آثار نفیسی که در موزه‌ها گم می‌شوند

‌

اقتصاد۲۴- می‌گویند چهار بار اسباب‌کشی معادل یک بار آتش‌سوزی است؛ هنوز مساله انتقال گنجینه موزه ملی به مرقد امام مسکوت مانده و حال منابع، از احتمال انتقال کتابخانه وزراتخانه میراث به مرکز آموزش عالی اسبق در نیاوران سخن می‌گویند؛ کتابخانه‌ای که حاوی کمیاب‌ترین مجموعه‌های تخصصی در زمینه میراث فرهنگی است، کتابخانه‌ای که در صورت جا به جایی، دسترسی پژوهشگران و دانشجویان به اسناد و کتاب‌های این مجموعه تقریباً غیرممکن می‌شود چرا که برای تهیه هر گونه کتاب و کتابچه راهنما و نیز امور پژوهشی و تبلیغاتی، معرفی میراث فرهنگی کشور، نیازمند اصل سند است. ماجرایی که دست کم برای دنبال کنندگان اخبار میراث و کتاب، تداعی کننده انتقال مخربی در شمایل همین توجیه‌های کنونی و در اواسط دوران دولت دهم است؛ در دوران ریاست حمید بقایی بر سازمان میراث فرهنگی و در جابه‌جایی مرکز اسناد و کتابخانه به شیراز طبق گفته رییس پژوهشگاه وقت، ۱۷ هزار اسلاید، تعداد کمی از پرونده‌های ثبتی و همچنین حدود ۲۰۰ جلد کتاب نفیس مفقود شد. بعد‌ها کارشناسان رقم مفقود شدن کتب را تا ۳۵۰ جلد هم تخمین زدند این درحالی است که گفته می‌شود مرکز اسناد و کتابخانه وزارتخانه بیش از ۶۰ هزار جلد کتاب و مجله دارد که برخی این رقم را تا ۸۰ هزار جلد هم عنوان می‌کنند. همین خاطرات ناخوش باعث شده تا هربار خبری از انتقال آثار ارزشمند منتشر می‌شود، نگرانی در تار و پود اهالی و علاقمندان میراث و فرهنگ این مرز و بوم رخنه کند…!

کتابخانه میراث در گذر زمان

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در سال ۱۳۷۳، با عنوان مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی فعالیت می‌کرد، اما از سال ۱۳۷۶ در زیر مجموعه معاونت پژوهشی این سازمان تا سال ۱۳۸۵ به کار خود ادامه داد. در سال ۱۳۸۶ پس از انتقال مرکز اسناد و کتابخانه به پژوهشگاه، به دلیل تغییر در وظایف و ضعف اعتبارات، ارتباط با استان‌ها و مراکز بین المللی قطع شد و خرید مستقیم کتاب ونشریات خارجی نیز لغو شد. در تیرماه ۱۳۸۹ با انتقال پژوهشگاه به شیراز خسارت‌های جبران ناپذیری به مجموعه مرکز اسناد و کتابخانه وارد شد. در ایام حضور در شیراز کتابخانه دائر شد، ولی ارائه خدمات اسنادی متوقف ماند.

بیشتر بخوانید: حمله تند احمدی‌نژاد به دولت رئیسی

پس از بازگشت پژوهشگاه به تهران، در فروردین ۱۳۹۲ کتابخانه به ساختمان سی تیر انتقال یافت و در مرداد همان سال، اسناد نیز از شیراز به ساختمان آزادی منتقل شد. با تصمیم مسئولان سازمان، محل قدیمی استقرار مرکز اسناد و کتابخانه برای بازگشت مجموعه به جای قبلی خود در ساختمان آزادی ساماندهی و مهیا شد. با همت کارشناسان مرکز، اسناد در دی ماه ۱۳۹۲ و کتابخانه در اسفند ماه همان سال به مکان گذشته برگشت. سرانجام مرکز اسناد و کتابخانه در ۲۴ فروردین ماه سال ۱۳۹۳ دوباره در تهران بازگشایی شد. آمار موجودی کتابخانه از حدود ۱۴ هزار جلد کتاب در سال ۱۳۷۳ به افزون بر ۶۵ هزار جلد در سال جاری رسیده است. زبان اصلی منابع این مرکز فارسی است، ولی تا کنون بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب و نشریه به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی و دیگر زبان‌ها گردآوری شده است.

تکرار خسران به فرهنگ

علیرغم آن که خسارت‌های جبران‌ناپذیر وارد شده به کتاب و اسناد در دولت‌های پیشین در نهایت نیز تعیین تکلیف نشد، تیر سال ۱۳۹۸ بار دیگر سنگ بنای انتقال کتابخانه میراث به بهانه کمبود جا گذاشته شد که البته با مخالفت کارشناسان و فعالان حوزه میراث، ماجرا مختومه شد. آن چه کارشناسان در آن سال، محل بحث و نگرانی قرار دادند این بود که این جابه جایی بر روی کاست‌ها که به یک تعادل دمایی رسیده‌اند و با یک آب و هوایی به تعامل رسیده‌اند، تاثیر خواهد گذاشت؛ همان کاست‌هایی که گویش‌های مختلف دست کم از ۷۰ الی ۸۰ سال پیش بر روی آن‌ها ضبط شده و بسیاری از گویش‌ها در حال حاضر از بین رفته است. ضمن اینکه نگرانی از مفقود شدن کتب و اسناد طی هر انتقالی به قوت خود باقی است! حال سوال این جاست که پس از دو سال، آیا این چالش‌ها برطرف شده و از لحاظ علمی و امنیتی فکری به حال آن شده تا برای فعالان و کارشناسان حوزه میراث و حتی برای عموم مردم تضمین کننده باشد؟!

از معضل دسترسی تا شیوع کرونا؛ ضرورت خانه تکانی در میراث چیست؟!

دانشکده‌های باستان‌شناسی و مرمت و معماری در محدوده خیابان انقلاب و پژوهشگاه میراث فرهنگی در محدوده خیابان سی تیر قرار دارد، هرچند همچنان مسیر ارگ آزادی برای پژوهشگران دور است، اما باز هم دسترسی از طریق مترو و اتوبوس برای پژوهشگران و دانشجویان میسر است. پیشتر و در همین راستا پروانه سلحشوری در گفتگو با میراث باشی، تاکید کرده بود که انتقال کتابخانه و مرکز اسناد به مرکز آموزش عالی پیشین میراث فرهنگی در نیاوران، عملا راه دسترسی را بسیار محدود می‌کند و هزینه زیادی را بر دوش علاقه‌مندان به پژوهش می‌گذارد. مضاف بر این که آن محدوده دارای ترافیک بسیار سنگینی است. ضمن اینکه در کوران کرونا و بحران بودجه که هر وزارتخانه دائم از آن دم می‌زند این انتقال چه ضرورتی می‌تواند داشته باشد؟!
سرانجام این جا به جایی نیز مسکوت است. مثل خبر شعبه دوم موزه ملی و آلبومی که بیش از یک سال از مفقود شدن آن در کاخ گلستان می‌گذرد. اما به قول حکمت‌الله ملاصالحی، عضو هیئت باستان‌شناسی دانشگاه تهران، انتقال کتابخانه میراث فرهنگی به مرکز آموزش عالی نیاوران نیز بمثابه مثله کردن اعضاء و اندام زنده ایست که با هم نسبت زیستوار یا ارگانیک دارند؛ همین قدر موثر و همین اندازه مخرب…!

منبع: فرازدیلی