احیای برجام بدون وجود روسیه ممکن است؟

اقتصاد۲۴- یک دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که احیای برجام با توجه به سازوکار موجود، بدون حضور روسیه ممکن است.
جاوید قربان اوغلی در گفتگو با «انتخاب» در تحلیل خود از تماس تلفنی وزیرخارجه قطر با حسین امیرعبداللهیان و آنتونی بلینکن و همچنین سفری که به روسیه خواهد داشت، گفت: «این فعالیت‌های قطر به طور قطع در راستای شکستن قفلی‌ست که در مذاکرات وین، به واسطه شرط روسیه ایجاد شده است؛ ولی اینکه تا چه حد در این مسئله موفق خواهد بود، موضوع دیگری است. روسیه اکنون در شرایطی قرار دارد که به دنبال این است که تاثیر تحریم‌ها را کاهش دهد و راهی برای دور زدن تحریم‌ها، در بحبوحه جنگ، پیدا کند.»
وی تاکید کرد: «روسیه تمایلی ندارد که دست از این شرط بردارد مگر اینکه اتفاقی رخ دهد؛ و آن رخداد، این است که روس‌ها احساس کنند که ادامه جنگ اوکراین به ضررشان است و به دنبال راهی باشند برای خروج از باتلاقی که در آن گرفتار شده‌اند. در این صورت است که میانجی‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی، می‌تواند راه گریزی را در مقابل پوتین قرار دهد. این مهم به این بستگی دارد که مفر چگونه باشد و تا چه حد خواسته‌های روسیه را تامین کند.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل افزود: «اگر فکر کنیم روس‌ها فقط به دلیل اینکه بن‌بست مذاکرات شکسته شود دست از شرط‌شان برمی‌دارند، به باور من این اتفاق نخواهد افتاد، مگر در ازای گرفتن امتیاز بزرگ از غرب در مورد تحریم‌ها یا از میانجی‌ها برای ارائه یک پکیجی که روسیه را بیشتر در این باتلاق فرو نبرد، و در این صورت است که روسیه رضایت خواهد داد. دلیل این امر هم روشن است؛ روس‌ها احساس می‌کنند که اگر الان این شرط را نگذارند و توافق به نتیجه برسد، نفت ایران وارد بازار خواهد شد. ایران حدود ۲۰۰ میلیون بشکه در روی آب‌ها و به صورت ذخیره دارد که به دلیل تحریم‌ها نتوانسته آن‌ها را بفروشد. حال اگر این‌ها روانه بازار شوند، تاثیر حداقل ۱۰، ۱۵ درصدی بر قیمت نفت دارد که الان روس‌ها به شدت به پولش نیاز دارند؛ بنابراین از نظر پوتین رها کردن ایران برای رسیدن به توافق، به نفع و به صلاح روسیه نیست.»

قربان اوغلی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اظهارات یک مقام ارشد امریکایی، مبنی بر اینکه «اگر کرملین از خواسته‌های دقیقه نودی خود عقب ننشینید، واشنگتن تلاش می‌کند به توافقی جایگزین بدون وجود روسیه، دست پیدا کند»، اساسا چنین اتفاقی ممکن است یا خیر، گفت: «این دو مسئله را باید از هم جدا کرد. اول باید بررسی کرد که آیا جایگزینی برای روسیه وجود دارد یا خیر، که به نظر می‌آید پاسخ این سوال منفی است. علت این است که ساز و کار ۱+۵ به گونه‌ای است که کمیسیون مشترکی که در برجام پیش‌بینی شده، نیازمند اجماع است. اجماع هم یعنی تمام پنج کشور عضو شورای امنیت به علاوه آلمان که عضو غیردائم است، باید با هر پیشنهادی موافقت کنند، که روسیه قاعدتا مخالفت خواهد کرد و آن اجماع حاصل نمی‌شود. مسئله دیگر این است که بر اساس چارچوب برجام در صورتی که توافق انجام شود، باید ذخایر مازاد بر موارد پیش‌بینی شده در برجام ۲۰۱۵ به جایی منتقل شود و که آن کشور هم روسیه است؛ حال اینکه روسیه این شرایط را می‌پذیرد یا خیر، محل تردید است.»
این دیپلمات پیشین، ادامه داد: «افزون بر این موارد، اگر به جایگزین دیگری فکر کنند، ممکن است یک توافق بین ایران و ۱+۴ یا ایران و امریکا انجام شود که گرچه گزینه محتملی است، ولی دیگر احیای برجام تلقی نمی‌شود، بلکه یک توافق دیگری است که چالش‌ها و مخاطرات خود را دارد.»

بیشتر بخوانید: شمخانی: در مذاکرات وین می‌مانیم

قربان اوغلی درباره چالش‌های توافق جدید، عنوان کرد: «اول اینکه پشتوانه این توافق جدید چیست؟ پشتوانه برجام، قطعنامه ۲۲۳۱ است و اگر همان قطعنامه مد نظر باشد که روس‌ها مخالفت خواهند کرد. حتی اگر روس‌ها هم مخالفت نکنند، ما می‌دانیم که در امریکا عده بسیار زیادی مخالف توافق ایران و امریکا هستند و حتی اصرار دارند امریکا از مذاکرات خارج شود و به دولت بایدن هم بسیار فشار می‌آورند؛ بنابراین گرفتن رای کنگره یا سناتور‌های امریکا کاملا دور از انتظار است. مضاف بر این هم مهم‌ترین وجه بین المللی این قضیه این است که فاقد پشتیبانی سازمان ملل یا شورای امنیت است. اگر قرار باشد این توافقنامه جدید به شورای امنیت برود، یکی از اعضای اصلی روسیه است که احتمال مخالفت کردن و رای منفی دادنش بسیار زیاد است.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید کرد: «به باور من ایران در این مقطع، در نقطه مهمی قرار گرفته است و باید یک تصمیم جدی و ملی بگیرد؛ و آن این است که روس‌ها به صورت آشکار، احیای برجامی که تهران خواستار آن است را به دلیل جنگ اوکراین به گروگان گرفته است. رفتار سیاسی ایران الان نباید به گونه‌ای باشد که شائبه همراهی با روسیه در این مسئله را در اذهان عمومی، به خصوص اذهان عمومی ملت ایران، القا کند. چراکه همه می‌دانند که ادامه این وضعیت و عدم احیای برجام، به ضرر ماست.»
وی افزود: «احیای برجام، حتی در بین اصولگرایان و کلیت نظام سیاسی تبدیل به یک مطالبه عمومی شده است. حال چنانچه عده‌ای یا جناحی بخواهند چنین شائبه‌ای را ایجاد کنند، ضربه‌ای به مفهوم استقلال که یکی از مفاهیم کلیدی در ایران است، وارد کرده‌اند.»