گزارش به شورای امور خارجی اتحادیه اروپایی گفت: "ما گزینه‌ای بهتر از برجام نداریم تا اطمینان حاصل شود که ایران سلاح هسته‌ای تولید نخواهد کرد. این همچنان به سود ماست. " بورل گفت که اتحادیه اروپایی باید پرونده‌های حقوق بشر، پهپاد‌های روسیه و برجام را جدا از هم نگه دارد و خواهان ادامه تعامل با ایران "تا سرحد امکان" در زمینه هسته‌ای به رغم سکون کنونی باشد.
پاسخ وزیر امور خارجه ایران به اتحادیه اروپایی درباره برجام این بود که "ایران می‌خواهد یک توافق پایدار را امضا کند" و "آماده است تا گفتگو‌ها را در انطباق با پیش نویس گفتگو‌های وین قطعی کند، (پیش نویسی) که نتیجه ماه‌ها گفتگو‌های دشوار و فشرده است. "

کمی پس از آن بود که ایران موافقت کرد هیئت سازمان بین المللی انرژی هسته‌ای در هجدهم دسامبر از ایران دیدن کند تا تلاش کنند اختلافات دیرپا بر سر نقض احتمالی توافقنامه پادمان هسته‌ای حل و فصل شود.

بیشتر بخوانید: پاندول برجام؛ وضعیت چانه‌زنی‌های دیپلماتیک در برنامه جامع اقدام مشترک

منابع محلی و مقام‌های رسمی هم به المانیتور می‌گویند که ایران در واقع در حال ارسال علامت از تمایل تازه اش در امضای توافق هسته‌ای است. شاید بدبینی‌هایی نسبت به مقاصد تهران در میان باشد، اما با توجه به حساسیت مسئله، نمی‌شود نسبت به آنچه ظاهرا یک چرخش احتمالی در موضع تهران است، بی تفاوت بود. شاید هم ایران می‌خواهد فضای بحث را تغییر دهد.
در شرایطی که اعتراضات در ایران ادامه دارد، برای جمهوری اسلامی کار آسانتر این است که انگشت اتهام را به سمت دشمنان خارجی بگیرد و نه به سمت سیاست‌های واپسگرایانه خودش که عامل ناآرامی هاست. انتقاد و تحریم‌های آمریکا و اروپا، از نگاه تهران بخشی از کارزاری است که بویژه اسرائیل و عربستان سعودی را هم در بر می‌گیرد تا جمهوری اسلامی را بی ثبات سازد. تهران نمی‌خواهد هنگامی که محاصره شده، اینطور وانمود شود که در سیاست‌های داخلی یا خارجی اش، کوتاه آمده است.

برای دولتمردان ایران شاید زمانش رسیده که موضوع بحث را دوباره به سمت توافق هسته‌ای بچرخانند. دستاورد اقتصادی توافق هم، با آزاد شدن دارایی‌های مسدود شده و رفع تحریم بخش‌های انرژی و مالی، بسیار کارساز است. 
همچنین شاید این ادراک در میان برخی از رهبران عملگراتر ایران حاصل شده باشد که آن‌ها بودند که توافق را در ماه اوت ناکار کردند، درست یک ماه پیش از سر گرفتن اعتراضات در ماه سپتامبر. آن زمان، توافق در دسترس بود، اما ایران مسائل پادمانی را پیش کشید و خواستار تضمین‌های حتی بیشتری از آمریکا در صورت خروج احتمالی دوباره از برجام شد.

شاید بازگشت بنیامین نتانیاهو، که یک مخالف پابرجای توافق هسته‌ای است هم، انگیزه دیگر تهران برای بازگشت به گفتگو‌ها باشد. نتانیاهو این هفته به رسانه سعودی العربیه گفت که هرچه بتواند برای جلوگیری از رسیدن ایران به آنچه او سلاح هسته‌ای ادعا می‌کند انجام می‌دهد، حتی بدون رضایت آمریکا. شاید مقام‌های ایران اذعان نکنند، اما آن‌ها احتمالا تعمیق هماهنگی امنیتی اسرائیلی – سعودی علیه تهران را به عنوان یک فاجعه بویژه در شرایط کنونی ارزیابی می‌کنند.

جالب بود که امسال، هم ایران و هم اسرائیل، نوعی واقع گرایی را در زمینه امضای توافقنامه مرز‌های آبی اسرائیل – لبنان در ماه اکتبر نشان دادند. آن توافق، در اساس، یک توافق ایرانی است. نتانیاهو در مصاحبه با العربیه، بر پایبندی خود به این توافق تاکید گذاشت به رغم انتقاداتی که در کارزار انتخاباتی اش مطرح کرده بود.
بن کاسپیت، کارشناس مسائل اسرائیل و ستون نویس المانیتور، این هفته در یک مقاله اختصاصی نوشت که رهبری اطلاعاتی اسرائیل، به این جمع بندی رسیده که اعتراضات ایران، تغییراتی پایدار را با خود می‌آورد، اما هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که دولت ایران سقوط خواهد کرد.  

تجربه‌های دولت‌های خودکامه منطقه که در محاصره گسترده‌ای افتادند، به ندرت با یک چرخش مردمسالارانه به سرانجام خوشی رسیده اند. مصداق‌های فراوانی برای این قاعده وجود دارد هرچند هیچ یک را نمی‌توان مستقیما با ایران مقایسه کرد مگر در حد یک هشدار تحلیلی: عراق، سوریه، افغانستان، لیبی، مصر و بقیه.

آیا بایدن می‌تواند در رابطه با ایران، به واقع گرایی روی آورد؟

بایدن، بازگشت به توافق هسته‌ای ایران را اولویت نخست دولت خود قرار داد و بار‌ها گفته که دیپلماسی بهترین رویکرد برای جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای است. انگیزه رسیدن به یک توافق، باید همچنان نیرومند باشد. دیپلماسی هسته ای، هرگز برای پاداش دادن به حکومت ایران یا امید بستن به بهتر شدن این حکومت نبوده است. هدف این دیپلماسی، جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای و پیامد‌هایی بوده که با خود خواهد آورد از جمله یک مسابقه تسلیحاتی منطقه ای.
دولت بایدن، محتاطانه گفته که از برجام نومید نشده همانطور که "اولویت‌های دیگری" هم دارد. توافقی که در ماه اوت روی میز قرار داشت، و از نظر فنی هنوز هم معتبر است، پیش نویس مورد تایید اتحادیه اروپایی/آمریکاست. بازگشت به گفت وگوها، البته، با ایران آغاز می‌شود، اما اگر ایران دوباره علاقمند شده باشد، آمریکا هم باید، برجام را جایگزین "دیگر اولویت هایش" کند.

منبع: المانیتور / دیپلماسی ایرانی