آیا اقتصاد ایران بار دیگر کوپنی خواهد شد؟/ ماجرای دولت چهاردهم و دوگانه یارانه نقدی و کالابرگ برای کالا‌های اساسی

اقتصاد۲۴- نیکو اصغری- برای چند نسل از ایرانیان کوپن یعنی خاطرات دهه ۶۰ و البته اوایل دهه ۷۰! 
یک خاطره جمعی و همگانی در میان دستکم چندین نسل از ایرانیان، از متولدین دهه ۲۰ و ۳۰ تا متولدین دهه ۶۰، کوپن را به خوبی بیاد می‌آوردند.

حالا، اما اظهارات تازه رئیس مجلس برای بسیاری یادآور بازگشت دوران کوپن به کشور بوده است. دورانی که البته در شرایط انقلاب و جنگ توجیه داشت، اما کاش دقیقا اکنون مشخص شود با چه منطقی قرار است آن دوران تکرار شود؟

محمدباقر قالیباف، رییس مجلس با اشاره به برگزاری جلسه مشترک نمایندگان مجلس و رئیس دولت، گفته است: «کالابرگ، به‌ویژه برای پنج دهک پایین جامعه، یکی از موضوعات مهمی است که حتماً بر آن متمرکز خواهیم بود.»
اشاره او به کالابرگ، برای بسیاری در معنای بازگشت کوپن یا چیزی شبیه آن در سیستم توزیع اقلام و کالا‌های ضروری کشور بوده است.

کالابرگ یا کوپن، مساله این است؟

اساسا کالابرگ به زبانی ساده، نوع جدید و خاصی از کوپن یا سبدکالا به حساب می‌آید. با این تفاوت که در آن خبری از ارائه مستقیم کالا و یا کوپن کاغذی نیست. 
این روش‌های قدیمی با روش الکترونیکی کالابرگ جایگزین شده‌اند. به این معنا که در طرح کمک معیشتی کالابرگ، نوعی اعتبار برای بعضی از سرپرست‌های خانوار در نظر گرفته می‌شود.
در واقع یک تفاوت مهم و اصلی میان کوپن‌هایی که در دهه ۶۰ در دستان ملت بود و این کالابرگ‌ها که اکنون قالیباف درباره آن سخن گفته یک تفاوت آشکار و مهم وجود دارد.

در شرایط دوران پسا انقلاب و البته ایستاده در میان میدان جنگ آن روز‌های ایران، بدون هیچ دهک بندی، همه ایرانیان و حتی به روایتی کلیه ساکنان در این جغرافیا و از جمله افغانستانی‌هایی که ساکن ایران بودند از این کوپن‌ها برای دسترسی به کالا‌های اساسی کشور بهره می‌بردند.
اما در مورد کالابرگ‌ها به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت آشفته معیشت در کشور بنا به دهک بندی باید مورد استفاده قرار بگیرد.

کالابرگ چیست؟

به گزارش اقتصاد ۲۴، ماجرای کالابرگ از سال ۱۴۰۰ و با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی آغاز شد و دولت با هدف جبران توان معیشتی خانوار، تصمیم به پرداخت یارانه گرفت؛ در صورتی که مصوبه مجلس بر موضوع دیگری پافشاری می‌کرد. 

مجلس قصد داشت کالا‌های اساسی به قیمت شهریور سال ۱۴۰۰ عرضه شوند. به زبانی دیگر، مجلس دولت را به اجرای طرح کالا برگ به جای یارانه نقدی مکلف کرد؛ اما به دلیل نبود تمایل کافی در دولت سیزدهم برای پیگیری سیاست کالا برگ و نبود بودجه کافی برای به اجرا درآوردن این طرح در سراسر کشور، از سوی وزیر اقتصاد رد شد.

در همین حال کالابرگ قرار بود که بدون تغییر در رقم و جزییات به روال موجود در آن زمان در حساب بانکی سرپرست خانوار‌ها شارژ شود تا به‌گفته مسئولان دولتی آنها خودشان تصمیم بگیرند یارانه را در قالب کالابرگ برای خرید اعتباری ۱۱ قلم کالا شامل خواروبار، لبنیات، پروتئین هزینه کنند یا همچون گذشته به‌شکل نقدی برداشت شود و گره‌ای از مشکلاتشان باز کند. 

اصلی‌ترین کالا‌هایی که شهروندان می‌توانند با کالابرگ خریداری کنند شامل موارد زیر است:
یک بطری شیر یک لیتری کم چرب
پنیر یو اف ۴۰۰ گرمی
ماست دبه ۲.۵ کیلوگرمی کم چرب
مرغ کشتار روز
تخم مرغ کیلویی
روغن مایع پخت و پز ۸۱۰ گرمی
ماکارونی ۷۰۰ گرمی رشته‌ای
قند شکسته فله‌ای
برنج
شکر
حبوبات

نگاهی به لیست بالا به خوبی نشان می‌دهد که تقریبا تمامی کالا‌هایی که زمانی در فهرست اقلام کوپنی قرار داشت نیز اکنون مشمول این طرح هستند. اما در این بین اولویت در کالابرگ‌ها با خرید کالا، حمایت از سبد غذایی و جلوگیری از تزریق پول به اقتصاد کشور بوده است.

توقف کالابرگ‌های الکترونیک از ابتدای دولت چهاردهم

به گزارش اقتصاد ۲۴ در سال ۱۴۰۲، رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه، از تأمین منابع مورد نیاز برای اجرای این طرح خبر داد. 
نکته، اما اینجاست که با وجود حتی استقبال دهک‌های کم‌درآمد جامعه از طرح کالابرگ الکترونیک، اجرای این طرح از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم تا به امروز، متوقف شده و هنوز خبری مبنی بر اجرای مجدد این طرح منتشر نشده است.
همچنین طیبه حسینی، سخنگوی سازمان هدفمندی یارانه‌ها، اخیرا درباره وضعیت کالابرگ الکترونیک عنوان کرده بود که هنوز دستوری در این باره به سازمان هدفمندی یارانه‌ها ابلاغ نشده است.

بیشتر بخوانید: بررسی دوگانه کالابرگ- یارانه نقدی، استخوانی که در گلوی اقتصاد ایران

این عدم ابلاغ در شرایطی است که سید صولت مرتضوی، وزیر پیشین کار، در آخرین روز‌های وزارتش، درباره وضعیت این طرح توضیح داده بود که اجرای طرح کالابرگ یک تکلیف قانونی است. وزارت کار دولت سیزدهم زیرساخت‌های این طرح را فراهم کرده تا نتایج خوبی به دنبال داشته باشد.

جامعه هدف کالابرگ الکترونیک

به گزارش اقتصاد ۲۴، از زمان اجرای این طرح در سال گذشته تا به امروز، هفت دهک از اقشار کم‌درآمد جامعه مشمول دریافت این کالابرگ‌ها می‌شوند که این دهک‌ها حدود ۶۰ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. 

البته افراد نیز می‌توانند از طریق سایت حمایت دهک‌بندی خود و از طریق شبکه شما میزان اعتبار یارانه‌ای خود را مشاهده کنند. 
هم چنین باید توجه داشت که این دهک‌بندی از طریق بعد خانوار، تراکنش‌های بانکی، اطلاعات خودرو، حقوق و درآمد افراد و… صورت می‌گیرد.

مساله اینجاست که هر چند طرح کالابرگ الکترونیکی در دولت سیزدهم و با هدف کمک به اقشار کم‌درامد جامعه به اجرا درآمد، اما اجرای چنین طرح‌هایی ابدا نمی‌تواند مشکل معیشت مردم را در بلندمدت حل و یا مرتفع کند و به نظر می‌رسد حتی نتوانست یک درمان موقت نیز باشد.
اجرای چنین سیاست‌هایی برای برطرف کردن مشکل معیشت مردم یا کنترل تورم منسوخ شده است.

سیاست اقتصادی استفاده از کالابرگ و یا کوپن اکنون در هیچ یک از کشور‌های توسعه‌یافته دنیا دیگر اجرا نمی‌شود. هم چنین باید توجه داشت که چنین سیاست‌های اقتصادی شاید در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ شمسی در ایران دوران پس از انقلاب و دوران یکی از طولانی‌ترین جنگ‌های کلاسیک جهان اجرایی می‌شد، اما حالا برای حل مشکلات معیشتی مردم باید روش‌های منسوخ شده کنار گذاشته شوند و از روش‌ها و سیاست‌های درست استفاده شود. 

وعده تازه محمدباقر قالیباف اکنون نشان از عمق بحران اقتصادی در کشور دارد. این که جمعیتی چنین بزرگ اکنون نیازمند کمک‌های معیشتی دولت هستند و در عین حال در شرایطی که کشور از دوران انقلاب برای دهه‌ها فاصله گرفته و درگیر هیچ جنگ مستقیمی نیست، نه تنها امیدوار کننده و نوید بخش نیست بلکه نگرانی از بازگشت نابه سامانی‌های دوران کوپنی بودن کالا‌ها را نیز در اذهان شهروندان زنده می‌کند.