قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
قیمت روز
عملیات پیچیده نارنیا برای ترور مغز‌های هسته‌ای ایران
در حملاتی که پیش از طلوع سیزدهم ژوئن رخ داد، شبکه دانشمندان هسته‌ای ایران هدف قرار گرفت و تعدادی از کلیدی‌ترین چهره‌های این برنامه کشته شدند.
اقتصاد۲۴- بامداد سیزدهم ژوئن انفجار‌هایی سهمگین خانه‌های برخی از ارشدترین دانشمندان هسته‌ای ایران را لرزاند. در این حملات، ۹ نفر از متخصصانی که دهه‌ها روی برنامه هسته‌ای تهران کار کرده بودند، ترور شدند. منابع آگاه می‌گویند این حملات تقریبا همزمان انجام شد تا مانع پنهان شدن این افراد شود.
یازده روز بعد و تنها چند ساعت پیش از اجرای آتش‌بس میان ایران و اسرائیل با وساطت آمریکا و قطر، دانشمند دیگری به نام سید [محمدرضا]صدیقی صابر در شمال ایران هدف قرار گرفت و ترور شد. او چند هفته پیش به خاطر فعالیت‌های مرتبط با سلاح هسته‌ای از سوی آمریکا تحریم شده بود.
این مجموعه حملات به قدری غیرمنتظره و پیچیده بود که حتی طراحان آن را «عملیات نارنیا» نامیدند؛ برگرفته از سری داستان‌های فانتزی سی. اس. لوئیس.
به نوشته وال اسریت ژورنال، این ترور‌ها اوج ۱۵ سال تلاش برای حذف یکی از ارزشمندترین دارایی‌های ایران بود: حلقه کلیدی دانشمندانی که تا سال ۲۰۰۳ روی یک برنامه مخفی سلاح هسته‌ای کار کرده بودند و از آن زمان زیر نظر دقیق اسرائیل بودند.
در حالی که آمریکا و اسرائیل هنوز مشغول ارزیابی میزان آسیب حملات به سایت‌های هسته‌ای ایران هستند، نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، مدعی شده که این ترور‌ها برنامه هسته‌ای ایران را سال‌ها عقب انداخته است.
کارشناسان و مقام‌های اطلاعاتی و امنیتی می‌گویند این حملات، ضربه‌ای سنگین به توان فنی ایران برای دستیابی سریع به بمب هسته‌ای وارد کرده است. اغلب قربانیان، که تا زمان آتش‌بس به دست‌کم ۱۱ نفر رسیده بودند، مستقیماً تجربه عملی در آزمایش و ساخت قطعات کلیدی مانند سیستم‌های انفجار، مواد منفجره و منابع نوترونی داشتند؛ یعنی همان عناصری که برای آغاز واکنش زنجیره‌ای در سلاح اتمی ضروری است.
بیشتر بخوانید:عکس/ چهره‌های سیاسی در مراسم تشییع شهدا
اریک بروئر، مدیر سابق امنیت ملی آمریکا در حوزه مقابله با اشاعه تسلیحات هسته‌ای، ادعا کرده است که «وقتی در میانه تلاشی برای ساخت بمب قرار دارید یا این گزینه را به عنوان هدفی نزدیک می‌بینید، از دست دادن این تخصص به‌طور جدی تأثیرگذار خواهد بود.»
با این حال، ایران بخشی از این دانش را به نسل جدید دانشمندان منتقل کرده است و می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صرفا اهداف صلح‌آمیز دارد.
بازی دوگانه دانش
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرده که ایران تا سال ۲۰۰۳ پروژه‌ای با ماهیت نظامی، موسوم به پروژه آماد، داشته است. مقام‌های اسرائیلی و غربی، اما معتقدند کار روی سلاح هسته‌ای به شکل پراکنده ادامه یافته و ایران تنها چند ماه تا تولید بمب فاصله دارد. بخش عمده این فعالیت‌ها در قالب پژوهش و مدل‌سازی رایانه‌ای انجام می‌شود؛ فعالیت‌هایی که همیشه می‌توانند با پوشش اهداف متعارف نظامی توجیه شوند.
یک هفته پس از حملات سیزدهم ژوئن، اسرائیل با استفاده از پهپاد، دانشمند دیگری را در تهران ترور کرد. هویت او اعلام نشده است. اسرائیل همچنین مقر اصلی سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی (SPND)، جانشین پروژه آماد، را هدف بمباران قرار داد.
این نخستین بار بود که از سال ۲۰۲۰ تاکنون، دانشمندان هسته‌ای ایران هدف مستقیم حمله قرار گرفتند. آخرین بار، محسن فخری‌زاده با سلاح کنترل از راه دور و در حوالی تهران ترور شد. اسرائیل تاکنون نقش خود را در ترور پنج دانشمند هسته‌ای ایران در فاصله ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ نه تایید و نه تکذیب کرده است.
در مراسم خاکسپاری دانشمندان و دیگر چهره‌های شاخص که طی درگیری‌ها ترور شدند، هزاران نفر شرکت کردند و برخی تابوت‌ها هم حامل اعضای خانواده دانشمندان بودند. اسرائیل درباره کشته شدن اعضای خانواده دانشمندان اظهار نظری نکرده است.
اسامی کلیدی
در میان مهم‌ترین هدف‌ها، فریدون عباسی‌دوانی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران و از پایه‌گذاران برنامه هسته‌ای با کاربرد نظامی قرار داشت. به گفته رئیس موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، فریدون عباسی‌دوانی مدیریت پروژه آماد را بر عهده داشت و تمرکز علمی‌اش بر توسعه منابع نوترونی بود؛ منابعی که برای آغاز واکنش زنجیره‌ای در هسته سلاح لازم است.
فریدون عباسی سال ۲۰۱۰ از یک سوءقصد با بمب کارگذاری شده در خودرو جان سالم به در برد؛ همان روز که یکی دیگر از دانشمندان هسته‌ای ترور شد. او اخیراً در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفته است: «اگر به من دستور ساخت بمب بدهند، آن را می‌سازم.»
محمدمهدی طهرانچی، یکی دیگر از افراد ترور شده، مسئول یک واحد زیر نظر فخری‌زاده بود که بر مواد منفجره با کاربرد هسته‌ای کار می‌کرد. او بعد‌ها استاد فیزیک دانشگاه شهید بهشتی شد؛ جایی که بسیاری از دانشمندان هسته‌ای، از جمله فریدون عباسی، حضور داشتند.
سید [محمدرضا]صدیقی صابر، از آخرین هدف‌ها، رئیس گروه کلیدی شهید کریمی بود که پروژه‌های انفجاری برنامه SPND را مدیریت می‌کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا او را متهم کرده بود که در پروژه‌هایی با کاربرد بالقوه در تولید سلاح هسته‌ای نقش داشته است.
فریدون عباسی و طهرانچی، مانند سایر دانشمندان مرتبط با برنامه هسته‌ای، همگی از سوی آمریکا تحریم شده بودند. حتی دانشگاه شهید بهشتی نیز در فهرست تحریم‌ها قرار گرفت.
بیشتر بخوانید:ترور ۳ دانشمند هسته‌ای دیگر توسط اسرائیل
اندریا استریکِر، پژوهشگر اندیشکده دفاع از دموکراسی‌ها، می‌گوید هدف قرار دادن دانشمندان، «ضربه‌ای به مغز متفکران برنامه هسته‌ای» ایران وارد کرده و توان فنی کشور برای استفاده از تجارب خاص در تولید قطعات سلاح را تضعیف کرده است.
میراثی که همچنان ادامه دارد
با وجود این ضربات، ایران ساختار پیچیده‌ای برای حفظ و گسترش تخصص هسته‌ای خود ایجاد کرده است. این سازوکار به ایران امکان داده حتی پس از ترور دانشمندان کلیدی، برنامه هسته‌ای را به پیش ببرد.
ایران سال‌هاست آرشیوی از تمامی دستاورد‌ها و برنامه‌های پیشین و آتی خود نگه داشته؛ آرشیوی که در سال ۲۰۱۸ توسط نیرو‌های ویژه اسرائیلی کشف و ضبط شد. تجهیزات هسته‌ای قدیمی، حتی اورانیوم غنی‌سازی‌شده اعلام‌نشده، نیز نزدیک همان آرشیو نگهداری می‌شد که بعدا پراکنده شد و آژانس انرژی اتمی هنوز در جست‌وجوی سرنوشت آن است.
دانشگاه‌هایی، چون شهید بهشتی، شریف و مالک اشتر در بیست سال گذشته به مراکز تربیت و انتقال دانش هسته‌ای تبدیل شده‌اند. در این دانشگاه‌ها، دانشمندان برجسته در پژوهش‌ها و آزمایش‌های خود، دانشجویان جوان را به همکاری می‌گیرند و بدین ترتیب تخصص هسته‌ای را به نسل بعدی منتقل می‌کنند.
دو نفر از دانشمندان ترور شده در حملات اخیر، احمدرضا ذوالفقاری و عبدالحمید منوچهر، در ژوئن ۲۰۲۴ مقاله‌ای منتشر کردند که در آن با مدل‌سازی رایانه‌ای پیشرفته، رفتار منابع نوترونی در واکنش زنجیره‌ای را بررسی کرده بودند؛ دانشی که هم می‌تواند کاربرد غیرنظامی و هم کاربرد در تسلیحات هسته‌ای داشته باشد. به گفته تحلیلگران امنیتی، «استادان هستند که دانشمندان جوان را به قلب برنامه هسته‌ای ایران هدایت می‌کنند و این روند متوقف نمی‌شود.»
منبع: روزنامه شرق
