آذربایجان، برنده بزرگ بحران انرژی اروپا

اقتصاد۲۴- ابریل گاوین در فارین پالیسی نوشت: روز ۹ مارس، گاز قره باغ قطع شد. ایرینا صفریان، مترجم ۲۹ ساله و ساکن استپاانکرت، بزرگترین شهر منطقه مورد مناقشه، می‌گوید: «به یاد دارم که از خواب بیدار شدم و متوجه شدم که نه بخاری داریم و نه صبحانه». او با کنایه افزود: «ما روز جهانی زن را جشن می‌گرفتیم، و این بهترین هدیه‌ای بود که آذربایجان می‌توانست برای ما داشته باشد.»

در ادامه این مطلب آمده است: از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، اکثریت جمعیت ارمنی قره باغ کوهستانی علیرغم اینکه در داخل مرز‌های بین المللی به رسمیت شناخته شده آذربایجان قرار دارند، عملاً خود را جمهوری به رسمیت شناخته نشده آرتساخ می‌دانند. در سال ۲۰۲۰، پس از یک جنگ کوتاه، اما خونین که با توافق صلح با میانجیگری مسکو به پایان رسید، جدایی طلبان منطقه تحت حمایت ایروان مجبور شدند کنترل تعدادی شهر و شهرک را واگذار کنند، اما قلب دولت خودخوانده، از جمله استپاانکرت همچنان تحت کنترل آنهاست.

اگرچه جنگ پایان یافته است، اما مقامات در استپاانکرت دولت آذربایجان را متهم کرده اند که با قطع تنها خط لوله گاز طبیعی آن‌ها که از قلمرو تازه تصرف شده باکو می‌گذرد، آن‌ها را محاصره کرده. وقتی دمای هوا در این شهر کوهستانی به زیر صفر رسید صد هزار سکنه آن بدون هیچ گونه گرمایشی، باید بهترین راهکار را برای گذراندن دو هفته بعد تا وصل مجدد گاز پیدا می‌کردند. بسیاری از ساکنان، مانند صفاریان، پس از از کار افتادن اجاق‌هایشان، هیزم جمع‌آوری کردند و در خانه‌های خود آتش روشن و گوشت و سبزیجات را روی شعله‌های آتش کباب کردند. برخی هم با داشتن کودکان نوزاد برای گرم شدن به زیرزمین‌ها رفتند.

باکو ادعا‌های استپاانکرت مبنی بر بستن شیر‌ها را "بی اساس" خوانده است، اما در میان سیل درگیری‌ها در هفته‌های اخیر که بنا به گزارش‌ها منجر به کشته شدن نیرو‌های ارتش ارمنستان شده است، واضح است که بن بست چند دهه در حال ورود به مرحله جدید و خطرناکی است که انرژی می‌تواند بخشی از جنگ فرسایشی شود. با توجه به اینکه جمعیت ارمنی قره باغ کوهستانی تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارند، به نظر می‌رسد باکو مشتاق است تا موضوع منطقه مورد مناقشه را یک بار برای همیشه حل کند، و این نگرانی را برانگیخت که درگیری‌های جدید باعث شود که جدایی طلبان زمین‌های بیشتری را از دست بدهند و غیرنظامیان را از مرز به ارمنستان آواره کنند.

اکنون، با توجه به اینکه اروپا قصد دارد صادرات انرژی از روسیه را در پی تهاجم این کشور به اوکراین تحریم کند، آذربایجان نیز هدف خود را صادرات بیشتر گاز به این قاره در نظر گرفته است. برای چندین دهه، اتحادیه اروپا حتی پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، برای گاز ارزان به روسیه وابسته بوده است. باکو با دارا بودن میادین عظیم گازی دریای خزر که از طریق شبکه خط لوله کریدور گاز جنوبی به ایتالیا و یونان متصل شده اند، در موقعیتی عالی برای کمک به پر کردن خلا ناشی از حذف مسکو قرار دارد.

بیشتر بخوانید: امضا ۱۷ سند همکاری بین تهران و دوشنبه

ماه گذشته، در حالی که ساکنان استپاانکرت حدود ۱۲ روز بدون گرما مانده بودند، شرکت نفت دولتی آذربایجان سوکار اعلام کرد که قصد دارد صادرات گاز طبیعی به اروپا را در سال جاری ۳۰ درصد افزایش دهد و تنها در سه ماهه اول ۲.۶ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را تحویل داده است. سخنگوی سوکار می‌گوید: «این کار برای اقتصاد آذربایجان ارزش‌زایی داشته و در عین حال جایگاه این کشور را به عنوان تامین‌کننده گاز قابل اعتماد اروپا تثبیت می‌کند».

از نظر بروکسل این بهترین زمان برای پیشنهاد است. اگرچه مذاکرات بین ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا بر سر ممنوعیت تمام سوخت‌های فسیلی روسیه به دلیل مخالفت کشور‌هایی مانند مجارستان و با هدف واردات نفت خام ارزان به نتیجه نرسیده، اما گاز حوزه‌ای است که تقریباً همه کشور‌ها در آن توافق دارند و دلیل آن دسترسی گسترده به ارائه دهندگان جایگزین است.

در ۱۸ ماه مه، کمیسیون اروپا طرح REPowerEU خود را برای حذف دایمی وابستگی شبکه انرژی خود به مسکو ارائه کرد و اذعان داشت که «مبالغ هنگفتی که برای سوخت‌های فسیلی روسیه پرداخت می‌شود به روسیه کمک می‌کند تا جنگ خود علیه اوکراین را ادامه دهد». به عنوان بخشی از آن، بروکسل بر کاهش ۳۰ درصدی مصرف گاز تا سال ۲۰۳۰ در سراسر کشور‌های عضو اصرار کرده و در عین حال تلاش‌ها را برای تامین امنیت تامین‌کنندگان جایگزین، همزمان با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، افزایش می‌دهد.

در همین حال، اختلال در حال حاضر باعث کمبود و افزایش هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان در سراسر اروپا شده است و موجی از پوپولیسم، اعتراض و ناآرامی و همچنین بحران رو به رشد هزینه‌های زندگی را به همراه داشته است. کمبود‌ها حتی در انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه در آوریل به موضوعی تعیین‌کننده تبدیل شد، زیرا امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور کنونی فرانسه با انتقاد مارین لوپن، رقیب راست افراطی، به خاطر بهایی که مردم عادی برای تحریم‌های روسیه می‌پردازند، مواجه شد.

با همین پس‌زمینه پرتنش، این ماه در نشستی در بروکسل، النور سلطانوف، معاون وزیر انرژی آذربایجان، با کریستینا لوبیلو بوررو، مدیر سیاست انرژی اتحادیه اروپا گفتگو کرد. در پایان نامه رسمی کمیسیون اروپا آمده است: نشست اختصاصی برای بحث در مورد همکاری‌های گازی جاری و چشم انداز افزایش حجم صادرات گاز آذربایجان به اتحادیه اروپا برگزار شد.

مزایای بالقوه باکو، که درآمد‌های نفت و گاز آن را به سریع‌ترین رشد اقتصاد جهان از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ تبدیل کرده است، بسیار زیاد است. بر اساس گزارش مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک مستقر در فنلاند، مسکو در ماه‌های پس از حمله ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به اوکراین، تقریباً ۲۵ میلیارد دلار از کشور‌های اتحادیه اروپا برای گاز دریافت کرده است. این مبلغ که اکنون قرار است عملاً به کشور‌های دیگری پرداخت شود که بتوانند تقاضا را برآورده کنند، تقریباً ۱۰ برابر کل درآمد گاز آذربایجان در سال ۲۰۱۹ است.

به گفته گوباد اباداوغلو، اقتصاددان آذربایجانی و عضو ارشد مدعو در مدرسه اقتصاد لندن، بعید است این کشور هرگز بتواند با تولید کل روسیه برابری کند. وی گفت: در بهترین حالت، طی پنج سال آینده، کشور می‌تواند ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز را در فاز دوم کریدور گازی جنوبی به اروپا منتقل کند. این تنها یک هشتم از ۱۵۵ میلیارد متر مکعبی است که اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱ از روسیه خرید.

توافق انرژی ممکن است برای اتحادیه اروپا و آذربایجان سودمند باشد، اما تنها دو ماه پس از آن است که پارلمان اروپا به قطعنامه‌ای رای مثبت داد که «سیاست ادامه دار آذربایجان در محو و انکار میراث فرهنگی ارمنستان در داخل و اطراف قره‌باغ را به شدت محکوم می‌کرد.» بر اساس این طرح که با ۶۳۵ رای موافق در برابر ۲ رای مخالف به تصویب رسید، مواردی مانند "تجدیدنظر طلبی تاریخی و نفرت نسبت به ارامنه" که توسط مقامات آذربایجان ترویج می‌شود در اشکالی مانند "انسانیت زدایی، تمجید از خشونت و ادعا‌های ارضی علیه جمهوری ارمنستان که صلح و امنیت را تهدید می‌کند" شامل این قطعنامه خواهند بود.

با این حال، این محکومیت‌ها در آخرین دور مذاکرات انرژی در این ماه کنار گذاشته شد. در قره باغ کوهستانی - جایی که اتهامات مبنی بر اینکه آذربایجان از کنترل خود بر انرژی برای پیشبرد اولویت‌های سیاسی و فشار بر مخالفانش استفاده می‌کند در ماه‌های اخیر به اوج خود رسیده است - این ایده که باکو می‌تواند نفوذ خود را در غرب تقویت کند، مایه حیرت است.

آرتاک بیگلاریان، وزیر دولت و رهبر واقعی جمهوری خودخوانده آرتساخ، به فارین پالیسی گفت: «ما نگران هستیم که اروپا وابستگی خود را به آذربایجان خودکامه که مرتکب جنایات علیه بشریت می‌شود، عمیق‌تر کند». او گفت که با ناکامی در اقدامی علیه باکو به دلیل قطعی گاز در قره باغ کوهستانی، «جامعه بین المللی چشم خود را بر نقض مستمر و شدید حقوق بشر و قوانین بشردوستانه بسته است تا برای تامین نفت و گاز خود مشکلی نداشته باشد.»

بیگلریان می‌گوید: «اگر دموکراسی و حقوق بشر و همچنین ثبات منطقه‌ای برای غرب مهم است، باید شرایطی را به عنوان بخشی از مذاکرات گازی با آذربایجان تعیین کند». او اعتراف کرد که با توجه به فشار‌هایی که کشور‌های اروپایی با آن روبه‌رو هستند، ممکن است این امر بعید باشد، اما معتقد است حتی خارج از مذاکرات انرژی «حداقل باید تضمین‌های واقعی بین‌المللی برای جلوگیری از تجاوزات و جنایات جدید گرفته شود».