اتمام پروژه‌های عمرانی بر زمین مانده ۱۳ سال زمان می‌برد

اقتصاد۲۴- بودجه عمرانی سال آینده در حالی ۳۵۰ هزار میلیارد تومان تعیین شده که بیش از ۲ هزار طرح عمرانی ۱۷ ساله در کشور روی دست دولت مانده است

بودجه عمرانی سال آینده در حالی ۳۵۰ هزار میلیارد تومان تعیین شده که هم‌اکنون بیش از ۲ هزار طرح عمرانی با عمر بالای ۱۷ سال در کشور روی دست دولت مانده است. اعتبار مورد نیاز برای اتمام کار این میزان پروژه بر زمین مانده بسیار زیاد است. بنابراین محاسبات نشان می‌دهد که با این روند بودجه‌ریزی، تمام شدن این پروژه‌های نیمه کاره، بیش از ۱۳ سال زمان خواهد برد.

این در حالی است که در لایحه بودجه ۱۴۰۴ میزان اعتبارات عمرانی که قرار است از منابع عمومی تامین شود نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۳ حدود ۵۰ درصد رشد داشته است. همچنین سهم این اعتبارات از کل منابع و مصارف عمومی دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ حدود ۱۲ درصد است که نسبت به قوانین بودجه سال‌های قبل به‌طور قابل توجهی کمتر است.

البته بودجه سال آینده یک نقطه امیدوارکننده دارد؛ در بودجه سال ۱۴۰۳ سهم ردیف‌های متفرقه کاهش یافت و اعتبارات متفرقه به طرح‌های مشخص و شفاف هر دستگاه اضافه شد. این روند مهم و مثبت در سال ۱۴۰۴ نیز حفظ شده است، هر چند همچنان قابل پیشرفت است. این تغییر شفافیت بیشتر بودجه عمرانی را در پی دارد.

چه پروژه‌هایی در اولویتند؟

بیشترین افزایش نسبی بودجه عمرانی در سال آینده به امور «حمایت اجتماعی» اختصاص دارد که بودجه این بخش ۶۵۱ درصد نسبت به سال جاری رشد کرده. در بخش «امور آموزش» نیز بودجه عمرانی برای سال آینده ۱۲۵ درصد افزایش داشته است. کمترین افزایش مربوط به امور مسکن و خدمات شهری است که بودجه عمرانی این بخش حدود ۲۰ درصد افزایش پیدا کرده است. همچنین مانند امسال، امور اقتصادی بیشترین سهم و امور دفاع و حمایت اجتماعی کمترین سهم را از اعتبارات عمرانی دارند.

طرح‌هایی برای عبور از فرسودگی

در ادبیات بودجه، طرح‌های «جاری» به پروژه‌هایی اطلاق می‌شود که عموما با عناوینی نظیر «تعمیرات اساسی» و «تأمین تجهیزات» در قوانین و لوایح بودجه سنواتی درج می‌شوند و ماهیت پروژه‌ای ندارند. در واقع این طرح‌ها، هزینه حفظ سرمایه‌گذاری و جبران «فرسودگی» و «استهلاک» هستند و «سرمایه‌گذاری» جدید محسوب نمی‌شوند.

بیشتر بخوانید:بودجه سال ۱۴۰۴ باید تا این تاریخ به مجلس برسد

در پیوست یک لایحه بودجه سال آینده، تعداد ۴۱۰ طرح با عناوینی نظیر تعمیرات اساسی و تأمین ماشین‌آلات و تجهیزات و با اعتباری بالغ بر ۳۷ هزار میلیارد تومان گنجانده شده است. به عبارتی، ۲۰ درصد از طرح‌های عمرانی سال ۱۴۰۴ از منظر تعداد و ۱۱ درصد از منظر بودجه اختصاص یافته، اصلا سرمایه‌گذاری جدید نیستند و برای عبور از فرسودگی تجهیزات بودجه خواهند گرفت.

۱۷۱۳ طرح مندرج در پیوست ۱ لایحه بودجه سال گذشته دارای زمان شروع و پایان مشخص است که برای آنها مجموعا در حدود ۲۹۴ هزار میلیارد تومان اعتبار در سال ۱۴۰۳ لحاظ شده و برآورد شده است که تا اتمام این طرح‌ها، بالغ بر ۴۶۰۰ هزار میلیارد تومان دیگر نیاز باشد. این طرح‌ها که عموما ماهیت احداث یا ایجاد دارند، بخش اصلی طرح‌های عمرانی ملّی را تشکیل می‌دهند و از همین بابت بررسی جزییاتی درباره این طرح‌ها اهمیت دارد.

میانه عمر این طرح‌ها از شروع ۱۷ سال بوده و قدیمی‌ترین طرح‌ها «ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات» و «تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه‌گیری آب‌های سطحی و زیرزمینی در محدوده استان‌ها» است که ۵۹ سال عمر دارند!

عمر این طرح‌ها به تفکیک بازه‌های زمانی نشان می‌دهد که متأسفانه بیشتر سهم را طرح‌های بالای ۲۰ سال دارند که ۵۴۴ طرح را شامل می‌شوند. مشخص است که به دلیل تغییرات و تحولات مختلف اجتماعی، سیاسی، جمعیتی، اقتصادی، اقلیمی و آب و هوایی در کنار توسعه فناوری در بازه‌های زمانی ۲۰ سال به بالا، این طرح‌ها بعید است مطابق مقتضیات امروز کشور باشند. همچنین روشن است که به دلیل تغییرات برنامه‌های توسعه و سایر اسناد بالادستی در کشور طی بیست سال گذشته که اولویت‌های تعیین شده در آنها می‌بایست منشأ تعریف طرح‌های سرمایه‌گذاری در کشور باشند. این طرح‌ها نیازمند بازنگری و غربالگری جدی هستند.

از مجموع ۱۷۱۳ طرح موجود و براساس برآورد‌های سازمان برنامه و بودجه کشور، قرار است ۷ طرح در سال ۱۴۰۴ به اتمام رسیده و عمده طرح‌ها تا پایان سال ۱۴۰۷ تکمیل شوند. با این وجود و با در نظر گرفتن روند تخصیص اعتبارات عمرانی در سال‌های اخیر و محاسبات سرانگشتی ذکر شده تناسب چندانی نداشته و واقع‌بینانه نیست.

باید به این سوال پاسخ دهیم که: چند درصد از طرح‌هایی که در بودجه هر سال قرار بوده در همان سال به پایان برسند، قطعا پایان نیافته‌اند و در بودجه سال بعد برای آنها اعتبار پیش‌بینی شده است؟ آمار سال ۱۴۰۲ به نظر بهتر از سال‌های گذشته می‌رسد. در سال ۱۴۰۳ حدود ۸۹ درصد طرح‌ها برخلاف برنامه‌ریزی اولیه به اتمام نخواهند رسید و این موضوع، واقع‌بینانه بودن برآورد‌های موجود را به چالش می‌کشد.

بیشتر بخوانید: استقبال افغانستان از حضور شرکت‌های ایرانی

بدین علت، مغایر اصلاح ساختار بودجه در تعیین تکلیف طرح‌های عمرانی نیمه تمام، طبق قانون برنامه هفتم است. یکی از عوامل انباشت طرح‌های نیمه تمام در کشور، عدم رعایت دقیق مراحل مقدماتی در تعریف و تصویب طرح‌های عمرانی است. بی‌توجهی به مطالعات توجیهی طرح‌ها و عدم انتشار آنها (علی‌رغم وجود الزامات قانونی متعدد) موجب شده است تا تعریف و تصویب طرح‌ها تحت تأثیر عواملی خارج از حوزه فنی و اقتصادی قرار گرفته و کشور را درگیر مساله سرمایه‌گذاری‌های بدون بازگشت ساخته است.

طرح‌های عمرانی در بودجه ۱۴۰۴

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، کل اعتبارات طرح‌های عمرانی در مصارف عمومی دولت برابر ۶۰۰ هزار میلیارد تومان است که شامل ۳۸۸ هزار میلیارد تومان طرح‌های دستگاه‌های اجرایی ملی، ۹۴ هزار میلیارد تومان اعتبار دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌ها و ۱۱۷ هزار میلیارد تومان اعتبارات ردیف‌های متفرقه است. به این ترتیب ۶۵ درصد از بودجه عمرانی مربوط به طرح‌های ملی، ۱۶ درصد مربوط به ردیف‌های متفرقه و ۱۹ درصد مربوط به طرح‌های استانی است.

البته بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی در کشور و طرح‌های عمرانی بزرگ از طریق شرکت‌های دولتی انجام می‌شود که بودجه آنها خارج از بودجه عمومی دولت مورد بررسی قرار می‌گیرد که اعداد و ارقام آن در بودجه عمومی لحاظ نشده است. به‌طور مشخص در لایحه بودجه سال آینده بالغ بر ۱۲۰۰ هزار میلیارد تومان هزینه سرمایه‌ای برای شرکت‌های دولتی پیش‌بینی شده است که بخشی از آن (حدود ۱۵۶ هزار میلیارد تومان) از طریق بودجه عمومی دولت و مابقی آن از طریق منابع داخلی خود این شرکت‌ها تأمین می‌شود.

بیشتر بخوانید: رشد قابل قبول درآمد‌های دولت

بنابراین علاوه بر رقم ۶۰۰ هزار میلیارد تومانی که در مصارف عمومی دولت برای طرح‌های عرانی در نظر گرفته شده است، پیش‌بینی شده حدود ۱۲۰۰ هزار میلیارد تومان دیگر نیز توسط شرکت‌های دولتی سرمایه‌گذاری شود. علاوه بر این، شهرداری‌های کشور نیز در سرمایه‌گذاری‌های عمومی نقش دارند که بودجه آنها مستقل از بودجه دولت بوده و ارقام آن در بودجه عمومی لحاظ نمی‌شود.