خاورمیانه غرق در جنگ آب؛ ایران هم در خطر است

 

اقتصاد۲۴ - بارش‌های سیل‌آسا فرودین ماه امسال و سال پیش، هرچقدر مرگبار باشد بسیاری را به پایان دوره خشکسالی در ایران امیدوار کرده است، اما نتیجه مطالعات چند ماه پیش سوئد خبر از شرایطی نگران کننده در خاورمیانه داده است، وضعیتی که مناطقی ایران هم با آن درگیر هستند.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که برخلاف روز‌های اخیر؛ شاید در چند ماه آینده میزان آب به حدی در خاورمیانه کاهش پیدا کند که ماجرای «جنگ آب» به بیش از یک هشدار و به یک واقعیت برای ایران و خاورمیانه تبدیل شود. حدود دو ماه پیش محققان ۶ موسسه مختلف با پشتیبانی مالی دولت هلند سیستم آب، صلح و امنیت را به شورای امنیت سازمان ملل معرفی کردند که با ترکیب کردن اطلاعات مسائل زیست‌محیطی با موارد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی احتمال وقوع جنگ آب در مناطق مختلف را پیشبینی می‌کند.

نتایج این مطالعه، اما برای ساکنین خاورمیانه و آفریقا بسیار نگران کننده است؛ پیشبینی‌های این سیستم نشان می‌دهند که احتمال وقوع جنگ آب در یک سال آینده در کشور‌های مالی، نیجریه، هند، پاکستان؛ عراق و مناطقی از ایران وجود دارد.

ایجاد کنندگان این سیستم می‌گویند پیشبینی‌های آن‌ها ۸۶درصد مواقع درست است و در هر یک از این مناطق امکان درگیری با حداقل ۱۰ کشته وجود دارد.

چالرز ایسلند، کارشناس آب در موسسه جهانی منابع در این رابطه می‌گوید: «این سیستم به ۸۰ شاخص مختلف را در ۲۰ سال گذشته بررسی کرده و از آنچه از این الگو‌ها و شاخص‌ها یاد می‌گیرد پیشبینی می‌کند که خطر درگیری بخاطر منابع آبی در هر منطقه‌ای در یک سال بعدی وجود دارد یا نه.»

 

اما برای ۱۲ ماه بعدی پیشبینی‌های این مدل نشان می‌دهد که مناطق زیادی از آفریقا تا بنگلادش در خطر جنگ و درگیری بخاطر منابع آب هستند. نقشه منتشر شده توسط این سیستم نشان می‌دهد که اکثر مناطق خاورمیانه و تقریبا اکثر همسایه‌های ایران به نوعی با درگیری و یا جنگ آب روبرو شده‌اند، به گفته محققان سیستم آب، صلح و امنیت فقط خشکسالی و کمبود منابع آبی تنها عامل این اتفاق نیست، بلکه این عامل روی مشکلات دیگر تاثیر می‌گذارد.

---

بیشتر بخوانید: راهکارهای ساده برای صرفه جویی در مصرف آب

---

در این پژوهش که مطالعه ویژه‌ای روی عراق و مالی انجام شده است، درباره وضع بحران آب در عراق نوشته شده است: «عراق با یک بحران چند جانبه روبرو است که می‌تواند پیامد‌های بی‌شماری در سطوح بشر دوستانه، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی به همراه داشته باشد. در تیر ماه امسال تخمین زده شد که ۲۱هزار نفر در این کشور به خاطر این مشکلات مهاجرت کرده‌اند. دلیل این مهاجرت کم آبی و شیوع بیماری‌های مرتبط با آب‌های آلوده است.»

به جز این کشور تقریبا تمام مناطق افغانستان و پاکستان و بخش‌هایی از عربستان، یمن، مصر و ... هم درگیر جنگ و درگیری آبی به دلایل مختلف هستند.

 

برخلاف اکثر مناطق خاورمیانه و با وجود خشکسالی‌های شدید در مناطق مختلف ایران در سال‌های گذشته وضعیت کشور در رابطه با جنگ آب هنوز نگران کننده نیست و تاکنون هیچ جنگ یا درگیری سر منابع آبی در ایران به وجود نیامده است.

 

براساس این نقشه که توسط مدل آب، صلح و امنیت منتشر شده است با وجود این اوضاع مناسب در ایران، در آینده در چند منطقه مختلف ایران احتمال ایجاد درگیری‌هایی بر سر منابع آبی وجود دارد.

این مدل پیشبینی کرده است که در کل استان سیستان و بلوچستان، شهر‌های اهواز، بهبهان، خرم‌آباد، خرم‌آباد، کرج، ورامین، مریوان، سردشت، پیرانشهر، ارومیه و ... امکان درگیری برسر منابع آبی وجود دارد.

این موضوعی است که بار‌ها مسئولان کارشناسان نسبت به آن هشدار داده بودند، در همین رابطه بیش از یک سال پیش مسعود تجریشی معاون سازمان حفاظت از محیط‌زیست به خبرآنلاین گفته بود: «جنگ آب الآن هم رخ داده! برای مثال در اصفهان چندین بار منابع آب را منفجر کردند پس جنگ یعنی چه؟ الآن در خوزستان دارند برنج می‌کارند و کسانی هم که این کار را می‌کنند کلاشینکف دارند یعنی اگر بگویید به آن‌ها آب نمی‌دهد یک نفر با اسلحه روبرویتان قرار می‌گیرد! تنش و منازعات بر سر آب در کشور ما مدتی است شروع شده و، چون ما موضوع را امنیتی دیدم اسم آن را بحران گذاشتیم، اما این موضوعات فراتر از بحران است.»

 

با این وجود بارش‌های دو سال اخیر بسیاری را نسبت به واقعی نبودن چنین ادعا‌هایی امیدوار کرده است، اما آمار مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحرات کشور چیز دیگری نشان می‌دهد؛ در سال ۱۳۹۸ که سیل‌های بهاری آن تاریخی بود، باز هم نزدیک به نیمی از مساحت کشور با خشکسالی درگیر بود.

 

 

بهلول علیجانی، رییس کارگروه هواشناسی و اقلیم شناسی هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در این رابطه به خبرآنلاین می‌گوید: «اقلیم کشور ما ماهیتا بی نظم است و تغییراقلیم این اقلیم را بی‌نظم‌تر کرده است. در اقلیم بی‌نظم پدیده‌های نادر یا فرین بیشتر می‌شوند. به همین دلیل برنامه ریزی‌ها باید براساس این پدیده‌های صورت بگیرد و نه میانگین‌ها. برای مثال میانگین بارش کشور ۲۵۰ میلیمتر است و به همین دلیل در جایی ۴۱۰ میلی‌متر مخصوص ورودی آب ایجاد می‌کنیم، این اقدام فایده‌ای ندارد و باید در محاسباتمان ترسالی‌ها و خشکسالی‌ها را هم در نظر بگیریم.»

 

البته براساس این نقشه بسیاری از مناطق ایران در ۱۲ ماه آینده با درگیری یا جنگ بخاطر کم آبی روبرو نمی‌شوند. این موضوع به معنای کاهش میزان خشکسالی در این مناطق نیست.

 

براساس این تصویر که باز هم توسط مدل مربوط به جنگ آبی منتشر شده است، وضعیت تنش آبی در این منطقه از این قرار است.

سوسان، اشمیر، کارشناس دیپلوماسی آبی که در این پروژه شرکت داشته است در این رابطه به گاردین می‌گوید: «مشکلات آبی به تنهایی نمی‌توانند منجر به جنگ یا درگیری آبی شوند، اما وقتی این موضوعات با سایر نارضایتی‌ها از جمله فقر و نابرابری همراه باشد تهدید‌ها چند برابر می‌شود.

 

اما اینکه کم‌آبی منجر ایجاد تنش، درگیری و جنگ در خاورمیانه شود موضوع جدیدی نیست و حتی بسیاری از محققان بین جنگ و درگیری‌های سال‌های اخیر سوریه و بحران آبی سال‌های قبل این کشور ارتباط قائلند.

روایت کلی که محققان آن را به بحران خشکسالی در سوریه ارتباط می‌دهند، از این قرار است؛ خشکسالی این کشور از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ منجر به مهاجرت افراد زیادی به شهر‌ها شد و بعد بیکاری جوانان. ناامیدی شکل گرفت و در سال ۲۰۱۱ مردم شروع به اعتراض در خیابان کردند.

استیون گرلیک، استاد علوم زیست‌محیطی در دانشگاه استنفورد در این باره می‌گوید: «بحران سوریه از جایی شروع شد که میزان کشاورزی در زمین‌های شمالی این کشور کاهش پیدا کرد، این موضوع به علت کاهش آب کشاورزی در تغییر نحوه مدیریت ذخایر سوریه‌ای‌ها به وجود آمد.»