سهم دو نیمه تهران از بودجه

اقتصاد۲۴- بودجه توسعه خدمات و تجهیزات شهری دو نیمه پایتخت برای سال ۹۹ وزن‌کشی شد. بررسی‌ جزئیات لایحه بودجه سال ۹۹ شهرداری تهران در حوزه اعتبارات مناطق ۲۲ گانه نشان می‌دهد شکاف امکانات بین بالای‌شهر و پایین شهر که تاکنون روند افزایشی داشته است، سال آینده فاز متفاوت از حالت «تشدید» یا «ترمیم» پیدا می‌کند.

 

در این بررسی بودجه سال آینده مناطق پربرخوردار و کم برخوردار از امکانات شهری- همچون مناطق یک و سه از یکسو و مناطق ۱۱ تا ۲۰ از سوی دیگر- در ۱۱ حوزه توسعه‌ای همچون «ایجاد فضا‌های گردشگری، ورزشی، حمل‌ونقل عمومی، زیباسازی منظر شهری و همچنین تاب‌آور کردن منطقه در برابر حوادث» مورد مقایسه قرار گرفته است. شکل شارژ مالی مناطق مشخص می‌کند پایین‌شهر در سال آینده در ۷ حوزه از جمله خدمات رفاهی، گردشگری و ایمنی وضعیت نامناسبی در مقایسه با بودجه نیمه‌شمالی شهر دارد؛ اما در عین حال، اعتبارات نیمه جنوبی در یک حوزه- توسعه و تجهیز پیاده‌راه‌ها- به شکل قابل‌توجهی از مناطق بالای‌شهر سبقت گرفته است. همچنین سهم مناطق پایین از بودجه ۹۹ پایتخت در سه حوزه نیز «قابل قبول» ارزیابی می‌شود. برآیند این طراحی بودجه شهری می‌تواند بدون کاهش محسوس فاصله شمال و جنوب، جلوی گسترش دو قطبی در پایتخت را بگیرد.

بودجه توسعه‌ای پایتخت در سال ۹۹ براساس ۱۱ پارامتر بررسی شد. لایحه پیشنهادی شهرداری تهران در سال آتی دو قطبی خدماتی-رفاهی شمال و جنوب شهر تهران را در یک فاز جدید قرار می‌دهد. مطالعات انجام شده از سوی مدیریت شهری تهران طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد: براساس آمار سال ۹۵ سرانه‌های آموزشی، بهداشتی، تاسیسات شهری، پارک و فضای سبز به تفکیک مناطق ۲۲ گانه نشان‌دهنده آن است که میزان سرانه‌های هفت گانه در شمال پایتخت ۲ تا ۷ برابر سرانه معیار است.

 

به طوری که مازاد کاربری‌های غیرمسکونی، جذاب سکونتی در مناطق شمالی شهر است، اما در مناطق بافت فرسوده سرانه‌های هفت گانه بعضا معادل نصف سرانه معیار است. توزیع نامتعادل امکانات شهری طی سال‌های گذشته سبب شده فقط ۲۳ درصد محدوده شهر تهران که تنها ۵ منطقه از ۲۲ منطقه این کلان‌شهر را در برمی‌گیرد، جزو نقاط توسعه‌یافته پایتخت تلقی شود به این صورت که ساکنان مناطق شش، سه، یک، دو و هفت به ترتیب جزو پایتخت‌نشینان دارای رفاه شهری محسوب می‌شوند و در مقابل سایر مناطق شهری که عمدتا در نیمه جنوبی پایتخت قرار دارند از حداقل امکانات رفاهی و خدماتی برخوردار باشند.

بررسی انجام شده از سوی تیم مدیریت شهری جدید پایتخت در سال ۹۶ حاکی از آن است که در نتیجه توزیع نامتناسب منابع و امکانات شهری، منطقه یک تهران به عنوان نماینده مناطق لوکس و برخوردار پایتخت، دارای سطح سرانه‌های خدماتی شامل مراکز و فضا‌های فراغتی، تفریحی، آموزشی، پارک و فضای سبز، تاسیسات شهری، بهداشتی و.. بین ۲ تا ۷ برابر سطح معیار در سال‌های اخیر بوده است.

 

این در‌حالی است که منطقه ۱۷ شهر تهران به عنوان نماینده مناطق محروم از سطح مطلوب خدمات شهری به لحاظ فضا و مساحت، فقط نیمی از سرانه سطح معیار را دارا بوده است.

از این رو مدیریت شهری پایتخت در دوره جدید با تاکید بر تغییر ریل توسعه یافتگی مناطق ۲۲گانه شهر تهران، وعده کاهش شکاف گسل توسعه یافتگی میان نیمه شمالی و جنوبی پایتخت از طریق تخصیص بودجه مناسب به مناطق کم برخوردار را به شهروندان ارائه کرد.

بررسی اعتباری که شهرداری تهران برای توسعه تامین سرانه‌های رفاهی-سکونتی و خدمات زندگی در دو نیمه شهر با تاکید بر مناطق برخوردار و محروم از سرانه‌های شهری در قالب لایحه بودجه پیشنهادی به شورای شهر تهران ارائه کرده، نشان می‌دهد: در صورت تصویب بودجه به شکل فعلی، برای قطبی شکل گرفته میان شمال و جنوب پایتخت، یک حالت سوم در سال آینده شکل خواهد گرفت. به این معناکه اعتبار پیش‌بینی شده برای توسعه مناطق شمالی و جنوبی شهر تهران با فرمول پیشنهادی شهرداری نسبت به وضعیت کنونی نه تشدید خواهد شد و نه آنکه به صورت ایده‌آل در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت.

محتوای اعتبار توسعه‌ای پیش‌بینی شده در قالب ۱۱ پارامتر بودجه‌ای شامل توسعه گردشگری، توسعه و تجهیز فضا‌های ورزشی، توسعه فضا‌های فرهنگی، حمل‌و‌نقل عمومی، روان‌سازی ترافیک، تجهیز و توسعه پیاده‌راه‌ها، توسعه فضای سبز، زیباسازی، بهبود محیط زیست شهری، توسعه و نگهداری تاسیسات خدمات شهری و ایمنی و بحران نشان می‌دهد: در پایان سال ۹۹، نتیجه تخصیص بودجه پیش‌بینی شده برای افزایش کمی و کیفی خدمات در مناطق ۲۲گانه شهر تهران منجر به ایجاد تغییر و تحول زیاد در دوقطبی رفاهی شمال و جنوب نمی‌شود و به احتمال زیاد پارامتر‌های توسعه یافتگی سرانه‌های خدماتی در سطح و وضعیت فعلی باقی خواهند ماند.

کارشناسان شهری در خصوص نگاه حاکم بر بودجه توسعه‌ای شهر تهران در سال آینده دو دیدگاه دارند. نگاه نخست با توجه به اینکه قرار نیست گسل به وجود آمده میان شمال و جنوب شهر تهران به لحاظ سطح برخورداری از امکانات رفاهی-خدماتی بیشتر شود، معتقدند یک حرکت خوب در لایحه بودجه پیشنهادی رقم خورده است.

 

اما گروه دوم از کارشناسان شهری با اشاره به وعده مدیران شهری پایتخت در دوره جدید که به دنبال «نمایش توسعه نیستند بلکه رضایت عمومی شهروندان از افزایش سطح کیفیت زندگی مدنظر آن‌ها قرار دارد» عنوان می‌کنند: اعتبار پیش بینی شده برای توسعه سرانه‌های خدماتی در مناطق مختلف شهر تهران این نگاه و هدف را تامین نمی‌کند.

بررسی برآیند ۱۱ پارامتر عنوان شده نشان می‌دهد: نحوه تخصیص اعتبار در هفت بخش شامل ایمنی، تاسیسات شهری، بهبود محیط زیست شهری، توسعه فضای سبز، حمل و نقل عمومی، توسعه فضا‌های گردشگری و همچنین روان سازی ترافیک میان مناطق نیمه شمالی و جنوبی پایتخت قابل قبول نیست. به این معناکه بودجه پیش‌بینی شده در این هفت پارامتر نشان‌دهنده رسیدگی بیشتر به مناطق شمالی شهر نسبت به مناطق جنوبی شهر است یا آنکه در برخی پارامتر‌ها نحوه تخصیص و توزیع بودجه میان مناطق برخوردار و محروم با یکدیگر برابری می‌کند.

وضعیت تخصیص بودجه در خصوص بودجه توسعه پیاده راه تقریبا مناسب ارزیابی می‌شود. البته در این میان کارشناسان شهری به یک نکته ظریف نیز اشاره می‌کنند. از دیدگاه آن‌ها ساخت و توسعه بزرگراه‌های شهری به اندازه‌ای در نیمه شمالی شهر طی سال‌های گذشته زیاد بوده که به طور طبیعی امکان ایجاد یا توسعه پیاده‌راه به میزان نیمه جنوبی شهر وجود ندارد.

در عین حال وضعیت توزیع بودجه‌ای در سه پارامتر شامل «توسعه مراکز ورزشی»، «توسعه فضا‌های فرهنگی» و «زیباسازی شهر» میان مناطق شمالی و جنوبی شهر تا حدودی قابل قبول است. به عنوان مثال در حوزه پیش‌بینی ردیف بودجه‌ای برای توسعه مراکز ورزشی تعدادی از مناطق نیمه جنوبی همچون ۱۲، ۱۵،۲۰ و ۱۷ بر مناطق نیمه شمالی همچون یک پیشی گرفته است. پیش‌بینی اعتبار برای زیباسازی شهری نیز در مناطقی همچون منطقه ۱۲، ۲۲، ۹ و ۱۱ قابل قبول ارزیابی می‌شود.

با این حال منطقه یک به عنوان نماینده مناطق برخوردار شهری، در چهار پارامتر رتبه نخست و در سه پارامتر رتبه قابل قبول توزیع اعتبار از میان ۱۱ پارامتر را دارد. درواقع منطقه یک که در وضعیت کنونی نیز دارای مازاد سرانه‌های خدماتی-رفاهی هست همچنان در سال آینده پرمصرف‌کننده‌ترین منطقه در بودجه توسعه‌ای پایتخت است. به عنوان مثال در حالی که در سال آتی بیش از ۸۰ درصد مناطق بودجه‌ای تحت عنوان توسعه فضا‌های گردشگری ندارند، این منطقه دارای رتبه نخست در اعتبار پیش‌بینی شده برای این ردیف با رقمی در حدود ۵/ ۷ میلیارد تومان است.

در عین حال منطقه یک در رتبه نخست تخصیص اعتبار در حوزه ترافیک نیز قرار دارد. به طوری که بودجه پیش‌بینی شده برای «روان‌سازی عبور و مرور وسایل نقلیه موتوری» در این منطقه حدود ۴۷ میلیارد تومان است، این در حالی است که این ردیف اعتباری برای بسیاری از مناطق جنوبی شهر تهران از مرز ۱۰ میلیارد تومان عبور نمی‌کند. اعتبار پیش‌بینی شده برای حوزه بهبود زیست شهری نیز در این منطقه نسبت به بسیاری از مناطق نیمه جنوبی شهر تهران قابل توجه است. محتوای لایحه بودجه توسعه‌ای پایتخت در سال آتی حاکی از آن است که شهرداری تهران در حدود ۶ میلیارد تومان اعتبار صرف این ردیف خواهد کرد، این در حالی است که اعتبار توزیع شده برای مناطق نیمه جنوبی همچون ۱۱،۱۲،۱۳،۱۴،۱۵،۱۶ و ۲۰ از ۵۰۰ میلیون تومان فراتر نمی‌رود.

نکته جالب توجه آنکه بدترین وضعیت پیش‌بینی اعتبار برای دو پارامتر «ایمنی و مدیریت بحران» و «توسعه فضا‌های گردشگری» در مناطق جنوبی شهر است. محتوای لایحه بودجه توسعه‌ای پیشنهادی برای سال آینده نشان می‌دهد: در سال آینده به جز دو منطقه یک و ۱۷ شهر تهران، سایر مناطق هیچ اعتباری برای توسعه فضا‌های گردشگری در آن‌ها پیش‌بینی نشده است. جدول آماری توزیع سرانه فضای سبز شهری در سال ۹۷ نشان می‌دهد: مناطق ۱۰،۱۱،۱۲،۱۳،۱۴ و ۱۷ کمتر از میانگین سرانه فضای سبز پایتخت دارای فضای سبز هستند. مطابق با آخرین آمار میانگین سرانه فضای سبز شهری برای هر نفر معادل ۲/ ۱۶ مترمربع است. در مقابل مناطق یک، ۲ و ۳ دارای بیشترین فضای سبز شهر هستند. همین‌طور افزایش سطح ایمنی و مدیریت بحران شهر تهران نیز در ردیف کمترین توجه بودجه‌ای در مناطق مختلف پایتخت قرار گرفته است. محتوای لایحه ارائه شده حاکی از آن است که مناطق ۳، ۹،۱۰،۱۱،۱۵،۱۶،۱۷، ۱۹ و ۲۰ هیچ رقمی برای افزایش سطح تاب‌آوری درآن‌ها برای سال آتی در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که ایمنی و مدیریت بحران از مهم‌ترین اولویت‌های مدیریت شهری در دوره جدید عنوان شده است.

آمار منتشر شده در خصوص پراکندگی حریق و خسارات ناشی از آن در مناطق مختلف شهر تهران طی سال‌های ۹۵ تا ۹۷ حاکی از آن است که مناطق ۱۲، ۱۵، ۱۸ و ۱۹ دارای بیشترین تعداد حریق در این سال‌ها بوده‌اند که نشان‌دهنده ریسک بالای بروز حوادث ناشی از حریق در این مناطق است. در مقابل تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی در همین مناطق نسبت به مناطق شمالی شهر بسیار کمتر است. به عنوان مثال منطقه ۹ دارای یک ایستگاه، منطقه ۱۰ دارای دو ایستگاه، منطقه ۱۳ دارای چهار ایستگاه، منطقه ۱۴ دارای ۳ ایستگاه، منطقه ۲۱ دارای چهار ایستگاه و منطقه ۱۷ دارای سه ایستگاه هستند. اما پنج منطقه اول شهر تهران بین ۷ تا ۱۰ عدد ایستگاه آتش‌نشانی دارند. این آمار به خوبی نشان می‌دهد وضعیت رسیدگی و توجه مدیریت به حوزه ایمنی و مدیریت بحران نسبت به سال‌های گذشته تفاوت چندانی نداشته است.

البته بررسی‌های دانشگاهی نشان می‌دهد روند توزیع نابرابر و نامناسب رفاه و برخورداری در سطح پایتخت صرفا به سال‌های اخیر محدود نیست، بلکه روند افزایش این نابرابری در سال‌های ۷۶ تا ۸۰ مشاهده شده و قابل ردیابی است. آمار‌های رسمی مشخص می‌کند تحت تاثیر توسعه نامطلوب خدمات شهری در سطح شهر، سرانه‌های خدماتی هفت‌گانه همچون فضا‌های آموزشی، فراغتی و تاسیسات شهری، در مناطق شمالی به ۲ تا ۶ برابر سطح معیار افزایش یافته؛ در حالی که فقر شدید امکانات در جنوب شهر، کسری ۵۰ تا ۸۴ درصدی سرانه‌های خدماتی را موجب شده است. این دوقطبی در امکانات که بر نحوه رشد ارزش املاک در مناطق ۲۲‌گانه نیز اثر گذاشته، دوقطبی جمعیتی را شکل داده است.