صفر‌های نافرجام؛ بازگشت لایحه بی‌سرانجام تغییر واحد پول ملی به دولت

اقتصاد۲۴-ماجرای حذف صفر پول در ایران جدید نیست و عقبه‌ای طولانی دارد. درست از زمانی که زمزمه تحریم سنگین اقتصاد کشور بالا گرفت و صف‌های طولانی خرید دلار و سکه جلوی صرافی‌ها و طلافروشی‌ها تشکیل شد، سقوط ارزش پول ملی اندیشه حذف صفر‌های اضافه را به ذهن سیاست‌مداران آورد؛ در‌عین‌حال که مردم کوچه و بازار معتقد بودند تورم سبب شده است دیگر میلیون و حتی میلیارد، اعداد بزرگی نباشند. اولین بار محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری وقت، در پیام نوروزی سال ۱۳۸۷ گفت طرحی با عنوان اصلاح نظام ارزش‌گذاری پول ملی در دستور کار دارد. این طرح مسکوت گذاشته شد تا اینکه طرح حذف چهار صفر پول ملی برای اولین بار در ۱۹ تیر سال ۱۳۹۰ در هیئت دولت وقت تصویب شد و در نهایت در پانزدهم بهمن سال ۱۳۹۰ طرح حذف چهار صفر پول در کمیسیون اقتصادی دولت نهایی شد.

براساس این لایحه، بنا شده بود پس از تصویب طرح در مجلس، بانک مرکزی از ابتدای سال ۱۳۹۳ صفر‌های اضافه پول را حذف کند. در این زمینه حتی بانک مرکزی در ابتدای دهه ۹۰ سایتی برای نظرسنجی از مردم درباره این مسئله و نام پول جدید راه انداخت، اما این طرح به سرانجام نرسید و فقط در سطح اخبار روز مطرح شد. این بحث دوباره در زمان دولت روحانی و به‌ویژه پس از تکیه‌زدن عبدالناصر همتی بر مسند ریاست کل بانک مرکزی داغ شد. در دولت دوم حسن روحانی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، مقابل دوربین‌های تلویزیون سند برجام را پاره کرد و به صورت یک‌طرفه از این معاهده خارج شد.

بازگشت تحریم‌های اقتصادی، صادرات نفت ایران را دشوار کرد و حتی در مقاطعی به ۳۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داد؛ رقمی که به گفته آمریکایی‌ها فقط کفاف خرید غذا و دارو را بدهد. با این رخداد، دوباره قیمت دلار شیب صعودی گرفت و ارزش پول ملی نزولی شد. عبدالناصر همتی، رئیس وقت بانک مرکزی، صبح یکشنبه ۱۶ دی ۱۳۹۷ در دیدار با اعضای فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: «لایحه حذف چهار صفر از پول ملی روز گذشته از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر‌چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد». همتی ششم مرداد سال ۱۳۹۷ در‌حالی جانشین ولی‌الله سیف شد که تلاطم‌های شدید بازار ارز و سقوط آزاد ارزش پول ملی ادامه داشت و آمریکا با اعلام خروج از توافق هسته‌ای با ایران و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، برنامه‌های خود را برای اعمال مجدد تحریم‌های تعلیق‌شده یا متوقف شده اعلام کرده بود.

در ۱۱ دی همان سال، بانک مرکزی به صورت نمایشی چهار صفر ایران‌چک‌های جدید را حذف کرد. همتی در مراسم رونمایی از این ایران‌چک که با حضور فرهاد دژپسند، وزیر وقت اقتصاد و دارایی در محل سازمان اسکناس و مسکوکات برگزار شد، گفت: با رشد تولید و توسعه اقتصادی و تلاش‌های بانک مرکزی در مدیریت بازار پول و ارز شاهد تقویت هرچه بیشتر ارزش پول ملی خواهیم بود. دژپسند هم در این مراسم گفت: «امروز سندی رونمایی شد که بیانگر امید به آینده ایران با تکیه بر داشته‌های کشور است و این امر نشان از عزم جزم بانک مرکزی برای کمک به اقتصاد ایران در جایگاهی متناسب با ارزش‌های این مرز‌و‌بوم دارد». نکته‌ای که در طرح ایران‌چک جدید بیش از نمونه‌های قدیمی جلب نظر می‌کرد، تأکید بر رقم ۵۰ و محو‌بودن چهار صفر بعد از آن بود. این ۵۰ بود و در‌واقع ۵۰۰ هزار ریال به ۵۰ تومان تبدیل شده بود. موضوعی که در آن زمان به وفور گفته می‌شد و تبدیل واحد پول کشور از ریال به تومان توأم با حذف صفر‌های اضافه پول بود. البته بحث جایگزینی تومان با ریال نیز جدید نبود و از ۱۳۰۸ شمسی که ریال جایگزین تومان شد، مردم از تومان دل نکندند و این واحد پولی به شکل غیررسمی بین مردم رایج ماند.

زمزمه دوباره حذف صفر اضافه پول

حالا دوباره زمزمه حذف چهار صفر پول و تغییر واحد پول از ریال به تومان بالا گرفته است؛ آن‌هم در شرایطی که سیاست خارجی ایران همچنان متلاطم است و مشخص نیست که تهران بتواند به توافقی در زمینه گفت‌و‌گو‌های هسته‌ای با آمریکا دست پیدا کند یا نه. در همین حین، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا، دوباره به کاخ سفید برگشته و دلار به نیمه انتهایی کانال ۷۰ هزار تومان صعود کرده است. بر همین اساس، دیروز تسنیم خبر داد لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور که به منظور حذف چهار صفر از پول ملی و اصلاح نظام پولی کشور تهیه شده است، به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد.

بیشتر بخوانید:صفر‌هایی که کم‌رنگ شدند!

این گزارش حاکی از آن است که لایحه گفته‌شده که براساس پیشنهاد هیئت وزیران دولت دوازدهم و در جلسه مورخ ۱۳ مرداد ۱۳۹۸ به تصویب رسیده بود، توسط مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، به عنوان لایحه یک‌فوریتی به مجلس ارائه شد. دولت توضیح داده است هدف از این اصلاح، کاهش مشکلات ناشی از تورم مزمن و کاهش قدرت خرید پول ملی است که در سال‌های اخیر موجب افزایش ارقام در مبادلات روزمره و افت حیثیت ظاهری پول ملی در مقایسه با دیگر ارز‌های بین‌المللی شده است. این طرح با حذف چهار صفر از پول ملی و بازنگری در سیستم اسکناس‌ها و سکه‌ها، در تلاش است تا علاوه‌بر تسهیل استفاده از پول ملی در نظام‌های پرداخت، مشکلات موجود را کاهش دهد.

در متن لایحه آمده است که واحد پول ایران «تومان» خواهد بود و هر تومان معادل ۱۰ هزار ریال جاری و صد پارسه است. همچنین به منظور تسهیل روند انتقال به سیستم جدید، دوره‌ای دو‌ساله به عنوان «دوره گذار» برای استفاده هم‌زمان از تومان و ریال در نظر گرفته شده است. در این مدت، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است ترتیبات اجرائی لازم را برای جمع‌آوری و جایگزینی اسکناس‌ها و سکه‌های ریال با تومان فراهم کند. همچنین تأکید شده است این لایحه با هدف اصلاح ساختار پولی کشور، کاهش تورم و افزایش کارآیی پول ملی در معاملات روزانه به مجلس تقدیم شده و انتظار می‌رود با بررسی و تصویب آن، مشکلات اقتصادی کشور در این زمینه برطرف شود.

با‌این‌حال، بهاالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس اقتصاد، کلان معتقد است حذف چهار صفر از پول دردی را درمان نمی‌کند و در‌حال‌حاضر زمان مناسبی برای اجرای این طرح نیست. او به «شرق» توضیح می‌دهد: حذف صفر‌های مازاد پول در سایر کشور‌های جهان از جمله آرژانتین، برزیل و حتی آلمان سابقه دارد، اما این طرح زمانی باید اجرا شود که اقتصاد به ثبات رسیده و تورم مهار شده است؛ زیرا در غیر این صورت صفر‌های مازاد دوباره به‌سرعت برمی‌گردند و سرخوردگی ملی ایجاد می‌کنند. این اقتصاددان تأکید دارد: دولت درست در شرایطی که گرفتار ناترازی‌های بزرگ در حوزه بودجه، انرژی، شبکه بانکی و‌... است و وضعیت سیاست خارجی کشور در هاله‌ای از ابهام است و در اندیشه افزایش قیمت انرژی به سر می‌برد و می‌خواهد نرخ ارز را تک‌نرخی کند، به فکر حذف چهار صفر پول افتاده است. هاشمی ادامه می‌دهد: تا زمانی که دولت نتواند کسری بودجه خود را از بین ببرد و مناسبات سیاست خارجی را اصلاح کند، حذف صفر‌های مازاد پول اشتباه است و هزینه چاپ و توزیع اسکناس جدید را روی دست دولت می‌گذارد و از آن سو، با تورم ۴۰-۵۰‌درصدی که ایران و انگشت‌شماری از کشور‌های جهان گرفتار آن هستند، صفر‌های اضافه به‌سرعت برمی‌گردد و سرخوردگی ملی ایجاد می‌کند.