چطور معاونت اقتصادی وزارت خارجه دولت رئیسی حتی قرارداد با چین را هم به بن بست کشاند؟/ معاونت بی خاصیت دستگاه دیپلماسی نیاز به آواربرداری دارد

اقتصاد۲۴- نهال فرخی - مسعود پزشکیان و سید عباس عراقچی حالا هر دو در نیویورک هستند؛ اما شاید مهم‌تر اکنون این باشد که اصلی‌ترین ستون‌های مذاکرات هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ یعنی محمد جواد ظریف و دو معاونش عراقچی و تخت روانچی، همگی اکنون در نیویورک حضور دارند و فقط این بار وزیر خارجه ایران، سید عباس عراقچی است و ظریف با سمت معاون راهبردی رئیس جمهور در نیویورک حاضر شده است. اما باید پذیرفت حضور حلقه‌ای از وزارت خارجه ایران که روزگاری موفق شد سایه جنگ را از ایران دور کند، بدون تردید دارای اهمیت ویژه است.

کما اینکه حضور در سازمان ملل همواره به عنوان یک بستر برای دیپلماسی چندجانبه و دوجانبه، فضایی است که دیدگاه‌های نزدیک به ۲۰۰ کشور را منعکس می‌کند. به همین دلیل نیز موقعیت مهم و ممتازش در سیاست بین‌الملل، همواره مورد توجه دولت‌ها و رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفته و این توجه به‌ویژه در زمان برگزاری مجامع عمومی مهم مانند اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل چند برابر می‌شود.

البته درباره این سفر خاص مسعود پزشکیان دو نظر وجود دارد؛ برخی کارشناسان پیش بینی می‌کنند رئیس جمهوری ایران در این سفر می‌تواند مذاکرات برای رفع تحریم‌ها را کلید بزند و برخی دیگر نیز پیش بینی می‌کنند با توجه به درگیر بودن آمریکا با انتخابات ریاست جمهوری بعید است فضا برای مذاکره بین دو کشور فراهم باشد.

اما در این میان نکات دیگری از جمله مساله گشایش اقتصادی برای بحران‌های داخلی و معیشت شهروندان ایرانی نیز باید مورد توجه قرار گیرد، هرچند که اکنون گفته شده پزشکیان تنها با هیاتی ۱۲ نفره، یعنی هیات همراهی در اندازه سفر سال ۱۳۷۷ سید محمد خاتمی راهی نیویورک شده است. اما آیا هیات همراهی به این میزان کم، موضوع مهمی است که باید به آن فخر ورزید؟ قطعا خیر چرا که می‌توان با حضور تیمی از بازرگانان، نمایندگانی از اتاق بازرگانی ایران و همچنین حضور یک گروه اقتصادی در سفر‌های خارجی در کنار اعضای دستگاه دیپلماسی کشور ، رایزنی‌های اقتصادی را در سطح بالایی دنبال کرد که ارزش افزوده‌ای نیز برای اقتصاد ایران به ارمغان آورد و البته که در این میان اهمیت معاون دیپلماسی وزارت خارجه از همیشه روشن‌تر می‌شود.

وظایف معاونت دیپلماسی وزارت خارجه چیست؟

در واقع وزارت امور خارجه از طریق معاونت دیپلماسی اقتصادی و سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور، وظیفه پشتیبانی و تسهیلِ تجارت خارجی و کمک به افزایش صادرات غیرنفتی را بر عهده دارند. تداخل وظایف و ماموریت‌های وزارت امور خارجه با دیگر نهاد‌های دخیل در تجارت خارجی کشور نظیرِ سازمان توسعه تجارت منجر به سردرگمی، هدررفت منابع و امکانات مالی و انسانی و همزمانی انجام یک ماموریت توسط چندین نهاد و سازمان شده است.

به گزارش اقتصاد ۲۴، یکی از مهم‌ترین تحولات داخلی وزارت امور خارجه در دولتِ دوازدهم، تغییر چارت سازمانی این وزارتخانه بود و بر اساس چارت سازمانی تازه وزارت خارجه، حوزه اقتصادی این وزارتخانه از سطح اداره کل به معاونت ارتقاء یافت. بدین ترتیب وزارت امور خارجه درحال حاضر دارای دو معاونت مجزا و هم‌سطح تحت عنوان معاونت سیاسی و معاونت دیپلماسی اقتصادی و تعدادی مدیرکل مناطق مختلف جهان به عنوان دستیار وزیر امور خارجه است.

بیشتر بخوانید: تیم برجام در نیویورک؛ حضور رئیس‏‌جمهوری ایران همراه با ظریف، عراقچی و تخت‌‏روانچی در سازمان ملل

در حقیقت پس از امضای قرارداد برجام و به خصوص سفر حسن روحانی به پاریس و امضای قرارداد‌های گسترده در حوزه نفت و گاز و انرژی و حتی خرید هواپیما و افزایش مراودات بانکی بود که اولین بارقه‌های لزوم چنین معاونتی بیش از پیش احساس شد. هر چند در نهایت با خروج دونالد ترامپ از برجام بخش زیادی از این قرارداد‌ها بدون اجرا رها شد اما شاید اگر بازی انتخابات در آمریکا به گونه دیگر پیش می‌رفت، روند وقایع در این معاونت مهم اقتصادی در وزارت کشور نیز به گونه دیگری رقم می‌خورد.

مهدی صفری با معاونت اقتصادی وزارت خارجه چه کرد؟

در همین حال به گزارش اقتصاد ۲۴، مهدی صفری دیپلمات ایرانی و معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه ایران از شهریور ۱۴۰۰ بوده است. صفری پیش از این نیز سفیر ایران در کشور‌های چین، اتریش و روسیه بود. او همچنین زمانی معاونت اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه ایران را بر عهده داشت، اما شاید جالب‌تر باشد که بدانید صفری در زمان سعید جلیلی از مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران بود.

در نهایت مهدی صفری نیز در هفته جاری وزارتخانه را ترک کرد و معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه که با حضورش در این معاونت نه تنها، مناسبات اقتصادی ایران با بیشتر کشور‌های جهان به حالت نیمه‌تعطیل در آمد بلکه حتی همان رابطه نصف و نیمه‌ای که قرار بود میان ایران و چین به واسطه توافق ۲۵ ساله تهران و پکن وجود داشته باشد کاملاً مغفول ماند. صفری با عدم حضور در وزارت خارجه از روز ۳۱ مرداد نشان داد که تمایلی به همکاری با عباس عراقچی ندارد.

مهدی صفری و رها کردن معاونت اقتصادی و تخلف انتخاباتی

البته مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه در دولت رئیسی، در دولت محمود احمدی‌نژاد نیز در زمره اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای بود و به صورت کلی نیز در حلقه یاران نزدیک به سعید جلیلی قرار دارد. او در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای به سرپرستی باقری‌کنی هم حضور پررنگی داشته و در جلساتی که تحت گفتمان دولت سایه با عنوان «سیاست خارجی واقعی» برگزار می‌شد حضور داشت.

از جمله تخلفاتی که درباره مهدی صفری وجود دارد این است که وی در روز ۲۵ خرداد سال جاری در برنامه «میزگرد» شبکه سوم سیما که در رابطه با معرفی برنامه‌های نامزد‌های چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری بود در کنار سعید جلیلی حضور داشت که این امر بر خلاف بخشنامه‌های انتخاباتی بود که صراحتاً تأکید می‌کرد «هرگونه فعالیت تبلیغاتی به نفع یا ضرر نامزد‌های انتخاباتی با استفاده از هر امکانات یا وسیله‌ای که جنبه رسمی و دولتی داشته باشد، ممنوع و مصداق ارتکاب جرم است».

از سوی دیگر در دوره سه سال حضور مهدی صفری در راس معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه در دولت سید ابراهیم رئیسی، تقریبا شاهد یکی از خنثی‌ترین و بیهوده‌ترین دوره‌های ممکن بوده ایم.

این معاونت در دوران صفری تقریبا نه‌تنها از هر نوع تعامل اقتصادی عاجز بود که حتی برخلاف باور شرق گرایانه این دیپلمات اصولگرا، از تعامل با چین و حتی پیگیری قرارداد ۲۵ ساله با چین نیز عاجر باقی ماند.

عدم حضور صفری در وزارت خارجه و بازگشت مهاجر

در نهایت نیز مهدی صفری به شکل عجیبی همزمان با آغاز به کار عباس عراقچی به عنوان وزیر امور خارجه دولت چهاردهم، در محل این وزارتخانه حضور پیدا نکرد.

به گزارش اقتصاد ۲۴، صفری در حالی از ۳۱ مردادماه که سید عباس عراقچی وزیر خارجه شد در محل کار خود حاضر نشد که عراقچی، اساسا فردی را برای تصدی سمت معاونت دیپلماسی اقتصادی منصوب نکرده بود و بدین ترتیب، صفری همچنان باید به فعالیت خود ادامه می‌داد، اما او در نهایت تصمیم گرفت بدون هیچ برنامه ریزی محل خدمت خود را ترک کند.

حالا، اما پس از گذشت بیش از یک ماه از وزارت سید عباس عراقچی، وزیر خارجه بالاخره سید رسول مهاجر، را به عنوان سرپرست معاونت دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه انتخاب کرد. مهاجر پیش از این و در زمان حضور محمدجواد ظریف در راس وزارت امور خارجه، نیز خود عهده دار این سمت بود. البته باید توجه داشت که به گفته کارشناسان وزارت امور خارجه، این وزارتخانه متولی مستقیم تجارت خارجی کشور نیست و تنها نقش مکمل، پشتیبانی و تسهیل‌کننده را بر عهده دارد. 

بیشتر بخوانید: رمزگشایی از پیام مهم آمریکا؛ عراقچی چرا گفت که در نیویورک چند روزی بیشتر می‌مانم؟

این در حالی است که سفارتخانه‌های ایران در خارج کشور نیز در همین چارچوب موظف به انجام اموری مانند بازاریابی و رایزنی با بخش دولتی و خصوصی کشور هدف و شناساندن ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری کشور به آن‌ها، احصاء ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری کشور‌های هدف، بررسی زیرساخت‌های حقوقی، رصد قوانین و مقررات کشور‌ها و اطلاع‌رسانی به تجار ایران از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه و سایر روش‌های مشابه هستند.

کما اینکه باید به این نکته نیز توجه داشت که وزارت امور خارجه به عنوان نماینده حاکمیت در خارج از ایران، بیش از ۱۴۰ سفارتخانه در مناطق مختلف دنیا دارد و باتوجه به حضور میدانی کارشناسان اقتصادی در این سفارتخانه‌ها و امکان برقراری ارتباط آن‌ها با دولت و بخش خصوصی کشورها، ضروری است با در نظر گرفتن نقش وزارت خارجه و همچنین نقش آفرینی سازمان توسعه تجارت و دیگر نهاد در این زمینه، وظایف و ماموریت نهاد‌های فعال در عرصه تجارت خارجی تفکیک و مشخص شود.

در چنین شرایطی اکنون بیش از همیشه می‌توان دریافت که چرا حضور یک حلقه از بازرگانان اقتصادی در کنار دستگاه دیپلماسی کشور در سفر‌های خارجی رئیس جمهور بیش از همیشه نیاز است. مساله سرمایه گذاری در حوزه‌های انرژی و زیرساخت‌های کشور در وضعیت فعلی از جمله مواردی است که باید معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه به آن ورود کند.
مساله‌ای که دستکم در سه سال گذشته به طور کامل توسط معاونت اقتصادی وزارت خارجه نادیده گرفته شد و حالا به نظر می‌رسد معاونت تازه باید ابتدا دست به آواربرداری بزند و در ادامه شاید بتواند وضعیت را بهبود بخشد.