همه آنچه باید درباره مجمع عمومی سازمان ملل متحد بدانیم

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: مجمع عمومی سازمان ملل متحد یکی از شش رکن اصلی سازمان ملل است که در سال ۱۹۴۵ تأسیس شد. این نهاد شامل نمایندگان تمامی ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل است و هر کشور یک رأی برابر دارد. جلسات آن به‌صورت سالانه برگزار می‌شود و موضوعات مختلفی از جمله صلح و امنیت بین‌المللی، توسعه پایدار، حقوق بشر، قوانین بین‌المللی و مسائل بشردوستانه را پوشش می‌دهد.

تاریخچه مجمع عمومی سازمان ملل متحد

اولین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دهم ژانویه ۱۹۴۶ در سالن مرکزی کلیسای متدیست لندن برگزار شد که نمایندگان ۵۱ کشور در آن شرکت داشتند. این اجلاس در چندین سال بعد آن در شهر‌های مختلف انجام شد که سال دوم در نیویورک و سال سوم در پاریس بود. این اجلاس در ۱۴ اکتبر ۱۹۵۲ در هفتمین اجلاس سالانه خود به مقر دائم آن در نیویورک منتقل شد. در دسامبر ۱۹۸۸ ملل متحد برای شنیدن سخنرانی یاسر عرفات بیست و نهمین اجلاس خود را در کاخ ملل ژنو در سوئیس برگزار کرد.

ترکیب مجمع عمومی سازمان ملل متحد

ترکیب مجمع عمومی، بیان‌گر اصلی بنیادین در روابط بین‌المللی یعنی برابری دولت‌ها است. مجمع عمومی، مرکب از کلیه اعضای ملل متحد است (۱۹۳ کشور) و هریک از اعضا می‌توانند حداکثر تا پنج نماینده در مجمع عمومی داشته‌ باشند، ولی این امکان برای دولت‌ها وجود دارد که در صورت نیاز و در حد امکان خود به این هیئت، مشاور یا کارشناس اضافه کنند. علاوه بر نمایندگان دولت‌ها هیئت‌هایی به عنوان ناظر، بدون داشتن حق رأی شرکت می‌کنند.

سازمان‌های وابسته به مجمع عمومی سازمان ملل متحد

مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف)، کارگزاری، همیاری و کار ملل متحد برای پناهندگان فلسطین در خاور نزدیک، کمیساریای عالی ملل متحد برای پناهدگان، مؤسسه کارآموزی و تحقیقاتی ملل متحد. هر کدام از این سازمان‌ها دارای وظائف خاصی هستند که زیر نظر مجمع عمومی سازمان ملل فعالیت می‌کنند.

وظایف و اختیارات مجمع عمومی سازمان ملل متحد

مجمع عمومی می‌تواند راجع به هر یک از موضوعات مندرج در منشور سازمان ملل، بحث و اظهار نظر نماید. البته حق دخالت در مسائل مربوط به صلاحیت شورای امنیت را ندارد. با این حال در مواردی که شورای امنیت به دلیل وتوی اعضا، قادر به تصمیم‌گیری در مساله‌ای نباشد، با درخواست اکثریت اعضاء مجمع یا دبیرکل یا خود شورای امنیت (با رای موافق ۹ عضو، بدون حق وتو) مجمع عمومی به جای شورای امنیت تصمیم‌گیری می‌کند، مثل تصمیم مجمع عمومی در برخورد‌های انگلیس و فرانسه و اسرائیل بر علیه مصر در سال ۱۹۵۶، که مدام با وتوی اعضای دائم شورای امنیت مواجه می‌شد، به طرفین متخاصم، دستور آتش بس داده و نیروی امداد ملل متحد را ایجاد کرد تا بر آتش بس نظارت نماید. طبق ماده ۱۲، شورای امنیت می‌تواند در هر زمان هر مساله‌ای را که ضروری بداند، جهت رسیدگی به مجمع عمومی واگذار نماید بدون آنکه ملزم باشد قبلا به آن رسیدگی کند.

وظایف و اختیارات خاص مجمع عمومی سازمان ملل متحد

۱.     بحث در مورد تمام مسائل و قضایایی که در چارچوب منشور قرار می‌گیرد به استثنای ماده ۱۲ منشور. 
۲.     بحث و بررسی درباره هر مسئله مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی به استثنای مواردی که شورای امنیت مشغول انجام وظایفی است که طبق منشور به آن محول شده‌است. 
۳.     انتخاب اعضای سایر ارکان اصلی (انتخاب اعضای غیر دایم شورای امنیت، شورای اقتصادی اجتماعی و شورای قیمومت به هنگام ضرورت. 
۴.     معرفی یا انتخاب اعضای ارکان فرعی خود.
۵.     هماهنگ نمودن فعالیت‌های مؤسسات تخصصی.
۶.     بررسی و ارائه توصیه درباره اصول همکاری در زمینه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی.
۷.     آمریت بر شورای اقتصادی اجتماعی و شورای قیمومت.
۸.     آمریت بر اداره سازمان و تصویب بودجه سازمان و تقسیم و تخصیص سهمیه‌های پرداختی اعضا.
۹.     اجازه دادن به مؤسسات تخصصی جهت درخواست نظر مشورتی از دیوان بین‌المللی دادگستری.
۱۰.   دریافت و بررسی گزارش‌های شورای امنیت و سایر ارگان‌های سازمان ملل.
۱۱.     انجام مطالعات و صدور توصیه‌هایی در خصوص ترویج همکاری بین‌المللی در امور سیاسی، ایجاد زمینه‌های مناسب برای توسعه تدریجی و تدوین حقوق بین‌الملل، کمک به تحقق حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین برای همه، بی هیچ تبعیض از حیث نژاد و جنس و زبان و مذهب و همیاری بین‌المللی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و بهداشتی.
۱۲.     ارائه توصیه‌هایی برای حل و فصل مسالمت‌آمیز هر وضعیتی که احتمالاً به روابط دوستانهٔ بین‌المللی لطمه می‌زند بدون توجه به منشأ آن.

سازمان‌دهی کار‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد

مجمع عمومی به طور دایم تشکیل جلسه نمی‌دهد. اجلاس عادی مجمع، سالانه از سه‌شنبه سومین هفته سپتامبر به مدت سه تا چهار ماه در مقر سازمان در نیویورک برگزار می‌شود. با این وجود مجمع می‌تواند در صورت اقتضا، اجلاسیه‌های فوق‌العاده به دعوت دبیر کل و بنا به درخواست شورای امنیت، اکثریتی از کشور‌های عضو، یا به تقاضای یک کشور اگر اکثریت اعضا موافق باشند تشکیل دهد. هم‌چنین مجمع می‌تواند اجلاس فوق‌العاده فوری که اختصاص به یک مشکل مشخص دارد برگزارنماید. این اجلاس به فاصله ۲۴ ساعت از زمان تقاضای شورای امنیت بر اساس رأی هر یک از ۹ عضو شورا، یا با اکثریت اعضای سازمان، یا با یک عضو اگر اکثریت اعضا موافق باشند تشکیل می‌شود.

اغلب در ابتدای هر اجلاس عادی رؤسای کشور‌های عضو و دولت‌ها در خصوص اضطراری‌ترین مسائل بین‌المللی سخنرانی می‌کنند. سپس سایر مسائل به جهت آن‌که بحث در خصوص آن‌ها به علت کثرت اعضای مجمع با کندی مواجه می‌شود و تسهیل فعالیت‌ها در نهاد‌های کوچک‌تر که همان کمیته‌های مجمع هستند بررسی می‌شوند. این کمیته‌ها عبارتند از:

•    کمیته اول (خلع سلاح و امنیت بین‌المللی)
•    کمیته دوم (اقتصادی و مالی)
•    کمیته سوم (اجتماعی، بشردوستانه و فرهنگی)
•    کمیته چهارم (ویژه سیاسی و استعمارزدایی)
•    کمیته پنجم (امور اداری و بودجه‌ای)
•    کمیته ششم (حقوقی)

علاوه بر این شش کمیته اصلی، کمیته دیگری هم وجود دارد که اختیارات هیئت‌های نمایندگی را بررسی و کنترل می‌کند. مجمع عمومی حداقل سه ماه پیش از شروع اجلاس عادی شروع به انتخاب هیئت رئیسه می‌کند. این هیئت رئیسه مرکب از یک رئیس، ۲۱ معاون رئیس و رؤسای هفت کمیته اصلی است. انتخاب رئیس مجمع عمومی به جهت هدایت مذاکرات و نقش هماهنگ کننده‌ای که دارد بسیار با اهمیت است. در عمل و بر اساس توافق صورت گرفته میان دولت‌های عضو هیچ‌گاه رئیس مجمع عمومی از میان پنج عضو دایم شورای امنیت انتخاب نمی‌شود. بر اساس قطعنامه ۱۹۹۰ مصوب ۱۹۶۳ برای تضمین رعایت برابری جغرافیایی هر ساله رئیس مجمع به نوبت از میان پنج گروه از کشور‌های آفریقایی، آسیایی، اروپای شرقی، آمریکای لاتین و کارائیب و اروپای غربی، و سایر دولت‌ها انتخاب می‌شود.