بازار داغ خرید و فروش حواله خودرو!

اقتصاد۲۴- بازار فروش حواله خودرو این روز‌ها بار دیگر داغ شده است. بعد از حواله‌فروشی گسترده از سوی ثبت‌نام‌کنندگان در طرح جوانی جمعیت، حالا فروش حواله از سوی افرادی که با شرکت در سامانه یکپارچه مشمول دریافت خودرو‌های داخلی و مونتاژی شده‌اند، صورت می‌گیرد. هرچند طبق مقررات وزارت صنعت، معدن و تجارت، خرید و فروش حواله خودرو ممنوع است، اما در حال حاضر در برخی پلتفرم‌ها و سایت‌های آگهی‌دهنده، آگهی‌های فروش حواله انواع خودرو با قیمت‌های بالا به چشم می‌آید.

منظور از حواله خودرو، قراردادی است که بین شرکت خودروسازی و خریدار نوشته می‌شود و بنابر آن شرکت سازنده موظف می‌شود با پرداخت وجه توسط خریدار، در زمان مشخصی خودرو را به او تحویل دهد. درحقیقت حواله خودرو به‌نوعی نشان‌دهنده مالکیت خودرو است و فروش حواله به عنوان یکی از راه‌های نقل و انتقال خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما برخی از افرادی که اقدام به خرید خودروی صفر از کارخانه می‌کنند، به دلایلی پیش از تحویل خودرو، حواله آن را به شخص دیگری می‌فروشند. در دو طرح عرضه بزرگ خودرو به صورت یکپارچه که در اسفند و خرداد صورت گرفت حدود دو میلیون خودرو فروخته شده که سهم اعظم حواله‌ها، مخصوص ثبت‌نام‌کنندگان در این طرح‌هاست.

وزارت صمت اواخر اسفند پارسال و خرداد امسال، در قالب دو طرح بزرگ، به حدود دومیلیون نفر خودرو تخصیص داد. به عبارت بهتر، در این دو طرح، حدود دو میلیون نفر در صف دریافت خودرو با قیمت کارخانه‌ای قرار گرفتند و قرار است تا انتهای سال آینده خودروی خود را تحویل بگیرند. مدل فروش به این شکل بود که متقاضیان ثبت‌نام در سامانه یکپارچه، ۱۰۰ میلیون تومان در حسابی وکالتی بلوکه کردند تا مجاز به ثبت‌نام شوند. این حربه سبب شد از تعداد تقاضا بسیار کاسته شود، به نحوی که در دو مرحله ثبت‌نام حدود دو میلیون نفر مجاز شدند. این در حالی است که در دوره‌های قبلی ثبت‌نام، گاهی تا بالای شش میلیون تقاضا نیز ثبت می‌شد. سیاست وزارت صمت از ابتدا این بود که به همه افراد مجاز ثبت‌نام‌کننده در سامانه یکپارچه، خودرو اختصاص دهد و تقریبا نیز همین شد. بر این اساس، به همه آن‌هایی که توانستند با رعایت شروط مربوطه، در سامانه یکپارچه ثبت‌نام کنند، خودرو در مدل‌های مختلف و بازه‌های زمانی متفاوت برای تحویل، اختصاص یافت.

تا به امروز بخشی بسیار اندک از دومیلیون متقاضی موردنظر، خودروی خود را تحویل گرفته یا به واسطه تکمیل وجه، تکلیفشان برای دریافت خودرو مشخص شده است. بااین‌حال بسیاری از متقاضیان فعلا باید منتظر بمانند تا نوبتشان برسد و خودروی خود را تحویل بگیرند، آن هم با قیمت به‌روز و حتی شاید در مدلی متفاوت از آنچه ثبت‌نام کرده‌اند. طبق سیاست جدید وزارت صمت، دیگر خبری از فروش‌های بزرگ و میلیونی نخواهد بود، زیرا همین حالا تعهدی نزدیک به دومیلیون دستگاهی روی دوش آن‌ها قرار گرفته است. سیاست جدید وزارت صمت همچنین می‌گوید این خودروسازان هستند که تصمیم می‌گیرند با توجه به ظرفیت خود، چه زمانی چه تعداد خودرو در چه مدل‌هایی عرضه کنند.

اما اتفاقی که در حال حاضر و با وجود منع قانونی رخ داده، حواله فروش خودروهاست. به دلایل مختلف که در ادامه گزارش به آن‌ها پرداخته‌ایم، بخشی از آن‌هایی که امتیاز خرید خودرو از کارخانه را در طرح‌های مختلف فروش (به‌خصوص فروش یکپارچه) در جیب دارند، حواله خود را در سایت‌های آگهی‌دهنده به فروش گذاشته‌اند. با توجه به تفاوت بالای قیمت کارخانه و بازار خودروها، قیمت برخی حواله‌های فروش نیز بالاست، هرچند البته در مورد برخی خودرو‌ها با حاشیه بازار کم، نرخ حواله بسیار پایین‌تر است.

بیشتر بخوانید: مهلت وزارت صمت به ایران خودرو و سایپا

سه دلیل حواله‌فروشی خودرو

اما چرا بازار حواله فروشی خودرو بار دیگر این روز‌ها داغ شده است؟ دسته دوم، قسمت اول وجه موردنیاز را پرداخت کرده‌اند، اما با توجه به اینکه قیمت خودروی ثبت‌نامی به‌روز شده و بالاتر رفته است، توان تکمیل وجه ندارند.

هر دو دسته به هر حال امکان پرداخت مبلغ موردنیاز برای تکمیل ثبت‌نام خودروی خود را پیدا نکرده‌اند و حالا می‌خواهند از طریق فروش حواله، به هر حال سودی برای خود دست و پا کنند. این دسته از مشتریان اگر وجه موردنیاز خودروی ثبت‌نامی را پرداخت نکنند، نوبتشان خواهد سوخت و طبعا از تعهدات خودروسازان کاسته می‌شود. این در حالی است که به واسطه فروش حواله، اولا امتیاز موردنظر نمی‌سوزد و به شخص دیگری منتقل می‌شود و ثانیا آن‌ها می‌توانند مبلغ بعضا قابل‌توجهی را از محل حواله‌فروشی به دست بیاورند؛ بنابراین برخی از ثبت‌نام‌کنندگان به این فکر افتاده‌اند که امتیاز و حواله خود را با وجود غیرقانونی بودن، به دیگری بفروشند و از این مسیر کسب سود کنند.

غیرقانونی بودن حواله فروشی البته مانع خاصی برای فروش ایجاد نکرده، چه آنکه طرفین با گرفتن تضامین لازم از یکدیگر معامله را به‌اصطلاح جوش می‌دهند. اما دلیل دیگری که برای حواله‌فروشی خودرو‌ها وجود دارد، رانت موجود در بازار خودرو با وجود تثبیت نسبی قیمت‌هاست.

این موضوع از دو جهت روی داغ شدن بازار حواله‌فروشی خودرو اثرگذار بوده است. یک جهت اینکه برخی مالکان حواله‌های خودرو، با توجه به تثبیت نسبی بازار خودرو در این روز‌ها (و البته افت ۳۰ درصدی قیمت خودرو در بازار نسبت به ابتدای سال) ترجیح داده‌اند حواله خود را به فروش بگذارند و خودروی موردنظر خود را از بازار تامین کنند. به عنوان مثال، ممکن است کسی به دلیل محدودیت مالی، پژو ۲۰۷ دستی ثبت‌نام کرده باشد، اما خودروی دلخواه وی تارا باشد. ممکن است با توجه به شرایط فعلی بازار، وی به این نتیجه رسیده باشد که می‌تواند تارا را از بازار بخرد. از همین رو حواله پژو ۲۰۷ را به فروش می‌گذارد تا مبلغی را از این طریق به دست بیاورد.

جهت دیگر این است که هرچند بازار خودرو به ثبات نسبی رسیده و افت قیمت هم داشته‌ایم، اما به هر حال هنوز هم بین قیمت کارخانه و بازار خودرو اختلاف قابل توجهی وجود دارد؛ بنابراین آن‌هایی که امتیاز خرید خودرو با قیمت کارخانه دارند، این سیگنال را دریافت کرده‌اند که حواله خودرو آن‌ها همچنان خریدار دارد، آن هم با قیمت‌هایی نسبتا بالا؛ بنابراین این دسته نیز ترجیح داده‌اند حالا که فضا برای به دست آوردن سودی یک‌شبه و نسبتا بالا، فراهم شده، از آن استفاده لازم را ببرند. به عبارت بهتر، با وجود ثبات نسبی بازار، همچنان رانت ناشی از اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودرو‌ها وجود دارد و این موضوع انگیزه لازم را به کسانی که امتیاز خرید خودرو دارند، داده تا به سمت حواله‌فروشی بروند.

بازار خودروی کشور در انتظار تصمیم امروزستاد تنظیم بازار

در نهایت دلیل دیگری که بازار حواله‌فروشی خودرو را داغ کرده، اصلاح قیمت‌هاست. هرچند این موضوع تا حدی با دلیل نخست «ناتوانی متقاضیان برای واریز وجه موردنیاز» همپوشانی دارد، با این حال، این دو تفاوت‌هایی با هم دارند. منظور از اصلاح قیمت، افزایش قیمت کارخانه‌ای خودروهاست که یا به صورت رسمی (روال طبیعی که توسط شورای رقابت طی شده و درصدی به قیمت خودرو‌های موجود اضافه می‌شود) انجام شده یا افزایش قیمت صورت‌گرفته از مسیر حربه‌های خاص خودروسازان. یکی از این حربه‌ها، آپشنال کردن و ارتقا دادن خودرو‌هایی است که شورای رقابت اجازه افزایش قیمت رسمی آن‌ها را نداد. اتفاقی که در حال حاضر رخ داده این است که خودروسازان مشتریان را مجبور کرده‌اند خودرو‌های جدید را با قیمتی بالاتر تحویل بگیرند.

این در حالی است که وزیر صمت رسما اعلام کرد خودروسازان حق چنین کاری را ندارند. به‌هرحال این اتفاق یکی از دلایل اصلی داغ شدن بازار حواله‌فروشی خودرو‌ها به شمار می‌رود. تاثیر اصلاح قیمت بر داغ شدن بازار حواله‌فروشی خودرو از آن جهت است که برخی مالکان حواله خودرو تا قبل از این ماجرا قصد تکمیل وجه و دریافت خودروی ثبت‌نامی را داشته‌اند، اما بالا رفتن قیمت رسمی خودروها، آن‌ها را ناتوان کرده است. این دست از مشتریان به این نتیجه رسیده‌اند که توان پرداخت وجه موردنیاز خودروی ثبت‌نامی خود را ندارند و از همین رو ناچار به انصراف یا فروش حواله خود شده‌اند. این دست از متقاضیان، هرچند خودرویی تحویل نخواهند گرفت، اما به‌هرحال از رانت موجود در بازار بهره می‌برند.

مزایای حواله‌فروشی خودرو

رونق گرفتن حواله‌فروشی خودرو با وجود غیر قانونی بودن، به‌هرحال مزایای خاص خود را دارد. یکی از مزیت‌های آن این است که بخشی از کسانی که موفق به خرید خودرو از کارخانه نشده‌اند، می‌توانند با خرید این حواله، به هدف خود (خرید خودرو از کارخانه) دست پیدا کنند. با این اتفاق، عملا بخشی از تقاضایی که می‌توانسته به سمت بازار آزاد برود، به واسطه خرید حواله‌های موردنظر پاسخ داده می‌شود. این موضوع می‌تواند به تداوم ثبات فعلی بازار کمک کند.

افرادی که حواله خودرو را می‌خرند، یا مصرف‌کننده هستند یا می‌خواهند از رانت بازار استفاده کنند. اگر مصرف‌کننده باشند، عملا توانسته‌اند خودروی موردنیاز خود را با قیمتی کمتر از بازار خریداری کنند. در واقع درست است که آن‌ها باید مبلغی را برای خرید حواله خودرو بپردازند، اما در مجموع می‌توانند خودروی موردنظر را با قیمتی کمتر از بازار تهیه کنند؛ بنابراین از این جهت، مصرف‌کنندگان واقعی هم سود می‌برند. از طرفی، اگر خریداران حواله خودرو، مصرف‌کننده واقعی هم نباشند، به هر حال از مسیر خرید این حواله‌ها، به هدف خود تا حدی می‌رسند، زیرا وقتی خودروی خود را تحویل بگیرند، می‌توانند با فروش آن در بازار سود کنند.