عقب‌ماندگی ۹۶ درصدی طرح مسکن دولتی

اقتصاد۲۴- وزیر راه و شهرسازی می‌گوید ایران به ۱۰ میلیون واحد مسکونی جدید نیاز دارد. این در حالی است که طرح «نهضت ملی مسکن» تاکنون تنها ۴ درصد پیشرفت داشته است.
رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی، به تازگی یک آمار شگفت‌انگیزِ دیگر ارائه داده و گفته که ایران به ۱۰ میلیون واحد مسکونی جدید نیاز دارد. او در گفتگو با رادیو اقتصاد، گفته بود «بیش از ۵ میلیون نفر در سامانه نهضت مسکن ثبت‌نام کرده‌اند که عمده این افراد یا مستاجر هستند یا در پشت‌بام‌ها زندگی می‌کنند و قطعا تعداد افراد بدون مسکن بیش از این‌ها است.»
به گزارش تجارت‌نیوز، این آمار در حالی اعلام می‌شود که دولت سیزدهم و وزارت راه و شهرسازیِ این دولت، یکی از بزرگ‌ترین وعده‌های اقتصادی خود را ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی جدید در کشور در طول ۴ سال تعیین کرده‌اند.
اما آیا این داده‌های آماری و تلاش‌های کنونی دولت برای تقویت توان خرید مسکن از سوی ایرانی‌ها، با واقعیت‌های این حوزه تطابق دارد؟ به بیان دیگر، آیا می‌شود به دولت سیزدهم و وزارت راه و شهرسازی‌اش برای خانه‌دار کردنِ ایرانی‌ها امید بست؟

واقعیت‌ها چیست؟!

مطابق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، حدود ۲۵ میلیون خانوار در ایران زندگی می‌کنند و موجودی مسکن کشور در آن سال، کمی بیش از این تعداد، یعنی ۲۵ میلیون و ۴۱۲ هزار واحد مسکونی بوده است. (این دقیق‌ترین داده‌های آماری در این زمینه است که البته به‌طور مشخص به‌روز نیست.)
با این همه، همین آمار‌ها نشان می‌دهند که در آن سال، تنها حدود ۲۳ میلیون واحد مسکونی در کشور دارای سکنه بوده است. آمار خانه‌های خالی از سکنه (حدود ۲٫۵ میلیون واحد) هم از همین‌جا نشات گرفته است.

بیشتر بخوانید: چگونه در سال ۱۴۰۱ وام نوسازی مسکن بگیریم؟

اما این آمار‌ها یک موضوع بسیار بسیار واضح و روشن را نشان می‌دهند: در ایران، بیش از تعداد خانوارها، خانه مسکونی وجود دارد. (از سال ۱۳۹۵ تاکنون تعداد خانوار رشد کرده، اما تعداد خانه‌های مسکونی ساخته‌شده هم رشد کرده است.)

لقمه‌ای که به دور دهان می‌چرخد

حالا دو پرسش مطرح می‌شود: نخست اینکه آیا راه‌حل خانه‌دار کردنِ کسانی که به دنبال خرید خانه هستند، ساخت واحد‌های مسکونیِ بیشتر است و دوم اینکه اگر بیش از تقاضا خانه خالی وجود دارد، پس مشکل مسکن اساسا از کجا می‌آید؟
پاسخ به پرسش اول، نیازمند این آسیب‌شناسی است که چرا با وجود پیشی‌گرفتنِ عرضه از تقاضا، بازار مسکن هم رکود دارد و هم تورم (یعنی هم معامله‌ای نمی‌شود و هم قیمت‌ها بیشتر صعودی‌اند تا نزولی)؟
پاسخ این است که خانه‌های بی‌مشتری یا همان خانه‌های خالی، بیشتر در زمان و مکانی ساخته شده‌اند که با واقعیت‌های جمعیت‌شناختی ایران همخوانی ندارند. داده‌های آماری وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهند که حدود ۶۵ درصد از تمام خانه‌های مسکونی خالی از سکنه در ایران، بالاتر از ۱۰۰ مترمربع مساحت دارند.
این، اما در حالی است که عمده تقاضای مسکن، مربوط به خانوار‌های جدید است که یا تعداد افراد کمتری را شامل می‌شوند («بُعد خانوار» در آن‌ها کوچک‌تر است) و یا آنکه بودجه کمتری در اختیار دارند. به عبارت ساده، آن‌که می‌خواهد خانه بخرد، خانه مناسبی پیدا نمی‌کند و خانه‌های گران‌قیمت هم مشتری ندارند و خالی مانده‌اند.
محاسبات قبلی «تجارت‌نیوز» هم نشان می‌دهد که اکنون رقمی در حدود ۱۵۰ میلیارد دلار (معادل حدود ۱۵ برابر درآمد نفتی ایران در سال ۱۳۹۹) در خانه‌های مسکونیِ خالی از سکنه منجمد شده است.
پاسخ به پرسش دوم را هم بیشترمان می‌دانیم: قیمت مسکن بالا می‌رود، چون مسکن در ایران نوعی «پناهگاه دارایی» است، درست مانند طلا، ارز‌های خارجی و یا حتی خودرو. بنابراین، مشکل از جای دیگری آب می‌خورد، یعنی از وضعیت اقتصاد کلان ایران.

چرا دولت و مجلس موضوع را وارونه درک می‌کنند؟

حالا برگردیم به کاری که دولت و البته مجلس می‌خواهند برای رفع مشکل مسکن در ایران انجام دهند. سال گذشته، بهارستان نشینان از طرحی رونمایی کردند که البته حالا زیر سایه طرح «ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی در ۴ سال» گم شده است.
بر اساس طرح مجلس، شبکه بانکی کشور موظف شده بود سالانه حدود ۳۶۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات ساخت و خرید به بخش مسکن تزریق کند و این در حالی است که در ۶ سالِ پیش از آن، میزان این تسهیلات، سالانه در مجموع به حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان می‌رسید.
این، اما در حالی است که پس از طرح مسکن مهر که در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد اجرا شده بود، حوزه مسکن تاکنون رقمی به این اندازه بزرگ در تزریق تسهیلات بانکی را شاهد نبوده است.
در کنار این، هزینه ساخت یک میلیون واحد مسکونی در هر سال هم هست که قرار است بخشی از آن توسط آورده‌های متقاضیان تامین شود. اما تا لحظه تنظیم این متن، آمار‌ها در این بخش هم فرسنگ‌ها از واقعیت‌های مورد توجه دولت دور هستند.

طرحی با پیشرفت ۴٫۱ درصدی!

به عنوان نمونه، روز جمعه پنجم فروردین ماه سال ۱۴۰۱، محمود شایان، مدیرعامل بانک مسکن به پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی گفت: «در طرح نهضت ملی مسکن در مجموع ۱۱ هزار و ۹۳۲ میلیارد تومان به حساب سازندگان واریز شد که از این میزان هفت هزار و ۹۵۳ میلیاردتومان از محل آورده متقاضیان و سه هزار و ۹۷۹ میلیاردتومان از محل تسهیلات بوده است.»
او ادامه داد: «تعداد ۹ هزار و ۴۴۱ پروژه به تعداد ۱۶۴ هزار و ۸۰۴ واحد به بانک معرفی شد که از این تعداد تاکنون ۲ هزار و ۱۴ پروژه به تعداد ۵۴ هزار و ۴۸۴ واحد قراردادشان منعقد شده است.»
در واقع، با وجود آنکه اکنون بیش از ۲۰۰ روز از آغاز به کار دولت سیزدهم گذشته، تنها حدود ۱۶۴ هزار واحد مسکونی (از مجموع ۴ میلیون واحدی که قرار است در ۴ سال ساخته شوند) موفق به تامین مالی شده‌اند. یک تقسیم ساده، نشان می‌دهد که موفقیت این طرح تاکنون تنها ۴٫۱ درصد بوده است.
دولت سیزدهم، هنوز ۹۶ درصد از برنامه خود برای ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی در ۴ سال آینده عقب است و حالا که استقبالی از طرح قبلی نشده، وزیر راه و شهرسازی می‌گوید ایران به جای ۴ میلیون واحد، ۱۰ میلیون واحد مسکونی نیاز دارد!