کاکایی: شعرخوانی اردوغان سیاسی و باهدف بود

اقتصاد۲۴ - سیامک کاکایی کارشناس مسائل ترکیه درباره اظهارات اخیر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به خبرآنلاین گفت: رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه روز جمعه در باکو و طی مراسم رژه پیروزی قطعه شعری را به زبان آورد که معنی فارسی آن بدین شرح است: ارس را جدا کردند/با سنگ و شن سیر کردند (پر کردند) /من از تو جدا نمی‌شدم/با زور جدا کردند /ای لاچین جان لاچین/من قربانت شوم لاچین.

قسمتی از آن مربوط به آراز یا ارس بود که قطعه فولکلوریک محسوب می‌شود. داستان آن به مردمان دو سوی ارس برمی گردد و گفته می‌شود به دوران جنگ‌های روس با ایران مربوط است. این شعر را نیز می‌توان یک حسرت نامه درباره سرزمینی دانست که از خاک ایران جدا شده است. در این مراسم رجب طیب اردوغان همچنین قطعه شعری را درباره قره باغ خواند که بخشی از آن مربوط به شاعر مشهور آذربایجانی بختیار وهاب زاده است.»

کاکایی با اشاره به نوع شعر خوانی اردوغان افزود: «مهمتر از همه و صرفنظر از این اشعار مشی شخص اردوغان در مراسم مختلف است که گاهی از اشعار و استعاره‌های ادبی استفاده می‌کند. پیش‌تر در مناسبت‌هایی هم اشعار فارسی خوانده است و خود سبکی در سخنوری رجب طیب اردوغان است و تازگی ندارد. اما آنچه که در شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌های جمعی، افکار عمومی و در بین سیاستمداران مورد توجه قرار گرفت قطعه شعر درباره آراز یا ارس بود که اردوغان با حرارت و تهییج کنندگی ویژه‌ای خواند و تصاویر تلویزیونی هم نشان داد که الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان را هم تحت تاثیر قرار داد. برداشت‌ها از این شعر اینگونه بود که انتخاب و خوانش این قطعه شعر نه از جنبه ادبی بلکه باری سیاسی داشته است و به سرعت در ایران نخست با واکنش افکار عمومی در شبکه‌های اجتماعی و سپس در سطوح سیاسی مواجه شد و توئیت دکتر ظریف وزیر امورخارجه ایران جلوه دیگری به آن داد و نهایتا برآیند کلی به منزله دخالت در امور ایران قلمداد شد که و تمامیت ارضی ایران را نادیده گرفته است. واکنش‌ها و حواشی نسبت به این موضوع موجب شد تا وزارت امور خارجه ایران سفیر ترکیه را احضار کند. اقدامی که در ادامه متقابلا از سوی ترکیه نیز انجام شد.»

این کارشناس مسائل ترکیه در تحلیل چرایی این تحولات بیان کرد: «لازم است نگاهی به سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر داشته باشیم و بررسی کنیم که آیا خوانش این گونه از اشعار امری تصادفی و یا یک روش هدفمند بوده که از سوی رئیس جمهوری ترکیه به کار گرفته شده است. اگر از منظر تقویت ملی گرایی در سیاست داخلی و خارجی سال‌های اخیر ترکیه به انتخاب و خوانش شعری رئیس جمهوری ترکیه بنگریم، بی درنگ برداشتی سیاسی مبتنی بر رگه‌های قوم گرایی به ذهن می‌رسد.

از این دیدگاه، این شعر با هدف از سوی اردوغان خوانده شده است و ممکن است نوعی فرصت طلبی از موقعیت زمانی و مکانی برای بیان و طرح یک مفهوم ذهنی بوده باشد. لازم است که گفته شود درسال‌های اخیر در پی ائتلاف جناح ملی گرای حرکت ملی به رهبری دولت باغچلی با حزب عدالت و توسعه، رویکرد‌های ملی گرایانه این حزب و دولت ترکیه پر رنگ‌تر شده است. چنانچه یک جنبه مهم حمایت‌های ترکیه از جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ در این بستر قابل فهم است. با بررسی این موضوع از منظر دیگر و با نگاه به رویکرد نظامی گرایانه و ماجراجویانه ترکیه در منطقه در می‌یابیم که سیاست خارجی این کشور سمت و سوی جدیدی پیدا کرده است. حضور نظامی ترکیه در لیبی، اشغال بخشی از خاک سوریه، حضور نظامی در شمال عراق، امضای قرارداد‌های نظامی با برخی کشور‌ها مانند قطر و پایگاه‌هایی که این کشور در شمال آفریقا دارد همگی نمونه بارز این ماجراجویی‌ها هستند. در آخرین مورد نیز می‌توان به حمایت تمام قد ترکیه از جمهوری آذربایجان در بازپس گیری مناطق اشغالی از ارمنستان اشاره کرد.»

بیشتر بخوانید: آنکارا در چه فکری است؟

این کارشناس در ادامه با اشاره به مرام و مسلک رئیس جمهور ترکیه و روحیه جنگ طلبی او در ادامه بیان داشت: «اردوغان در مراسم رژه پیروزی در باکو همچون یک فرد پیروز در این سخنرانی شرکت کرد و تلاش داشت برای تهییج افکار عمومی یا مخاطبان خود در این مراسم، از اشعار و موضوعات حماسی استفاده کند. بر این اساس از شعرخوانی رجب طیب اردوغان در این مراسم می‌توانیم دو مفهوم را استنباط کنیم: در ترکیه و در نتیجه سیاست‌های اردوغان هویت خواهی رشد بیشتری نسبت به گذشته پیدا کرده و به قوم گرایی در صحنه بیرونی آن توجه بیشتری شده است.

مساله دیگر که باید بدان اشاره داشت این است که اشعار شاعران دارای مضامین مختلف از جمله، دینی، عاطفی، ادبی، سیاسی و سرزمینی است. از همین رو ارس یک نماد سرزمینی به شمار می‌رود و حساسیت‌ها به چنین مسائلی امری طبیعی بوده است که از آن به نوعی مداخله در امور ارضی ایران برداشت شده و واکنش افکار عمومی بسیار هیجانی و پرسرعت‌تر از محافل سیاسی بوده است و دامنه حساسیت‌ها در داخل ایران از این جنبه مهم به شمار می‌آید.»

سیامک کاکایی کارشناس مسائل ترکیه در نهایت به خبرآنلاین گفت: «شاید مهمترین پیام واکنش‌های تند جامعه ایرانی به سخنان اردوغان این باشد که مفاهیم حتی در سروده‌های فولکوریک دارای بار معنایی و تاریخی است و نمی‌توان از کنار آن به سادگی گذشت. شاید هم از عالی‌ترین مقام ترکیه انتظار نمی‌رفت که نسبت به حساسیت و ملاحظات مردمان کشور همسایه و دیوار به دیوار خود بی تفاوت باشد. آن هم همسایه‌ای با پیشینه تاریخی که دست کم در ۴۰۰ سال اخیر تقابلی نداشته اند. ایران و ترکیه دو کشوری مهم منطقه از روابط پایدار و دیرینه‌ای برخوردار هستند.

در موضوع چشم انداز روابط ترکیه و ایران تلاش برای تقویت مناسبات امری ضروی است و باید به انگاره‌ها و حفظ حرمت هویت‌ها و اصل همجواری اهتمام ویژه‌ای داشت که به نوبه خود حائز اهمیت است. پیوستگی و پیوند‌های عمیق دو کشور و پایداری روابط همگی مزیت‌هایی هستند که باید به آن تکیه کرد. انتظار می‌رود که مقامات ترکیه روشنگری بیشتری داشته باشند تا این وضعیت در آینده تکرار نشود که خروش ارس چنین می‌سراید.»