آزمون ترامپ در سایه جنگ سرد خاورمیانه

اقتصاد۲۴- بایدن زمانی که تلاش داشت تا از میراث سیاست خارجی‌اش دفاع کند، تاکید داشت که دونالد ترامپ رییس‌جمهور منتخب ایالات‌متحده باید از فرصت‌های دیپلماتیک و ژئوپلیتیکی که ایجاد شده بهره‌برداری کرده تا ضمن رویارویی با تهدید‌های چین و روسیه تحولات و تنش‌ها در خاورمیانه را نیز مدیریت کند. به باور ناظران شاید بایدن تنها عضو دولت سی و ششم امریکا بود که چنین موضعی را اتخاذ کرد، چراکه بسیاری از اعضای تیمش در روز‌های اخیر و در جریان مصاحبه‌ها و پادکست‌ها، تاکید دارند که امروز دشمنان ایالات‌متحده با چالش و مسائل خود دست به گریبانند. به ادعای ناظران روسیه در اوکراین منزوی و گرفتار شده است.

چین با رکود اقتصادی و جمعیتی دست و پنجه نرم می‌کند. ایران نیز به واسطه تغییر معادلات خاورمیانه بر تحولات منطقه متمرکز است. علاوه بر این، سرانجام -پس از ۱۵ ماه دیپلماسی فشرده- آتش‌بس اسراییل و حماس آغاز شد، گروهی از گروگان‌ها آزاد شده و به ادعای گروهی خاورمیانه در آستانه تغییری بزرگ قرار گرفته است.

صلح سرد در اوکراین!

به ادعای نیویورک تایمز، شواهد بسیار کمی وجود دارد مبنی بر اینکه پوتین مشتاق توافقی است که بتواند او را از جنگی خارج کند که تاکنون نزدیک به ۲۰۰ هزار کشته و بیش از نیم میلیون زخمی برای روسیه برجای گذاشته است. از زمان مناظره تلویزیونی ترامپ با کامالا هریس، معاون وقت جو بایدن و نامزد دموکرات‌ها، رییس‌جمهوری منتخب امریکا متعهد شده که توافقی با روس‌ها ظرف ۲۴ ساعت حاصل کند، او حتی مدعی بود که پیش از ادعای سوگند شاید زمینه برای صلح هموار گردد.

بیشتر بخوانید:فیلم/ فقط لباس این بزرگوار در مراسم تحلیف امروز در امریکا

اکنون، جای تعجب نیست که معادلات پیچیده‌تر شده است. فرستاده ویژه ترامپ برای اوکراین، کیت کلوگ، ژنرال بازنشسته ۸۰ ساله که در دولت نخست ترامپ در شورای امنیت ملی خدمت می‌کرد، اخیرا به فاکس گفت: «بیایید این بازه زمانی را ۱۰۰ روز تعیین کنیم» تا مطمئن شویم که «راه‌حل محکم و پایدار است». این درحالی که ترامپ گفته که «به زودی» با پوتین ملاقات خواهد کرد، زمانی قابل توجه، به ویژه به این دلیل که بایدن در طول سه سال گذشته با رهبر روسیه صحبت نکرده است. به ادعای ناظران در معامله با روس‌ها دو گزاره اولویت دارد؛ نخست، بیشتر مقامات بایدن و ترامپ، حداقل در محافل خصوصی، اذعان می‌کنند که روسیه به احتمال زیاد نیرو‌های خود را در ۲۰ درصد از خاک اوکراین که اکنون اشغال کرده نگه می‌دارد آن‌هم به عنوان یکی از شروط آتش‌بس احتمالی. در این میان بخش سخت هر توافقی، توافق امنیتی است.

چه کسی تضمین می‌کند که پوتین از توقف جنگ برای تسلیح مجدد، استخدام و آموزش نیرو‌های جدید، درس گرفتن از اشتباهات سه سال گذشته و تهاجم مجدد استفاده نکند؟ جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، استدلال می‌کند که تیم ریاست جمهوری سال گذشته را صرف تعریف معامله‌ای برای حراست از امنیت کردند. اما ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین نسبت به این موضع گیری‌ها تردید دارد. با این همه خطوط کلی توافق در عصر ترامپ فعلا در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

در چنین شرایطی سالیوان اصرار دارد که برای ترامپ بسیار مهم است که کاری را انجام دهد که بسیاری از اعضای حزب او از آن نفرت دارند؛ ادامه حمایت نظامی. او گفت: «یک توافق خوب برای امریکا به معنای تحقق خواسته‌ها با تکیه بر اهرم فشار است.» البته روس‌ها خواهان یک توافق بسیار بزرگ‌تر هستند؛ توافقی که در آن ایالات‌متحده سلاح‌ها و نیرو‌های خود را از اروپا خارج کند. در این مورد، ترامپ فعلا سکوت کرده است.

به ادعای ناظران، تحولات ایران در ماه‌های اخیر می‌تواند ترامپ را به سمت مذاکره با تهران بر سر سرنوشت برنامه هسته‌ای و نقش این کشور در خاورمیانه سوق دهد یا می‌تواند بستر را برای توسل به گزینه نظامی در عصر دوم ریاستش هموار سازد. در شرایط کنونی به واسطه رویارویی اسراییل با مقاومت بالاخص حماس و حزب‌الله، معادلات خاورمیانه تغییر کرده است. همزمان به واسطه تحولات سوریه، تهران مسیر لجستیکی که به واسطه‌اش حمایت‌های خود را دراختیار مقاومت قرار می‌داد را از دست داد.

بیشتر بخوانید: فیلم/ کنایه ترامپ به سوء استفاده دولت بایدن از دستگاه قضایی

در این میان نباید رویارویی عریان تهران و تل‌آویو و خروج دو بازیگر از منطقه خاکستری را از قلم انداخت. به ادعای نیویورک تایمز، در چنین شرایطی دولت مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور جدید ایران، از انعقاد یک توافق جدید با امریکا و غرب می‌گوید. این در‌حالی است که ایران غنی‌سازی اورانیوم خود را افزایش داده و به ادعای ناظران در آستانه گریز هسته‌ای قرار دارد.

 با این حال، مقامات امنیت ملی بایدن در جلسات توجیهی خود با دولت آینده ترامپ گفته‌اند که اگرچه ایران مواد کافی برای عبور از آستانه گریز هسته‌ای را داراست، اما هنوز هیچ مدرکی مبنی بر تصمیم ایران جهت تغییر دکترین هسته‌ای‌اش در دست نیست. با این همه تغییر دکترین هسته‌ای گزینه‌ای است محتمل. در آستانه مراسم تحلیف، ترامپ درباره احیای کمپین «فشار حداکثری» خود صحبت کرده و وقتی از او در مورد حملات نظامی احتمالی سوال شد، پاسخ داد: «هر چیزی ممکن است اتفاق بیفتد».

 به ادعای تحلیلگران در این میان نقش نتانیاهو می‌تواند تعیین‌کننده باشد، شاید عزم ادعایی نخست‌وزیر اسراییل برای حمله ادعایی به سایت‌های هسته‌ای ایران لحظه‌ای حساس برای تصمیم‌گیری باشد؛ لحظه‌ای که می‌تواند پای امریکا را به درگیری باز کند. همزمان بسیاری از اطرافیان ترامپ، توقف برنامه هسته‌ای ایران را کلید باز کردن قفل جایزه صلح نوبل می‌دانند. حل چنین چالشی برای ترامپ دستاورد دیپلماتیک بزرگی قلمداد می‌شود که می‌تواند بستر را برای تثبیت دستاورد‌های دوران نخست رییس‌جمهوری بالاخص اجرایی شدن توافق ابراهیم هموار سازد؛ توافقی که در سال ۲۰۲۰ زمینه را برای عادی سازی روابط امارات و بحرین با اسراییل هموار کرد.

بیشتر بخوانید: فیلم/ شلیک توپ جنگی پس از سوگند

دولت بایدن در حال مذاکره با عربستان‌سعودی برای گسترش این توافق بود، به ادعای ناظران، ترامپ می‌تواند بازی سه‌گانه امضا کردن توافق با سعودی‌ها، قدرت بخشیدن به دولت جدید لبنان را امتحان کرده و همزمان به ساخت سوریه کمک کند. اما تحقق این مقوله مستلزم یک برنامه منظم و انضباط و کمک‌های زیاد امریکایی است و می‌تواند با سیاست جناح انزواگرای جنبش «اول امریکا» که او رهبری می‌کند، در تضاد باشد. این امر همچنین جرقه مشاجره‌هایی را با برخی از منصوبان ترامپ، چهره‌هایی، چون مایک هاکبی، منتخب رییس‌جمهوری برای تصدی عنوان سفیر امریکا در اسراییل را کلید خواهد زد؛ چهره‌ای که مخالفت خود را با راه‌حل دو کشوری پنهان نکرده و از اسراییل می‌خواهد که شهرک‌های خود در کرانه باختری را گسترش دهد.

معادله چند‌مجهولی با چین

تنش میان چین و تایوان می‌تواند اولین تهدید شرق آسیا علیه دولت دوم ترامپ باشد. اما به نظر می‌رسد که این تیک‌تاک است که چالش‌ساز شده و در این زمینه همه چیز به توان ترامپ منوط است: ترامپ به دلایل امنیت ملی برای خروج تیک تاک از دست صاحبان چینی خیز برداشت، اما زمانی که متوجه شد این یک ابزار حیاتی مبارزات انتخاباتی است، رویکردش را تغییر داده است. اکنون او قول داده که پس از تایید قانون اجباری واگذاری توسط دادگاه عالی، اختلاف‌ها را حل کند.

هیچ‌کس نمی‌داند که ترامپ تهدیدات امنیت ملی را در هسته اصلی پرونده تیک‌تاک چقدر جدی می‌گیرد، اما همین گزاره آزمونی است برای سنجیدن توانایی رییس‌جمهوری در زورآزمایی‌اش با شی جین پینگ. نحوه برخورد ترامپ با این موضوع می‌تواند رویکرد احتمالی‌اش در باب سرنوشت تایوان، مشارکت در حال ظهور چین با روسیه و رقابت برای تسلط بر هوش مصنوعی را نیز تاحدودی ترسیم کند. ظهور شراکت چین و روسیه شاید بزرگ‌ترین تغییر ژئوپلیتیکی از زمان خروج ترامپ از واشنگتن در چهار سال گذشته باشد.

همین هم‌صدایی ممکن است همه چیز را تحت تاثیر قرار دهد: اخیرا سناتور مارکو روبیو از فلوریدا که قرار است عنوان وزارت خارجه را عهده‌دار شود، چین را «قدرتمندترین و خطرناک‌ترین دشمن امریکا» خواند. در این میان موضوع هوش مصنوعی مطرح می‌شود. گزاره‌ای که سالیوان آن را مهم‌ترین دلیل رقابت طولانی‌مدت امریکا با چین توصیف می‌کند، مقوله‌ای که می‌تواند فاجعه‌آمیز باشد. بایدن با محدود کردن تراشه‌های چینی تلاش کرده تا ترامپ را در مسیری بی‌بازگشت قرار دهد. در این میان ترامپ یک انتخاب دارد؛ او باید کنار سرمایه‌گذاران فعال در حوزه فناوری قرار بگیرد، همان‌هایی که از رویکرد بایدن خسته‌اند.