جدال در قلب آسیا؛ چین و هند به دنبال نفوذ خزنده در حیاط خلوت روسیه/ برگ برنده اژدهای زرد چیست؟

اقتصاد۲۴- نشریه دیپلمات با انتشار یادداشتی نوشت: چین و هند برای دستیابی به رشد اقتصادی و تأمین امنیت انرژی، به دنبال ایجاد ارتباطی پایدار با کشور‌های آسیای مرکزی هستند. در این راستا، پکن و دهلی نو ابتکارات مهمی را برای تقویت روابط خود با پنج کشور این منطقه آغاز کرده‌اند. بااین‌حال، بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که باوجود منافع و جاه‌طلبی‌های مشترک، نفوذ اقتصادی این دو کشور در آسیای مرکزی به‌طور چشمگیری متفاوت است. چین در طول سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی حضور خود را در این منطقه تقویت کرده، درحالی‌که نقش هند به دلیل محدودیت‌های دولتی، چالش‌های جغرافیایی و ترجیحات استراتژیک کمرنگ‌تر بوده است.

رقابت چین و هند در قلب آسیا

چین و هند، به‌عنوان دو قدرت اقتصادی بزرگ، برای حفظ رشد پایدار خود نیازمند دسترسی متنوع و مطمئن به بازار‌های خارجی و منابع انرژی هستند. آسیای مرکزی به‌عنوان یک شریک کلیدی در این مسیر اهمیت یافته است، موضوعی که در نشست‌های جداگانه میان این دو کشور و پنج جمهوری آسیای مرکزی در سال ۲۰۲۲ نیز مورد تأکید قرار گرفت. این منطقه، با جمعیتی نزدیک به ۸۰ میلیون نفر و تقاضای رو به رشد مصرف‌کنندگان، فرصت‌های اقتصادی چشمگیری را ارائه می‌دهد.

موقعیت ژئواستراتژیک آسیای مرکزی، که اروپا را به آسیا متصل کرده و در میان قدرت‌های بزرگی همچون روسیه، چین و هند قرار دارد، بر اهمیت آن می‌افزاید. همچنین، این منطقه بیش از ۴ درصد از منابع کلیدی جهان، ازجمله نفت، گاز و مواد حیاتی را در اختیار دارد و می‌تواند به‌عنوان شریک تجاری، کانال بازرگانی و تأمین‌کننده انرژی برای چین و هند نقش‌آفرینی کند.

در تلاش برای گسترش همکاری‌های اقتصادی، پکن و دهلی نو سیاست‌هایی را برای تقویت پیوند‌های خود با آسیای مرکزی تدوین کرده‌اند. هند که این منطقه را حیاط‌خلوت خود می‌داند، در سال ۲۰۱۲ سیاست «اتصال به آسیای مرکزی» را از طریق سفر‌ای. احمد، وزیر دولت، به قرقیزستان پیشنهاد کرد. این ابتکار با هدف تقویت همکاری‌های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان هند و کشور‌های آسیای مرکزی تدوین شد و دهلی نو بر گسترش تعاملات در حوزه‌هایی همچون منابع طبیعی، صنعت فولاد، حمل‌ونقل هوایی و زمینی و بانکداری تأکید کرد.

در همین حال، چین نیز با رویکردی مشابه، برای تقویت ارتباطات تجاری و اقتصادی خود با آسیای مرکزی تلاش می‌کند. در این راستا، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، طرح «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» (SREB) را مطرح کرد که به‌عنوان ستون اصلی «ابتکار کمربند و جاده» (BRI) شناخته می‌شود. این طرح بر ایجاد مسیر‌های ارتباطی متنوع برای تقویت تجارت و روابط بین‌المللی تأکید دارد. تاکنون بیش از ۱۵۰ کشور از قاره‌های مختلف، از اروپا و آفریقا گرفته تا آسیا، اقیانوسیه و آمریکا، به این ابتکار پیوسته‌اند.

دست بالای پکن

چین و هند برای تحقق رشد اقتصادی و تأمین امنیت انرژی، به دنبال ایجاد ارتباطی پایدار با کشور‌های آسیای مرکزی هستند. در همین راستا، پکن و دهلی‌نو ابتکارات کلیدی را برای تقویت روابط خود با پنج کشور این منطقه آغاز کرده‌اند. بااین‌حال، بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که باوجود اهداف و جاه‌طلبی‌های مشترک، نفوذ اقتصادی این دو قدرت در آسیای مرکزی تفاوت چشمگیری دارد. چین طی سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی حضور خود را در این منطقه گسترش داده، درحالی‌که نفوذ هند به دلیل محدودیت‌های دولتی، چالش‌های جغرافیایی و ملاحظات استراتژیک کمرنگ‌تر باقی مانده است.

چین و هند، به‌عنوان دو قدرت اقتصادی نوظهور، برای حفظ رشد پایدار خود نیازمند دسترسی گسترده و متنوع به بازار‌های خارجی و منابع انرژی هستند. آسیای مرکزی در این معادله، به‌عنوان یک شریک کلیدی اهمیت یافته است—موضوعی که در نشست‌های جداگانه میان این دو کشور و پنج جمهوری آسیای مرکزی در سال ۲۰۲۲ نیز مورد تأکید قرار گرفت.

این منطقه، با جمعیتی نزدیک به ۸۰ میلیون نفر و تقاضای رو به رشد مصرف‌کنندگان، فرصت‌های تجاری گسترده‌ای را فراهم می‌کند. افزون بر این، موقعیت ژئواستراتژیک آسیای مرکزی که آن را به پلی میان اروپا و آسیا تبدیل کرده و در میان قدرت‌هایی همچون روسیه، چین و هند قرار داده است، بر اهمیت آن می‌افزاید. همچنین، این منطقه بیش از ۴ درصد از ذخایر جهانی منابع کلیدی مانند نفت، گاز و مواد معدنی را در اختیار دارد و می‌تواند به‌عنوان یک شریک تجاری، مسیر ترانزیتی و تأمین‌کننده انرژی برای چین و هند عمل کند.

بیشتر بخوانید:  ایران در محاصره کریدور‌ها و دور خورده همه مسیرها/ کریدور‌های تجاری چطور با دور زدن ایران به مقصد می‌رسند؟

در تلاش برای گسترش همکاری‌های اقتصادی، پکن و دهلی‌نو سیاست‌هایی را برای تقویت پیوند‌های خود با آسیای مرکزی تدوین کرده‌اند. هند، که این منطقه را به‌عنوان بخشی از حوزه نفوذ سنتی خود می‌بیند، در سال ۲۰۱۲ سیاست «اتصال به آسیای مرکزی» را از طریق سفر‌ای. احمد، وزیر دولت، به قرقیزستان پیشنهاد کرد. این ابتکار با هدف تقویت همکاری‌های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان هند و کشور‌های آسیای مرکزی طراحی شد و دهلی‌نو بر افزایش تعاملات در حوزه‌هایی همچون منابع طبیعی، فولاد، حمل‌ونقل هوایی و زمینی، و بانکداری تأکید کرد.

در همین حال، چین نیز با رویکردی مشابه، به دنبال افزایش نفوذ خود در آسیای مرکزی است. در این راستا، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، طرح «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» (SREB) را ارائه کرد که یکی از ارکان اصلی «ابتکار کمربند و جاده» (BRI) محسوب می‌شود. این طرح بر ایجاد مسیر‌های تجاری و زیرساختی برای تقویت تجارت و تعاملات بین‌المللی تمرکز دارد. تاکنون بیش از ۱۵۰ کشور از قاره‌های مختلف -از اروپا و آفریقا گرفته تا آسیا، اقیانوسیه و آمریکا- به این ابتکار پیوسته‌اند.

فرصت سازی در حیات خلوت روسیه

چین و هند در آسیای مرکزی با تفاوت‌های آشکاری در میزان نفوذ اقتصادی خود مواجه‌اند که ریشه در سه عامل کلیدی دارد: ظرفیت دولت، جغرافیا و الزامات استراتژیک رقابتی. از نظر ظرفیت دولتی، چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، منابع مالی گسترده‌ای در اختیار دارد و در تلاش است تا مسیر‌های تجاری خود به اروپا را متنوع سازد. این کشور با تکیه بر شرکت‌های دولتی عظیم خود، اجرای طرح کمربند و جاده (BRI) را پیش می‌برد. در مقابل، هند با وجود رشد اقتصادی چشمگیر، همچنان از چین عقب‌تر است.

در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی، شرکت‌های خصوصی نقش اصلی را در تأمین مالی پروژه‌ها ایفا می‌کنند، اما این شرکت‌ها بیشتر به منافع اقتصادی خود توجه دارند تا اجرای سیاست‌های کلان دولت. در نتیجه، سرمایه‌های هندی عمدتاً به سمت اقتصاد‌های توسعه‌یافته سرازیر می‌شود و آسیای مرکزی در اولویت قرار ندارد. هرچند که میزان سرمایه‌گذاری‌های خارجی هند رو به افزایش است، اما از نظر مقیاس و کارایی همچنان قابل‌مقایسه با چین نیست.

عامل جغرافیا نیز بر تفاوت نفوذ اقتصادی این دو کشور تأثیرگذار است. چین به دلیل همسایگی با آسیای مرکزی، دسترسی مستقیمی به این منطقه دارد و این یک مزیت مهم برای پکن محسوب می‌شود.

با این‌حال، این کشور با چالش‌هایی همچون تحولات پاکستان و تنش‌های اخیر با افغانستان مواجه است که می‌توانند تعاملات منطقه‌ای چین را پیچیده کنند. در این میان، برخی تحلیلگران معتقدند که هند می‌تواند با مشارکت در پروژه‌های مالی کمربند و جاده، این موانع را کاهش دهد، اما دهلی‌نو تمایلی به پیوستن به این ابتکار ندارد.

آسیای مرکزی جایگاه ویژه‌ای در محاسبات استراتژیک چین و هند دارد. چین به لطف سرمایه‌گذاری‌های عظیم خود، همچنان پیشتاز نفوذ اقتصادی در این منطقه است، درحالی‌که حضور هند به دلیل برخی واگرایی‌های استراتژیک و رویکرد محتاطانه‌اش همچنان محدود باقی مانده است.

با این‌حال، کشور‌های آسیای مرکزی از این رقابت اقتصادی سود خواهند برد، زیرا می‌توانند شرکای تجاری و سرمایه‌گذاری متنوعی داشته باشند و وابستگی خود را به قدرت‌های دیگر مانند روسیه یا ایالات متحده کاهش دهند. قزاقستان، با درک این فرصت، روابط اقتصادی گسترده‌ای را با قدرت‌های بزرگ برقرار کرده تا هم رشد اقتصادی خود را تقویت کند و هم استقلالش را حفظ نماید. با ادامه رقابت چین و هند برای دسترسی به بازار‌ها و منابع انرژی، سایر کشور‌های آسیای مرکزی نیز ممکن است رویکرد مشابهی را در پیش بگیرند.