تیشه بر جان دریاچه ارومیه با از سرگیری سدسازی

اقتصاد۲۴- از اواسط دهه ۸۰ روند خشک شدن دریاچه ارومیه - بزرگترین دریاچه داخلی کشور - به محل نگرانی و یکی از بزرگترین دغدغه‌های زیست محیطی کشور و حتی منطقه تبدیل شده است؛ دریاچه‌ای در مرز آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی که خشک شدن آن علاوه‌بر آثار مخربی که بر اکوسیستم و حیات اجتماعی جوامع بومی منطقه برجای می‌گذارد، می‌تواند این دریاچه را به یکی از بزرگترین منابع گردوغبار نمکی منطقه تبدیل کند.

از حدود ۱۵ سال گذشته در پی اطلاع‌رسانی و هشدار کارشناسان نسبت به وضعیت دریاچه ارومیه اکنون دیگر کسی نیست که نگران حیات این دریاچه نباشد. ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت یازدهم نیز برای رسیدگی به وضعیت این دریاچه در سال ۹۲ آغاز به‌کار کرد و از نخستین اقداماتی که در زمینه احیای این دریاچه انجام شد، متوقف کردن ۳۳ سد در دست اجرا و یا مطالعه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بود که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به توقف احداث چهار سد بزرگ ملی سیمینه، لیلان، باراندوز و نازلو در کنار سایر سد‌های این حوضه اشاره کرد.

بیشتر بخوانید:کاهش حجم آب دریاچه ارومیه به بیش از ۲ میلیارد متر مکعب

در حالی‌که کارشناسان دلایل متعددی از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه روی دریاچه، احداث بی‌رویه سد و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه را به‌عنوان علل خشک شدن دریاچه ارومیه عنوان کردند که برخی دیگر از کارشناسان سد سازی را در خشک شدن دریاچه بی‌تاثیر می‌دانستند. با این حال با توجه به اینکه مساحت آبی ناچیزی از دریاچه ارومیه باقی مانده بود، تصمیم به توقف سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه گرفته و طبق اعلام وزارت نیرو عملیات احداث دو سد نازلو و باراندوز در سال ۹۳ در راستای احیای دریاچه ارومیه متوقف شد.

با این حال سال گذشته زمزمه‌های تکمیل سد‌های نیمه ساخت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله آن‌ها سد «نازلو»، «لیلان‌چای» و «باراندوز» بار دیگر موجی از نگرانی‌ها را درباره وضعیت و سرنوشت این دریاچه به همراه داشت، اما مسعود تجریشی - مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه - با اعلام اینکه "عملا هرگونه بارگذاری جدید در حوضه آبریز این دریاچه تا هفت سال دیگر که دریاچه ارومیه کامل احیا شود ممنوع است" از شدت این نگرانی‌ها کاست. این ستاد همچنین اظهار کرده بود که "اگر قرار باشد سد‌های نیمه ساخته تکمیل شوند وزارت نیرو باید آب بیشتری را به سمت دریاچه ارومیه رها کند و به همین دلیل کار برای وزارت نیرو بسیار پیچیده خواهد شد. ".

اما حالا بار دیگر تکمیل ساخت برخی سد‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله سد نازلو مطرح شده است. یاسر رهبردین- مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی - در دیدار با نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی درباره از سرگیری ساخت سد نازلو و ضرورت و فوریت قرار گرفتن این اقدام در دستور کار مسئولان کشوری و استانی اظهاراتی کرده و معتقد است که سد‌ها موجب تخریب دریاچه ارومیه نبوده‌اند و تغییر رژیم بارش‌ها که باعث کاهش مدت و زمان بارش‌ها شده، تغییر کاربری زمین‌های دیم به آبی، تغییر الگوی کشت از محصولات کم آب بر به پر آب بر و پل میانگذر دریاچه ارومیه که باعث برهم خوردن اکوسیستم و گردش آب دریاچه ارومیه شده است از دلایل اصلی خشکی دریاچه ارومیه هستند.

او تکمیل سد نازلو را از راهکار‌های لازم برای مقابله با تغییرات اقلیمی، کنترل سیلاب و تامین آب شرب مردم ارومیه و روستا‌های منطقه برشمرده، در حالی‌که کمتر از دو هفته پیش مدعی بود که مشکل تامین آب شرب در استان آذربایجان غربی وجود ندارد.

از سرگیری طرح‌های سدسازی در غیبت ستاد احیای دریاچه ارومیه

محسن موسوی خوانساری - کارشناس آب- ضمن انتقاد از اجرای هرگونه عملیات سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه معتقد است که تلاش برخی مسئولان برای اجرا و تکمیل سد نازلو و سایر سد‌های نیمه ساخت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه درحالیست که ستاد احیای دریاچه ارومیه مدتی است که عملا فعالیتی ندارد.

این کارشناس آب با اشاره به اینکه در سال ۹۲ و در بدو تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، ۳۳ سد مطالعاتی و هفت سد اجرایی با ظرفیت یک میلیارد ۳۰۰ میلیون متر مکعب با دستور هیات دولت متوقف شد، اظهار می‌کند: از سال ۹۲ تاکنون مطالعه و اجرای طرح‌های سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ممنوع بود، اما متاسفانه در غیبت ستاد احیای دریاچه ارومیه، برخی مسئولان در تلاش برای اجرایی کردن احداث سد‌های نیمه ساخت در حوضه آبریز این دریاچه هستند. در چنین شرایطی ضروری است که فعالیت این ستاد مجدد از طرف رییس سازمان حفاظت محیط زیست و با دستور هیات دولت پیگیری شود.

موسوی با بیان اینکه قرار بود حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ متر مکعب از هفت میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر حوضه دریاچه ارومیه به احیای این دریاچه اختصاص یابد، درباره پیامد‌های تکمیل سد‌های نیمه ساخت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله سد «نازلو» تصریح می‌کند: با توجه به اینکه حجم این سد‌ها بیش از مقدار آب تجدیدپذیر مصرفی خواهد بود، از این رو تکمیل آن‌ها باعث افزایش سطح زیرکشت و قطع جریانات آبی به دریاچه ارومیه به میزان بیش از ۱۰۰ میلیون متر مکعب در سال خواهد شد و این امر خشک شدن دریاچه ارومیه را درپی دارد.

درحالی بعضی نمایندگان مجلس و برخی مسئولان استانی بیش از یک سال و به عناوین مختلف به‌دنبال اجرا و تکمیل پروژه‌های سد سازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه هستند که نه تنها حق‌آبه این دریاچه کامل پرداخت نشده بلکه به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربیتراز آن ۶۲ سانتی‌متر و وسعت آن ۱۵۴۶ کیلومتر مربع نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است. هرچند انتقادات زیادی به ستاد احیای دریاچه ارومیه مبنی بر عدم موفقیت در احیای این دریاچه علی‌رغم هزینه‌کرد ۱۵ هزار میلیارد تومانی این ستاد طی هفت سال گذشته همچنین اجرای طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه علی‌رغم مخالفت بسیاری از کارشناسان وارد است، اما به‌نظر می‌رسد که ازسرگیری طرح‌ها رمق و جانی برای بزرگترین دریاچه شور خاورمیانه باقی نمی‌گذارد.

لازم به ذکر است که وسعت دریاچه ارومیه که در سال ۱۳۷۷ با مساحتی حدود ۶۰۰۰ کیلومتر مربع در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار داشت، اکنون به ۱۹۹۲ کیلومتر مربع رسیده است.