امر به معروفی که موجب تنفر شود حرام است

اقتصاد۲۴-آیت‌الله سید محمدعلی ایازی در مراسمی که پنجم آبانماه امسال به مناسبت بزرگداشت شهادت مصطفی خمینی فرزند امام راحل برگزار شده است در سخنانی به اهمیت توجه به عقل در تفسیر قرآن پرداخته است:

تفسیری که آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی نوشته‌اند فقط سوره حمد و ۴۰ آیه از سوره بقره، اما در پنج جلد است. یعنی اگر به لحاظ کمیّت آیات در نظر بگیریم، شاید مقایسه شود با اکثر تفاسیری که نوشته‌اند و یک سوم یک جلد تفاسیر مفصل را ایشان در پنج جلد نوشته‌اند. طبعا این پرسش را به وجود می‌آورد که ویژگی‌های این تفسیر چیست؟

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات با اشاره به اینکه همواره تفسیر مرکب از سه جهت خود متن، مؤلف و مفسر است، افزود: در یک قرن گذشته مباحث جدید، متنوع و نوآوری مستند به قرآن توسط مفسرین ارائه شده که در گذشته اصلا چنین چیزی نبوده است. راغب اصفهانی تفسیری به نام «جامع التفاسیر» دارد و در مقدمه چهارمش می‌گوید «هرکسی دانش بیشتری داشته باشد، استفاده‌اش از قرآن بیشتر است»؛ و این را به عنوان یک قاعده مطرح می‌کند و می‌خواهد بر اساس آن بگوید مفسر نمی‌تواند از دانش‌های مختلف بی نیاز باشد.

بیشتر بخواند:ورود شیخ زکزاکی به تهران

وی با تأکید بر اینکه خصوصیات اخلاقی فرد در نگاه فهم او تأثیر دارد، یادآور شد: کتاب اختلاف الحدیث آیت‌الله سیستانی درباره معیار حجیّت خبر واحد بحثی دارد که باید به روح قرآن سازگار باشد؛ اگر خبری با عدالت و کرامت انسان سازگار نباشد، فایده‌ای ندارد ولو اینکه سندش هم درست باشد. یکی می‌گوید روایت گفته است که تهمت بزنید؛ ولی آیه می‌گوید «وَلَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ» پس آن روایت را کنار بگذارید.

آیت‌الله ایازی افزود: مرحوم امام روایتی را از امام محمد باقر (ع) می‌خوانند در باب اینکه چطور ذهنیت انسان‌ها تأثیرگذار است در دفاع‌هایی که می‌کنند. روایت این است که «کُلَّمَا مَیَّزْتُمُوهُ بِأَوْهَامِکُمْ فِی أَدَقِّ الْمَعَانِی فَهُوَ مَخْلُوقٌ مَصْنُوعٌ مِثْلُکُمْ مَرْدُودٌ إِلَیْکُمْ». مرحوم امام ذیل این می‌گوید انسان‌ها وقتی حبّ به چیزی دارند، همه چیز را بر اساس آن تفسیر می‌کنند. آیات به این مضمون هم داریم که «حُبُّ الشَّیءِ یُعمِی وَ‌‎ ‎‌یُصِمُّ»، اما مرحوم امام اینجا این مسأله را بیان می‌کند که گاهی خدای یک انسان آن خدایی می‌شود که بر حبّ، منافع، بقا و قدرتش هست و بر اساس آن تفسیر می‌کند.

وی اظهار داشت: مرحوم حاج آقا مصطفی در مقدمه تفسیرش می‌گوید اگر این تفسیری که ما می‌خواهیم بیاوریم در مسأله عقل و اندیشیدن نباشد و تأکل در معانی کلام الهی نباشد، ارزشی ندارد. ما وقتی درباره دین، شریعت، احکام و اجرای احکام صحبت می‌کنیم، این طور نیست که مسأله عقل را کنار بگذاریم. مرحوم مجلسی یک جلد از روایات را در خصوص عقل آورده و کافی همین طور در خصوص عقل و جهل دارد و از امیرالمؤمنین (ع) آمده که «الدِّینُ لا یُصلِحُهُ إلاّ العَقلُ».

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات افزود: مرحوم مطهری در جلد بیستم مجموعه آثارش بحثی را در خصوص امر به معروف و نهی از منکر دارد. ایشان آنجا این مسأله را مطرح می‌کند که امر به معروف و نهی از منکر منطق دارد و این طور نیست که بگویید من وظیفه دارم در هر حال این تکلیف را انجام بدهم. یکی از منطق‌هایش این است که تأثیر بگذارد و یا تأثیر منفی نگذارد؛ که اگر تأثیر منفی بگذارد امر به معروف و نهی از منکر نیست.

وی تأکید کرد: مرحوم مطهری می‌گوید امر به معروف و نهی از منکر این طوری نیست که بگویید من هر کاری می‌خواهم بکنم و با قانون سخت‌گیری کنم و بترسانم؛ اگر می‌خواهید یک چیزی در جامعه تثبیت شود، منطق و شرایط آن را بررسی کنید. به همین دلیل است که از شیخ طوسی تا امروز فق‌های بزرگ ما قاعده‌ای به نام «حرمت تنفیر» دارند. استفاده کرده‌اند گفته‌اند اگر امر به معروف و نهی از منکر موجب دین‌گریزی و نفرت‌پراکنی شد، معنا ندارد که این کار را بکنید.