اقتصاد۲۴ - مهدی الیاسی: میرزا تقی خان امیرکبیر را باید از دولت مردان پیشگام در پشتیبانی از تولید داخلی به شمار آورد. وی معتقد به توانمندسازی تولید کنندگان داخلی و تجهیز آنان به دانش و تکنولوژی روز و مدیریت اصولی بود، به نحوی که صنعتگران ایرانی توان رقابت با کالاهای خارجی را پیدا کنند.
میرزا تقی خان به منظور بسط صنایع، سرمایه کافی در اختیار اهل فن گذاشت و کارخانجات شکر در ساری و ریسمان ریسی و چلوار بافی در تهران و حریر بافی در کاشان و سماور سازی و کالسکه سازی در اصفهان و تهران تاسیس کرد. وی با تشویق استادان در ایجاد مسنوجات و مصنوعات جدید و انجام اختراعات در این زمینه‌ها در اصفهان و کاشان اقدام به تاسیس کارخانه‌های ماهوت سازی و دادن دستورات لازم در این خصوص به نماینده ایران در اتریش و صدور امریه‌ای مبنی بر ایجاد نمایشگاهی از محصولات صنعتی ایران در تهران کرد. او عده زیادی از خبرگان و استادکاران را برای آشنایی با فنون و صنایع جدید به مسکو و پطرزبورگ فرستاد. این‌ها پس از بازگشت به ایران کاغذ گرخانه اصفهان، بلور سازی تهران و کارگاه‌های چدن ریزی و نساجی را در ساری به وجود آوردند.
بیشتر بخوانید: ملی شدن نفت به مثابه یک مسابقه دوی امدادی
پس از قتل امیرکبیر نیز این ایده به صورت یک خواست ملی درآمد و به آرمان بسیاری از نخبگان و روشنفکران بدل شد. اساسا نهضت ترقی‌خواهی، توسعه اقتصادی و برخورداری از یک اقتصاد قدرتمند ملی، یکی از آرمان‌هایی که که پیش از انقلاب مشروطه خواسته‌ای عمومی بود و یکی از انگیزه‌های انقلابیون مشروطه‌خواه به شمار می‌آمد.
تاسیس اولین نمایشگاه کالاهای وطنی در تهران
پس از انقلاب مشروطه یکی از اقدامات شایان توجه در دوره نخست وزیری رضا خان، تاسیس «نمایشگاه امتعه (کالاهای) وطنی» در سال ۱۳۰۲ در تهران بود. بانی این کار حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی بود.
روایت پر شوق و حرارت حاج میرزا یحیی دولت آبادی از برپایی و گشایش این نمایشگاه چنین است:
«در این ایام می‌خواهم از امنیتی که حاصل شده استفاده کرده و به اقتصادیات مملکت خدمتی کرده باشم. از دولت اجازه تاسیس امتعه (کالاهای) وطنی را تحصیل کرده و با حسن توجه سردار سپه می‌خواهم شروع کنم. غرفه‌های تکیه دولت میان ولایت‌های ایران و تجار و اصناف تهران تقسیم شده و به زودی پر از اجناس نفیس ایرانی می‌شود.
تاسیس نمایشگاه امتعه (کالاها) وطنی برای اولین دفعه، هیجان غریبی را در ولایت‌ها و مرکز ایجاد کرده و نمونه بهترین امتعه ایرانی برای نمایش دادن، حاضر می‌شود. اگرچه مدت این نمایشگاه بیش از یک ماه و نیم طول نمی‌کشد، اما به قدری فکر توسعه اقتصادیات مملکت را قوت می‌دهد که می‌توان گفت سنگ اول بنای توسعه اقتصادیات و تکمیل نواقص امتعه (کالاها) وطنی به واسطه این نمایشگاه، گذارده شده است. به طوری که می‌توان امیدوار بود در ِ بسته‌ای به روی مملکت گشوده شد.»
تقسیم ساعت کار نمایشگاه، برای جلوگیری از اختلاط زنان و مردان
میرزا یحیی دولت ابادی در ادامه چنین نگاشته است:
«نمایشگاه امتعه وطنی با حضور محمدحسن میرزا ولیعهد به نیابت شاه ِ غایب و سردار سپه، رییس دولت و وزرا و رجال مملکت و هیئت نمایندگان دول اجنبی، افتتاح شد. سردار سپه ناچار است در این مجلس افتتاح، پشت سر ولیعهد بایستد، علی‌رغم کراهتی که دارد.
چون هنوز اختلاط زن و مرد به طور آزاد در مجامع عمومی رسم نشده است و زن‌ها باید در میان مردان با روبنده باشند، مقرر شد از صبح تا ظهر ورود نمایشگاه به خانم‌ها اختصاص داده شود و از بعد از ظهر تا نیمه شب به آقایان.
نمایشگاه امتعه (کالاهای) وطنی کلیه کالاهای داخلی را ترویج کرد، مخصوصا پارچه‌های پشمی کرمان و یزد و کاشان و قلمکار‌های پرده‌ای و رومیزی کار اصفهان و نقره‌سازی و قلمزنی‌های آن شهر و دیگر شهرها. چینی و کاشی‌سازی شیراز و نظنز و قم موجب توجه شد. همچنین قسمت جنگل و چوب‌های قیمتی و محصولات و گل‌ها و میوه‌ها که به دست یک آلمانی مستخدم دولت ایران، مرتب شده بود، نظر‌ها را جلب می‌کرد.»
تلاش ناکام روس‌ها برای حضور در نمایشگاه
یکی از نکات جالب توجه در برگزاری نمایشگاه این بود که کوشش بسیار نمایندگان روس برای نمایش کالاهای خود در این نمایشگاه به نیجه نرسید و به آنان اجازه ورود داده نشد.
حمایت فرخی یزدی از نمایشگاه کالاهای وطنی
از دیگر نکات جاالب توجه این که، فرخی یزدی، شاعر آزادیخواه درباره این نمایشگاه و حمایت از صنعتگران ایرانی چنین سرود:
گویم سخنی اگر که تصدیق کنید / آن را به جوان و پیر، تزریق کنید / روزیست که صنعتگر ایرانی را / از راه خرید جنس، تشویق کنید