احیای روابط تهران - ریاض، راهی دور و دراز یا رویایی ناممکن؟!

اقتصاد۲۴- پنجشنبه هفته گذشته وزیر امور خارجه عربستان هدفش از سفر به عراق را ازسرگیری گفتگو‌های متوقف‌شده میان ریاض و تهران عنوان کرد؛ اما می‌توان این تحلیل را داشت که موضع‌گیری فیصل بن‌فرحان چیزی بیش از یک «ادعا و لفاظی دیپلماتیک» نباشد. تلاش‌های عراق برای احیای مذاکرات ایران و عربستان از سال ۲۰۲۱ آغاز شد و پیش از توقف در آوریل گذشته، در پنج دور برگزار شد. اما نکته حائز اهمیت اینجاست که ظاهرا ریاض دلیل و توجیهی برای ازسرگیری نشست بغداد و احیای روابط با تهران نمی‌بیند؛ چرا‌که تداوم و تشدید فشار‌ها و تقابل‌ها با ایران وضعیتی تقریبا بی‌سابقه را به وجود آورده است؛ بنابراین عربستان گمان می‌برد در سایه تقابل‌های ضد‌ایرانی در یک فضای ایدئال قرار گرفته و نیازی نمی‌بیند که با ادامه مذاکرات و احیای روابط یک فضای تنفس منطقه‌ای را ایجاد بکند.

در ساحت دیگر باید توجه داشت که حتی در یک فرض محال که محال نیست، اگر عربستان چنین سودایی در سر داشته باشد و به احیای روابط با ایران بی‌میل نباشد، نمی‌تواند در این مسیر بدون چراغ سبز واشنگتن گامی عملی بردارد. پیرو این گزاره زمانی که دولت بایدن از یک سو به دنبال مذاکره با چینی‌ها برای توقف خرید نفت از ایران است و به موازاتش سعی دارد از اهرم فشار اسرائیل نهایت استفاده را در تقابل با ایران ببرد و همچنین کارکرد‌های مشابهی را برای دیگر کشور‌ها به‌خصوص تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا در نظر گرفته است و افزون بر همه این‌ها به برخی از کشور‌های همسایه مانند عراق و جمهوری آذربایجان هم فشار‌هایی را برای بازبینی در روابط خود با تهران وارد کرده است و از سه موضوع حقوق بشر، جنگ اوکراین و پرونده فعالیت‌های هسته‌ای به‌عنوان سه سرفصل منازعه برای افزایش فشار، تحریم و تقابل با تهران استفاده می‌کند، این احتمال نیز وجود دارد که ایالات متحده به عربستان سعودی اجازه ندهد مذاکرات با ایران را دوباره از سر بگیرد.

اما سؤال مهم اینجاست که با در نظر گرفتن شرایط و احتمالات یادشده، دلیل این ادعا و لفاظی‌های دیپلماتیک مقامات ریاض چیست؟ و از آن مهم‌تر سفر پنجشنبه هفته گذشته بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، به بغداد و دیدارش با فؤاد حسین، همتای عراقی او با ادعای تلاش برای ادامه گفتگو‌ها با تهران چه معنایی می‌دهد؟ پیش از این نیز یادآور شده بودیم که عربستان به دنبال اجرای یک بازی سیاسی در قبال ایران است. در سایه این بازی سیاسی، سعودی‌ها سعی دارند با این قبیل اقدامات و موضع‌گیری‌ها، خود را از مظان اتهام درباره ترک میز مذاکره با ایران خارج کنند که ریاض متهم به کم‌کاری در ازسرگیری گفتگو‌های بغداد و اخلال در روند احیای روابط با ایران نشود.

به موازات آن، این نکته مهم را هم باید در نظر گرفت که ریاض با ادعای تلاش برای ادامه نشست بغداد، سعی دارد از حساسیت‌های تهران در این موضوع بکاهد تا کماکان ایران را در مسیر و ریل دیپلماسی مدنظر خود نگه دارد؛ چون اعلام رسمی شکست مذاکرات بغداد از زبان عربستان و عدم تمایل این کشور به احیای روابط با ایران به معنای تند‌شدن معادلات یمن خواهد بود که به اوج‌گیری هزینه‌های ریاض در همه زمینه‌های اقتصادی، تجاری، لجستیک، نظامی، انرژی و حتی امنیتی دامن خواهد زد؛ بنابراین سعودی‌ها برای پیشگیری از چنین اتفاقی هر‌از‌گاهی به دادن پالس مثبت دیپلماتیک روی می‌آورند. در ضمن انسداد پیرامون مذاکرات وین برای احیای برجام و همچنین تداوم و تشدید اختلاف‌های پادمانی بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران هم پارامتر بسیار کلیدی در تعیین سرنوشت نشست بغداد است؛ چرا‌که بدون شک نشست بغداد در ادامه نشست وین به وجود آمد. در این رابطه بسیاری از ناظران معتقدند عربستان زمانی به احیای روابط با ایران رضایت خواهد داد که نشست وین و مذاکرات برای احیای برجام به نتیجه برسد.

بیشتر بخوانید: نشانه‌های اجرای پلن بی؛ طرح جایگزین برجامی آمریکا چیست؟

در جنبه دیگر باید به این مسئله مهم نیز توجه داشت که افزون بر نیت‌های عربستان در جهت احیای روابط با تهران و همچنین مانع‌تراشی و کارشکنی آمریکا در این رابطه، پارامتر شرایط داخلی ایران هم بسیار مهم است؛ چرا‌که به نظر می‌رسد در داخل هم هنوز یک اشتراک نظر، هماهنگی، همسویی و موضع‌گیری یکپارچه برای ادامه گفتگو‌ها با طرف عربستانی و احیای روابط با این کشور وجود ندارد. به همین دلیل ریاض نیز با اشراف بر موضوع یادشده به این واقعیت رسیده که تهران هم احیانا علی‌رغم پالس‌های مکرر، هنوز آمادگی و اراده دیپلماتیک لازم و جدی را برای ادامه گفتگو‌ها و احیای روابط ندارد.

البته حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم، در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، بُعد دیگری را به این مسئله اضافه می‌کند. از نگاه این تحلیلگر مسائل بین‌الملل، «عربستان رفتار صادقانه‌ای در برابر جمهوری اسلامی ایران برای احیای روابط با تهران ندارد»؛ یعنی به زعم فلاحت‌پیشه، عربستان در عین حال که از یک طرف از دیپلماسی با ایران دم می‌زند و با یک دست در تلاش برای احیای روابط با تهران ذیل نشست بغداد است، با دست دیگر به دنبال ریختن بنزین و نفت در آتش اختلاف‌ها و ناآرامی‌ها در داخل ایران نیز هست.

با‌این‌حال، تحلیلگر و مفسر حوزه سیاست خارجی بر این واقعیت هم تأکید دارد که وجود این اختلاف‌ها جزء ذات و طبیعت روابط ایران و عربستان سعودی است؛ چرا‌که فلاحت‌پیشه، «مناسبات تهران - ریاض را ملغمه‌ای از رقابت و رفاقت یا تعامل و تقابل» می‌بیند. در همین راستا، نماینده ادوار مجلس معتقد است اتفاقا طرف ایرانی درخصوص احیای روابط با ریاض از خود حسن نیت، تلاش و تحرک بیشتری نسبت به طرف عربستانی نشان داده، اما به باور او، این سعودی‌ها هستند که کماکان با یک شیطنت به دنبال فرسایشی‌کردن مذاکرات احیای روابط با ایران بوده‌اند تا در این شرایط که فشار، اجماع و تقابل برای تهران وجود دارد، یک فضای تنفس منطقه‌ای شکل نگیرد.


منبع: دیپلماسی ایرانی