پشت پرده تعامل ایران و عربستان و جاماندن اسرائیل؛ ریاض پلن تل‌آویو را خنثی کرد

اقتصاد۲۴-فارن افرز با انتشار یادداشتی مدعی شد، در دهه گذشته، و به ویژه از زمان امضای توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰، اسرائیل تصور کرده که با تکیه بر توان نظامی، اطلاعاتی و فناوری می‌تواند متحدانش را در میان کشور‌های عربی خلیج فارس بخرد. در ماه‌های اخیر، مقامات اسرائیلی همچنین به این باور (ادعایی) رسیده‌اند که تشدید تنش، تعادل منطقه‌ای را به نفع آنها تغییر می‌دهد؛ به عبارتی دیگر یک رویارویی ادعایی گسترده‌تر بین اسرائیل و ایران و محور مقاومت می‌تواند کشور‌های عربی، به‌ویژه عربستان سعودی را ناچار کند که در نهایت و به طور کامل به اسرائیلی‌ها بپیوندند. فارن افرز در باب فعل و انفعال‌های پادشاهی از آغاز جنگ اسرائیل در غزه و لبنان نوشته و تلاش داشته تا پیدا و پنهان استراتژی این بازیگر را عریان کند. اقتصادنیوز این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست با عنوان «عربستان به اسرائیل پشت پا زد؛ ریاض با تهران هم‌صدا شد/ ناقوس پایان ناتوی خاورمیانه به صدا درآمد» منتشر شد و در ادامه بخش دوم و نهایی آمده است.

ریاض پلن تل آویو را خنثی کرد

اما با گسترش درگیری‌ها در منطقه، سیاست عربستان سعودی ممکن است نتیجه‌ای عکس داشته باشد و این کشور مسیر خود را تغییر دهد. به ادعای فارن افرز، تشدید عملیات اسرائیل در غزه و حملات این بازیگر به لبنان، در کنار رویارویی‌های تازه بین ایران و اسرائیل در ماه‌های سپتامبر و اکتبر، نشان داد که ایالات متحده قادر نیست یا نمی‌خواهد اسرائیل را مهار کند. تحولات اخیر همچنین میزان عزم اسرائیل برای توسل به قدرت نظامی خام جهت اعمال برتری ادعایی بر منطقه و افشای آسیب‌پذیری‌های امنیتی عربستان سعودی و محدود کردن گزینه‌های استراتژیک ریاض را عریان کرد؛ بنابراین به ادعای فارن افرز از سپتامبر، عربستان سعودی از دیپلماسی آرام و پشت پرده به سمت رویکردی انتقادی‌تر و علنی‌تر در برابر اسرائیل تغییر مسیر داده است. رهبران سعودی نشان می‌دهند که مایل نیستند در یک اتحاد انحصاری با ایالات متحده و در نتیجه با اسرائیل محبوس شوند؛ اتحادی که مانع از ایجاد ائتلاف‌های دیگر خواهد شد. شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در سخنرانی کلیدی ماه سپتامبر در مجلس شورا، نهاد مشورتی که به پادشاه سعودی مشاوره می‌دهد، آشکارا اعلام کرد که عادی سازی روابط با اسرائیل مشروط به ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی است. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی نیز در مقاله‌ای در اوایل اکتبر در روزنامه فایننشال تایمز این پیام را تکرار کرد.

رهبران عربستان سعودی با میزبانی از نشست فوق‌العاده مشترک اسلامی عربی درباره تجاوز اسرائیل به مردم فلسطین در نوامبر ۲۰۲۳ که نمایندگانی بیش از ۵۰ کشور در آن حضور داشتند و خواستار ایجاد کشور فلسطینی شدند، به دنبال نشان دادن قدرت خود برای سازماندهی متحدان فلسطینی است. این گروه تلاش‌های خود را فراتر از خاورمیانه گسترش داده و در ماه سپتامبر اتحاد جهانی برای اجرای راه حل دو دولتی را راه اندازی کردند که قرار است در اواخر نوامبر دوباره در بروکسل تشکیل شود.

بیشتر بخوانید:عکس/روایت تخت‌ روانچی از رایزنی با دیپلمات ارشد سعودی

در واقع، طی ماه‌های گذشته، عربستان سعودی مجموعه‌ای از ائتلاف‌ها و ائتلاف‌های چندجانبه جدید را با کشور‌های دیگر ایجاد کرده که برای ایجاد یک کشور فلسطینی تلاش می‌کنند. علت تشکیل دولت فلسطین همچنین باعث ایجاد سطح بی سابقه‌ای از هماهنگی بین کشور‌های خلیج فارس (از جمله عربستان سعودی) و ایران شده است. ۳ اکتبر، دوحه از رئیس جمهور تازه منتخب ایران در نشست گفتگوی همکاری آسیا استقبال کرد، جایی که رهبران شورای همکاری خلیج فارس همبستگی خود را با فلسطینی‌ها تقویت و تجاوزات اسرائیل را محکوم کردند. در همان روز، شورای همکاری خلیج فارس میزبان یک نشست مشترک غیررسمی و نادر وزیران شورای همکاری خلیج فارس و ایران بود که اولین جلسه در بیش از ۱۷ سال گذشته قلمداد می‌شد که طی آن اعضا بر عدم تمایل کشور‌های خلیج فارس به اجازه استفاده از قلمرو و حریم هوایی خود برای حمله علیه ایران تاکید کردند. معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه امارات حتی اخیراً اعلام کردند که امارات متحده عربی «آماده حمایت» از برنامه‌ریزی روز بعد برای غزه «بدون ایجاد یک کشور فلسطینی» نیست.

خواب آشفته اسرائیل

اسرائیل براین باور ادعایی است که تشدید تنش‌ها توازن قدرت منطقه‌ای را برهم بزند. این بازیگر شرط می‌بندد که ایالات متحده در نهایت به این پویایی کشیده می‌شود و ایران ضعیف‌تر و آینده خاورمیانه باثباتی که توسط اتحاد بین اسرائیل و کشور‌های حاشیه خلیج فارس تثبیت شده ترسیم خواهد شد. این چشم انداز ممکن است زیربنای توسعه توافقنامه ابراهیم باشد، اما پنج سال بعد، دیگر نمی‌تواند منطقه‌ای عمیقاً دگرگون شده را هدایت کند.

اسرائیل اکنون بسیار بیشتر از آن زمان مایل است که از خشونت برای تقویت بازدارندگی خود استفاده کند. عربستان سعودی کم‌تر از هر زمان دیگر به ایالات متحده متکی است، زیرا تعاملات خود را با تقویت روابط با چین و افزایش مذاکرات امنیتی با ایران متنوع کرده است. در این میان موضوع تشکیل دولت فلسطین را نیز دیگر نمی‌توان نادیده گرفت. از منظری دیگر دولت فلسطین را نمی‌توان صرفاً از طریق معامله بین اسرائیل و کشور‌های خلیج فارس تعریف کرد. چرا که تشکیل فلسطین به یک هدف جهانی برای رهبری عربستان سعودی تبدیل شده و از حماست بسیاری از کشورها، چون ایران برخوردار است. 

گرچه دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده ممکن است تلاش کند تا عادی سازی روابط میان عربستان سعودی و اسرائیل را بر اساس الگوی توافق آبراهام دنبال نماید، اما ریاض می‌بایست پیشبرد راه حل دو دولتی را قبل از عادی سازی، در اولویت‌های خود تعریف کند. چنین گزاره محتملا ترامپ را ناامید خواهد کرد، اما ایالات متحده باید از تلاش عربستان به عنوان راهی برای پایان دادن به درگیری که در حال حاضر منطقه را فرا گرفته، استقبال کند. در واقع، نوع جدیدی از موازنه که عربستان سعودی و کشور‌های حاشیه خلیج فارس به دنبال آن هستند، نقش آنها را به طور فزاینده‌ای برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای برجسته می‌کند. به ادعای فارن افرز برای اینکه ریاض استراتژی خود را حفظ کند، باید ضمانت‌های امنیتی مانند پیمان عدم حمله متقابل را از تهران بگیرد.

سپس می‌تواند از این تضمین‌ها برای تحت فشار قرار دادن اسرائیل استفاده کرده تا استراتژی تشدیدکننده‌اش را به واسطه تقویت روابط بین کشور‌های خلیج‌فارس و ایران و کاهش چشم‌انداز عادی‌سازی با عربستان سعودی را تغییر دهد. تلاش‌های ریاض برای هماهنگ کردن موضع منسجم شورای همکاری خلیج فارس در مورد تشکیل دولت فلسطین می‌تواند با فشار بر ایالات متحده، اروپا و قدرت‌هایی مانند چین و روسیه زمینه ساز کاهش تنش‌ها در منطقه شود. چنین رویکردی در نهایت می‌تواند یک چارچوبی برای همزیستی ادعایی میان اسرائیل و ایران با کشور‌های حاشیه خلیج فارس به عنوان میانجی تعریف کند - الگویی که از اسرائیل می‌خواهد حملات تحریک آمیز خود را متوقف و ایران نیز به پاسخ‌های تلافی جویانه اش پایان دهد.