تحریر الشام

تنها چند ساعت پس از اعلام آتش‌بس در لبنان، گروه تروریستی تحریرالشام عملیات تازه‌ای را در شمال غرب سوریه آغاز کرد. با وجود متحمل شدن خسارات سنگین، این گروه همچنان به پیشروی در مسیر شهر حلب ادامه می‌دهد. اما تحریرالشام چه گروهیست و در جریان جنگ داخلی سوریه چه نقشی داشته است؟

گروه تروریستی هیئت تحریرالشام، که در پی ادغام چندین گروه اسلام‌گرای مسلح در سال ۲۰۱۷ شکل گرفت، یکی از قدرت‌مندترین بازیگران جنگ داخلی سوریه است. این گروه با تمرکز بر ایجاد حکمرانی محلی و تثبیت قدرت در مناطق تحت کنترل خود، تلاش می‌کند چهره‌ای متفاوت از سایر گروه‌های جهادی ارائه دهد. با این حال، ارتباطات گذشته آن با القاعده و ایدئولوژی سلفی همچنان موضوع بحث و نگرانی جامعه بین‌المللیست.

گروه تروریستی هیئت تحریر الشام (HTS) در واقع از جبهه النصره نشأت گرفته است. جبهه النصره که در سال ۲۰۱۲ به‌عنوان شاخه‌ای از القاعده در سوریه تأسیس شد، به‌سرعت توانست به یکی از گروه‌های برجسته و مؤثر تروریستی در این کشور تبدیل شود.

هیئت تحریرالشام ؛ از آغاز تا امروز

هیئت تحریرالشام (HTS)، به‌عنوان یکی از گروه‌های اسلام‌گرای سنی مؤثر در جنگ داخلی سوریه، در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۷ تشکیل شد. این گروه از ادغام چندین گروه شبه‌نظامی از جمله جبهه فتح شام (النصره پیشین)، جیش السنه، احرارالشام و دیگر گروه‌ها شکل گرفت. هدف اصلی از تشکیل هیئت تحریر الشام، مقابله با حکومت بشار اسد و گسترش نفوذ گروه‌های اسلام‌گرا در شمال سوریه بود.

رهبری این گروه تروریستی را ابوجابر الشیخ، یکی از رهبران برجسته احرار الشام، بر عهده داشت. با این وجود، بسیاری از رهبران و اعضای ارشد هیئت تحریرالشام همچنان از اعضای پیشین جبهه النصره بودند و اهداف و ایدئولوژی مشابهی را دنبال می‌کردند. در واقع، هیئت تحریرالشام، اگرچه با نامی جدید معرفی شد، اما بیش‌تر ترکیبی از نیرو‌های جبهه النصره بود و ایدئولوژی افراط‌گرایانه و تروریستی همان گروه را ادامه داد.

بنابراین، هرچند هیئت تحریرالشام به‌صورت رسمی اعلام کرده که از القاعده جدا شده است، اما ارتباطات داخلی و اشتراکات ایدئولوژیک این گروه با جبهه النصره و دیگر گروه‌های جهادی همچنان پا برجاست و نشان‌دهنده تداوم همان خط‌مشی پیشین است. 

نکته مهم این است که هیئت تحریرالشام با هدف متحد کردن گروه‌های مسلح و تشکیل جبهه‌ای یکپارچه برای مقابله با دولت سوریه پایه‌گذاری شد.

ایدئولوژی و مدل حکومت‌داری هیئت تحریرالشام

هیئت تحریرالشام از نظر ایدئولوژیک به مکتب سلفی نزدیک است و اصول آن بیش‌تر براساس آموزه‌های اهل سنت به ویژه مکتب شافعی شکل گرفته است؛ اما برخلاف برخی گروه‌های افراطی مانند داعش که بیش‌تر بر روی مفهوم خلافت اسلامی و استفاده از خشونت متمرکز بودند، هیئت تحریرالشام تلاش کرده است تا با به کارگیری استراتژی‌های گوناگون، خود را به‌عنوان یک گروه جهادی که در تلاش برای ایجاد عدالت اجتماعی و دفاع از ملت مسلمان است، معرفی کند.

این گروه تأکید زیادی بر جهاد مردمی دارد و این شعار را به عنوان یک روش برای جذب حمایت از اقشار مختلف جامعه، به ویژه در مناطق روستایی و فقیر سوریه، استفاده کرده است. به همین دلیل، این گروه در تلاش است تا اقداماتش را در جهت بهبود شرایط زندگی مردم و تامین امنیت اجتماعی قرار دهد. از جمله مهم‌ترین اقدامات هیئت تحریر الشام در این راستا، ایجاد مدارس مذهبی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است که به جامعه در مناطق تحت تسلط آن خدمات می‌دهند. این گروه در تلاش است تا از این اقدامات برای کسب مشروعیت در میان مردم استفاده کند و حمایت‌های محلی را جلب نماید.

پیشینه شکل‌گیری و اتحاد‌های داخلی هیئت تحریرالشام

پس از تشکیل هیئت تحریرالشام، این گروه با چالش‌هایی نیز روبه‌رو بود. در نخستین سال‌های فعالیت، برخی از گروه‌های هم‌پیمان از جمله جنبش نورالدین زنکی و جبهه انصارالدین به دلایل ایدئولوژیک یا اختلافات سیاسی از این ائتلاف جدا شدند. این جدایی‌ها بر اساس تفاوت‌های در اهداف سیاسی و شیوه‌های نظامی پیش آمد که در برخی موارد به درگیری‌های داخلی نیز منتهی شد. به‌ویژه درگیری‌های داخلی میان هیئت تحریر الشام و گروه‌هایی مانند حراس‌الدین، که افراطی‌تر از نظر ایدئولوژیک بودند، چالشی بزرگ برای این گروه به‌شمار می‌رفت.

با این حال، هیئت تحریرالشام توانست از این بحران‌ها عبور کند و جایگاه خود را به‌ویژه در استان ادلب حفظ کند. یکی از کلید‌های موفقیت این گروه، همکاری نزدیک آن با «دولت نجات سوریه»، یک نهاد سیاسی و اجرایی بود که در واقع به‌عنوان شاخه اجرایی هیئت تحریر الشام عمل می‌کند. این همکاری موجب شد تا گروه نه‌تنها بتواند نفوذ نظامی خود را گسترش دهد، بلکه بر امور غیرنظامی نیز تسلط پیدا کند و در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی مدیریت مؤثری داشته باشد.

اقدامات نظامی و درگیری‌های هیئت تحریرالشام

از زمان تأسیس، هیئت تحریرالشام درگیری‌های بسیاری با گروه‌ها و نیرو‌های مختلف در سوریه داشته است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها برای این گروه، رقابت و درگیری‌های داخلی با گروه‌های مختلف افراطی بود. علاوه بر درگیری با گروه‌های داخلی، هیئت تحریرالشام با نیرو‌های دولتی سوریه و هم‌پیمانان آن نیز درگیر شده است.

درگیری‌های هیئت تحریرالشام با دولت سوریه به ویژه در استان ادلب، از بزرگ‌ترین میدان‌های نبرد این گروه بود. این استان که به‌عنوان آخرین پایگاه مخالفان مسلح در سوریه شناخته می‌شود، تاکنون شاهد نبرد‌های خونینی میان این گروه و نیرو‌های دولتی بوده است. هیئت تحریر الشام در این نبرد‌ها نه‌تنها توانسته است از بسیاری از مناطق خود دفاع کند، بلکه در برخی موارد با اجرای عملیات‌های نظامی علیه نیرو‌های دولتی توانسته است موفقیت‌هایی نیز کسب کند.

حمایت از اقلیت‌ها و چهره بین‌المللی هیئت تحریرالشام

در حالی که هیئت تحریرالشام بیش‌تر به‌عنوان یک گروه تروریستی در سطح بین‌المللی شناخته می‌شود، این گروه تلاش کرده است تا خود را از سایر گروه‌های افراطی متمایز کند و چهره‌ای متفاوت از دیگر گروه‌های جهادی ارائه دهد. یکی از اقدامات جدید این گروه، تلاش برای حمایت از اقلیت‌های دینی در مناطق تحت کنترل خود بوده است.

در سال ۲۰۲۲، هیئت تحریرالشام با صدور مجوز بازگشایی کلیسا‌ها در ادلب، به‌طور علنی از حقوق مسیحیان و سایر اقلیت‌ها حمایت کرد. این اقدام، که با هدف بهبود وجهه این گروه در سطح بین‌المللی انجام شد، با انتقادات زیادی از سوی کارشناسان مواجه شد که آن را صرفاً یک اقدام تبلیغاتی می‌دانستند. همچنین، بسیاری از ناظران بین‌المللی این اقدامات را به‌عنوان تلاشی برای جذب حمایت و مشروعیت در سطح جهانی ارزیابی کردند.

هیئت تحریرالشام در ادامه تلاش کرده است تا خود را به‌عنوان یک نیروی سیاسی محلی معرفی کند که می‌تواند در سیاست‌های داخلی سوریه نقش ایفا کند. این گروه از طریق مذاکرات با دیگر گروه‌های مسلح، برخی از رهبران قبایل و حتا دول منطقه‌ای، تلاش در جلب حمایت‌های سیاسی و نظامی دارد. با این حال، در سطح بین‌المللی، بیش‌تر کشور‌های جهان، از جمله ایالات متحده، ترکیه و کانادا، هم‌چنان این گروه را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده‌اند.