چرا صادرات فرش دستباف ایرانی سقوط کرد؟

اقتصاد۲۴-عبداله بهرامی، رییس کمسیون فرش و صنایع دستی اتاق تعاون ایران- فرش دستباف ایران، این میراث گرانبهای ملی که قرن‌ها نماد هنر، فرهنگ و اصالت ایرانی در بازار‌های جهانی بوده، امروز بیش از هر زمان دیگری در سایه سیاست‌های اشتباه ارزی، از نفس افتاده است. سیاست پیمان‌سپاری ارزی که از سال ۱۳۹۷ در پی نوسانات ارزی و با هدف بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به چرخه رسمی اقتصاد کشور اعمال شد، نه‌تنها نتوانست هدف‌گذاری‌های اعلام‌شده را محقق کند، بلکه به‌ویژه در بخش‌هایی مانند صادرات فرش دستباف که ماهیت آن با ساختار این سیاست ناسازگار است، به بحرانی تمام‌عیار بدل شد.

آمار رسمی گواهی بر عمق فاجعه دارد. صادرات فرش دستباف ایران که دهه ۷۰ بیش از یک میلیارد دلار بود و پیش از سال ۱۳۹۷ در بدترین شرایط تحریمی حدود ۴۰۰ میلیون دلار در سال بود، پس از اجرای سیاست پیمان‌سپاری ارزی، به‌شدت سقوط کرد و در سال‌های اخیر به زیر ۴۰ میلیون دلار در سال رسیده است؛ رقمی که نه‌تنها برای کشوری با قدمت هزارساله در صنعت فرش غیرقابل‌قبول است، بلکه برای هزاران بافنده، صادرکننده، و فعال این صنعت به معنای نابودی کامل معیشت است.

فرش دستباف یک کالای هنری، فرهنگی و لوکس است که در بسیاری از موارد در قالب صادرات چمدانی یا فروش‌های غیرمتمرکز به‌دست مشتریان می‌رسد. اغلب خریداران خارجی آن گالری‌داران، مجموعه‌داران و مشتریان خاص هستند، نه شرکت‌های بزرگ یا خریداران عمده. در این ساختار، فروش نقدی رایج است و بازگرداندن ارز از طریق نظام بانکی رسمی یا سامانه‌هایی مانند نیما عملاً غیرممکن یا با هزینه‌های گزاف همراه است. الزام صادرکنندگان فرش به بازگرداندن ارز از مسیر رسمی، باعث شد بسیاری از فعالان این حوزه عطای صادرات را به لقایش ببخشند.

تا پیش از این، ایران در طول قرن رتبه اول صادرات فرش دستباف در جهان را در اختیار داشت. اما طبق آمار‌های جهانی، اکنون کشورمان به رده ششم سقوط کرده و جای خود را به رقبایی، چون هند، پاکستان، افغانستان، ترکیه و نپال داده است. این در حالی است که هیچ‌کدام از این کشور‌ها کیفیت، اصالت یا پیشینه ایران در حوزه فرش را ندارند، اما با حمایت‌های هوشمندانه دولت‌هایشان از صادرات، توانسته‌اند بازار جهانی را تسخیر کنند.

بیشتر بخوانید:فرش دستباف ایرانی در پیچ‌وخم موانع صادراتی

بیش از ۲ میلیون نفر در زنجیره تولید فرش دستباف ایران فعال هستند؛ از بافنده و طراح گرفته تا رنگرز و فروشنده. نابودی بازار صادراتی، مستقیماً منجر به تعطیلی کارگاه‌ها، کاهش سفارش‌ها و در نهایت مهاجرت نیروی کار این بخش به مشاغل دیگر شده است. این موضوع نه‌تنها به اقتصاد، بلکه به هویت فرهنگی ایران ضربه‌ای جبران‌ناپذیر وارد کرده است.

دولت و نهاد‌های تصمیم‌گیر در حوزه اقتصاد باید با واقع‌گرایی به این نتیجه برسند که پیمان‌سپاری ارزی نمی‌تواند سیاستی واحد برای تمام بخش‌های صادراتی کشور باشد. در حوزه‌هایی مانند پتروشیمی یا فولاد که صادرات آنها توسط شرکت‌های بزرگ و در مقیاس انبوه صورت می‌گیرد، شاید این سیاست کارآمد باشد؛ اما در حوزه فرش، چنین سیاستی تنها به معنای حذف صادرات است.

پیشنهاد مشخص حذف کامل پیمان‌سپاری برای فرش دستباف است؛ تا بار دیگر صادرات فرش ایران به جایگاه واقعی خود است. حمایت از فرش دستباف، تنها یک اقدام اقتصادی نیست؛ بلکه سرمایه‌گذاری برای حفظ هنر، فرهنگ و هویت ایران در جهان است. ادامه سیاست‌های ضدتولید و ضدرقابت، تنها منجر به زوال کامل این صنعت خواهد شد. اکنون، زمان تصمیم‌گیری شجاعانه برای نجات فرش ایران فرا رسیده است.