سه ماه پس از جنگ دوازدهروزه ایران و اسرائیل، تنشها همچنان بالاست و تحلیلگران دور دوم درگیری را اجتنابناپذیر میدانند. دو طرف با رزمایشهای گسترده پیام بازدارندگی میفرستند، اما بحران هستهای ایران به ابهامی خطرناک تبدیل شده است
گروهی از تحلیلگران بر این باورند که تهران این توان را دارد تا با توسل به ابتکار عملهای دیپلماتیک زمینه را برای کاهش تنش و مدیریت بحران کنونی هموار سازد، آیا این فرضیه در شرایطی که جهان مدعی ائتلاف غرب در برابر تهران است، قابل اعتنا است؟
پرونده هستهای ایران بار دیگر در آستانه بحرانی تازه قرار گرفته است. اروپا با تهدید به فعالسازی «مکانیسم ماشه» تهران را زیر فشار گذاشته، در حالی که ایران بر استقلال دفاعی و خطوط قرمز امنیتی خود تأکید دارد. توافق اخیر با آژانس بیشتر شبیه «آتشبس دیپلماتیک» توصیف میشود و نشست مجمع عمومی سازمان ملل آخرین فرصت برای گفتوگو تلقی میگردد. کارشناسان هشدار میدهند در صورت شکست دیپلماسی، بازگشت تحریمها، تشدید تنش منطقهای و حتی خطر اقدام نظامی جدیتر خواهد شد.
شواهد نشان میدهد که در تهران مقامها در حال آمادهسازی شرایط برای بازگشت قطعنامهها هستند و مقامهای بلندپایه امنیتی و سیاست خارجی، جلساتی را برای آمادهسازی ذهن تجار و بازرگانان ایرانی برای مواجهه با شرایط جدید پس از بازگشت قطعنامههای تحریمی شورای امنیت سازمان ملل برنامهریزی کردهاند.
مکانیسم ماشه بار دیگر به محور اصلی گفتوگوهای ایران و اروپا بدل شده است، اما روایت تهران و بروکسل از این سازوکار به دو مسیر متفاوت میرود. اروپا شروطی برای تمدید یا لغو اسنپبک مطرح کرده که عباس عراقچی آن را «غیرواقعی و غیرمعقول» دانست و در همان حال به تروئیکا هشدار داد که اگر دکمه ماشه را فشار دهند «همه چیز را از دست خواهند داد.»
اتریش امیدوار است به نیروی قویتری در دیپلماسی جهانی و قطبی برای حل منازعات تبدیل شود. به گفته بئات ماینل-رایزینگر، وزیر امور خارجه، عامل اصلی این تلاشها، پایبندی به بیطرفی نظامی دههها پیشین، علیرغم جنگی سهمگین در نزدیکی این کشور است.
ایران به عنوان عضو انپیتی، با تمام انتقادهایی که در جریان جنگ ۱۲ روزه و پیش از آن به رفتار سیاسی این نهاد و مدیرکل آن وجود دارد، موظف به همکاری با آژانس است.
مهمترین و در دسترسترین ابتکار عمل، این است که با آژانس وارد مذاکره شویم و از بازرسان آژانس هم دعوت کنیم در مدت زمان باقی مانده، بازرسیهای خود را انجام دهند. استدلال فعلی برخی آقایان این است که ما این کار را نمیکنیم، چون نمیخواهیم برخی اطلاعات ما افشا شود. اما حقیقت این است که تنها راه خروج ما از فشار آژانس این است که با گروسی و بازرسان همکاریهای لازم را انجام دهیم؛ بنابراین از دید من بهترین ابتکار عمل، همراهی با آژانس است.
آن رویکردی که در مجلس شورای اسلامی دیده میشود، نه تنها به رفع مشکلات کمکی نمیکند، بلکه نوعی همیاری با نتانیاهو است. خروج ایران از NPT نیز زمینه را برای تحریم ایران فراهم میکند. درواقع اگر افراطیون در ایران موفق شوند کشور را از NPT خارج کنند یا حتی ادبیات خروج از NPT را به ادبیات قالب در سیاست خارجی ایران تبدیل کنند، عملا مکانیسم ماشه به بدترین نحو آن تعریف خواهد شد. یعنی ایرانی که صاحب بمب نیست به عنوان یک کشور تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی تعریف میشود
لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، به نقل از منابع مطلع گزارش داد که فضای حاکم بر مذاکرات ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی در وین چندان مثبت نیست و تاکنون تنها پیشرفتهای جزئی حاصل شده است.
توافق ۲۰۱۵ میان ایران و قدرتهای جهانی سالهاست که عملاً به «نامهای بیجان» تبدیل شده است. آمریکا در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و ایران نیز کمی بعد اجرای تعهداتش را متوقف کرد. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، آن را یک «پوستهی خالی» مینامد.
ورود ژاپن و استرالیا به صف کشورهایی که بهطور مستقیم و علنی علیه برنامه هستهای ایران موضع گرفتهاند، نشاندهنده شکلگیری یک بلوک جدید است. این کشورها هرچند عضو شورای امنیت نیستند، اما بهعنوان قدرتهای اقتصادی و سیاسی منطقهای میتوانند با همراهی کشورهای پیرامونی خود یک ضلع تازه در برابر ایران ایجاد کنند.
رضا نجفی، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمانهای بینالمللی در وین، روز گذشته اعلام کرد که دور دیگری از نشست هیات اعزامی ایران با مقامات آژانس بینالمللی انرژی اتمی در سطح کارشناسان برگزار میشود.
با خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ و بازگشت تحریمهای ثانویه، شرکتهای اروپایی به سرعت ایران را ترک کردند و سازوکار جایگزینی مانند اینستکس نیز کارآمد نشد. نتیجه آن بود که سهم اروپا از صادرات ایران به پایینترین سطوح تاریخی رسید یعنی ۱ درصد در تجارت ایران!
اهرم فشار اروپا، تاریخ انقضایی زودگذر دارد. در ۱۸ اکتبر، ظرفیت قانونی یک کشور اروپایی برای فعال کردن یکجانبه اسنپبک منقضی میشود و به اندک اهرم رویهای باقیمانده اروپا پایان میدهد.