سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها چگونه است؟

اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها به یکی از حوزه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. با رشد فناوری، افزایش گستره نفوذ اینترنت و افزایش جمعیت جوان تحصیل‌کرده، اکوسیستم‌های استارتاپی شکلی جدید به خود گرفته که با تمام چالش‌ها و فرصت‌هایش، به‌سرعت در حال گسترش است. این نوع سرمایه‌گذاری برخلاف سرمایه‌گذاری سنتی، ریسک بالاتری دارد، اما در عوض سود بالقوه آن نیز بسیار بیشتر است و همین تضاد جذاب، بسیاری از سرمایه‌گذاران را وسوسه کرده تا وارد این حوزه شوند.

گسترش استارتاپ‌ها در ایران

در ایران، آغاز سرمایه‌گذاری جدی در استارتاپ‌ها را می‌توان به اوایل دهه ۹۰ نسبت داد، زمانی که کسب‌وکار‌هایی مانند دیجی‌کالا، اسنپ، و آپارات وارد بازار شدند و موفقیت‌های قابل توجهی کسب کردند. همین موفقیت‌ها باعث شد نگاه‌ها به سمت سرمایه‌گذاری در فناوری و کسب‌وکار‌های اینترنتی معطوف شود. با این حال، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها در ایران با پیچیدگی‌ها و محدودیت‌هایی مواجه است که آن را از نمونه‌های جهانی متمایز می‌کند.

چالش‌های سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در مسیر سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها در ایران، عدم ثبات اقتصادی و سیاسی است. نوسانات نرخ ارز، تورم بالا، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های بانکی، فضایی پر از ریسک ایجاد کرده که تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری را دشوار می‌کند. سرمایه‌گذاران نمی‌توانند چشم‌انداز دقیقی از آینده ترسیم کنند و اغلب با ترس از خروج سرمایه یا کاهش ارزش پول مواجه‌اند.

در کنار مشکلات کلان اقتصادی، کمبود زیرساخت‌های حقوقی و قانونی شفاف نیز مانعی جدی برای سرمایه‌گذاران است. بسیاری از قرارداد‌های سرمایه‌گذاری در ایران به صورت سنتی یا با اتکا به اعتماد شکل می‌گیرند، چرا که چارچوب مشخص و تضمین‌شده‌ای برای سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital) یا قرارداد‌های SAFE وجود ندارد. به‌علاوه، در صورت بروز اختلاف میان سرمایه‌گذار و استارتاپ، سازوکار‌های قضایی معمولاً کند، پرهزینه و فاقد تخصص لازم در حوزه فناوری هستند.

از طرف دیگر، ضعف آموزش و فرهنگ‌سازی در این حوزه باعث شده بسیاری از سرمایه‌گذاران سنتی، همچنان نسبت به مدل‌های کسب‌وکار نوین بی‌اعتماد باشند. مردم عموماً روی دارایی‌های فیزیکی مانند ملک، طلا، یا تولید صنعتی سرمایه‌گذاری کنند و نمی‌توانند مدل درآمدی استارتاپ‌هایی که ممکن است چند سال اول زیان‌ده باشند را درک کنند. این مسأله هم باعث محافظه‌کاری در سرمایه‌گذاری و هم کاهش شانس موفقیت استارتاپ‌ها می‌شود، چرا که تأمین مالی در مراحل اولیه (Seed و Pre-seed) با دشواری انجام می‌گیرد.

رشد فضا‌های کار اشتراکی و استارتاپ‌ها

با این حال، در سال‌های اخیر رشد مراکز شتاب‌دهنده، فضا‌های کار اشتراکی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه به بهبود نسبی شرایط کمک کرده است. شتاب‌دهنده‌هایی مانند آواتک، فینووا، دیموند و کارخانه نوآوری نقش مهمی در تأمین سرمایه اولیه، آموزش تیم‌های استارتاپی، و ایجاد شبکه ارتباطی با سرمایه‌گذاران ایفا کرده‌اند. برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز با حمایت بخش خصوصی یا نیمه‌خصوصی مانند صندوق‌های زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری توانسته‌اند استارتاپ‌های امیدوارکننده‌ای را به مرحله رشد برسانند.

بیشتر بخوانید: چه عواملی را باید در انتخاب یک سرمایه گذاری در نظر گرفت؟

با وجود همه موانع، بسیاری از سرمایه‌گذاران ایرانی از طریق سرمایه‌گذاری فرشته (Angel Investment) وارد این حوزه شده‌اند. سرمایه‌گذاران فرشته معمولاً افرادی هستند که علاوه بر تأمین سرمایه، دانش و تجربه خود را نیز در اختیار استارتاپ می‌گذارند. این نوع سرمایه‌گذاری در ایران معمولاً به‌صورت غیررسمی و با شناخت شخصی از تیم‌های استارتاپی انجام می‌شود. هرچند نبود ساختار رسمی می‌تواند ریسک بالایی داشته باشد، اما بسیاری از سرمایه‌گذاران به دلیل علاقه به نوآوری و بازده بالای احتمالی، این ریسک را می‌پذیرند.

یکی دیگر از اشکال سرمایه‌گذاری که به‌تازگی در ایران مطرح شده، تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) است. پلتفرم‌هایی مانند کارن‌کراد یا فاندوران تلاش کرده‌اند مدل‌های بین‌المللی تأمین مالی جمعی را با شرایط ایران تطبیق دهند. با این حال، به دلیل فقدان قوانین جامع، محدودیت‌های قانونی، و نگرانی‌های امنیتی و مالی، هنوز Crowdfunding در ایران نتوانسته رشد قابل توجهی داشته باشد. اما در صورت وضع قوانین مشخص و حمایت نهاد‌های نظارتی، این حوزه می‌تواند به یکی از ابزار‌های مهم تأمین مالی استارتاپ‌ها تبدیل شود.

مشکلات فضای استارتاپی ایران

از منظر استارتاپ‌ها، جذب سرمایه در ایران فرآیندی زمان‌بر و دشوار است. تیم‌های کارآفرین باید بار‌ها و بار‌ها در رویداد‌های ارائه (Pitch) شرکت کنند، برنامه مالی دقیق ارائه دهند، و اغلب در مذاکره با سرمایه‌گذاران سنتی به مشکل برمی‌خورند. برخی سرمایه‌گذاران حتی به دنبال دخالت در مدیریت یا سهم بیش‌از‌حد در سهام شرکت هستند که تعادل قدرت را بر هم می‌زند و انگیزه تیم‌های استارتاپی را کاهش می‌دهد.

در سال‌های اخیر، برخی استارتاپ‌ها تلاش کرده‌اند با ثبت شرکت در مناطق آزاد یا کشور‌های همسایه، جذب سرمایه خارجی را نیز تجربه کنند. با این حال، محدودیت‌های بین‌المللی، ریسک بلوکه شدن دارایی‌ها، و پیچیدگی‌های حقوقی باعث شده این مسیر هم فقط برای استارتاپ‌های بزرگ یا دارای ارتباطات خاص قابل اجرا باشد. بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها همچنان در سطح داخلی و با منابع محدود صورت می‌گیرد.

یکی از فرصت‌های بالقوه برای سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها در ایران، نیاز بازار به خدمات دیجیتال در حوزه‌های مالی، آموزش، سلامت، و حمل‌ونقل است. با افزایش نفوذ تلفن‌های هوشمند و اینترنت در کشور، تقاضا برای راه‌حل‌های فناورانه روزبه‌روز بیشتر می‌شود. اما برای اینکه این فرصت‌ها به سود واقعی منجر شوند، لازم است هم سرمایه‌گذاران و هم نهاد‌های دولتی با نگاهی بازتر و مبتنی بر درک واقعی از اکوسیستم استارتاپی عمل کنند.

علاوه بر این، رشد استارتاپ‌ها می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی برای جوانان ایجاد کند و از مهاجرت نخبگان جلوگیری نماید. در شرایطی که بسیاری از نیرو‌های متخصص به دلیل نبود فرصت شغلی مناسب از کشور خارج می‌شوند، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها می‌تواند مسیری برای استفاده از ظرفیت‌های داخلی باشد. اما این امر نیازمند حمایت مادی و معنوی از طرف دولت و بخش خصوصی، و ایجاد بستر قانونی و مالی شفاف برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است.