یکی از مطالبات رهبری انقلاب سهم ۳۳ هزار مگاواتی برق هسته‌ای در سبد صنعت برق کشور است که ابعاد مختلف آن نیاز به بررسی دارد؛ این در حالی است که صنعت برق کشور یکی از بدهکارترین و عملاً از نظر اقتصادی، ورشکسته ترین صنعت کشور به شمار می‌رود. اما اینکه چگونه در سال تولید، مانع زدایی ها و پشتیبانی‌ها بتوانیم به این صنعت، جامعه عمل بپوشانیم در وهله نخست نیاز به بررسی تخصصی ابعاد اثرگذاری آن، شناخت، آسیب شناسی و در نتیجه ارائه راهکار مدون، وجود دارد.
رفتار ما درباره فناوری هسته‌ای متناقض است
هادی بیگی‌نژاد، دبیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه اولویت اصلی ما در بخش فناوری هسته‌ای باید تهیه یک راهبرد و نقشه راه مشخص، شفاف و قابل دفاع باشد، گفت: رفتارهای ما در بخش فناوری هسته‌ای متناقض است. به این معنا که یک روز داشتن این فناوری را حق مسلم خود می‌دانیم و روز دیگر با ایجاد امکان مذاکره بر سر آن، این پیام را مخابره می‌کنیم که فناوری هسته‌ای از درجه اهمیت بالایی برخوردار نیست بنابراین می‌توان برای حدود آن مذاکره کرد. این در حالی است که اگر فناوری هسته‌ای را در مقام نیاز کشور به گندم، آب یا سوخت مهم و استراتژیک بدانیم، به هیچ عنوان نمی‌توان برای آن مذاکره کرد.
وی افزود: علت این تغییر نگرش، تفاوت دیدگاه دولت‌ها است. دولت کنونی معتقد است که فناوری هسته‌ای آنچنان اهمیتی ندارد که بخواهیم برای داشتن آن، هزینه‌های گسترده‌ای را متحمل شویم و قابل مذاکره است درحالی‌که اگر فناوری هسته‌ای را همانند سایر کالاها و نیازهای استراتژیک کشور بدانیم، به هیچ عنوان نمی‌توان درباره آن مذاکره کرد.
راهبرد منجسمی در توسعه فناوری هسته‌ای نداریم
به گفته این نماینده مجلس شورای اسلامی، عوارض چنین دیدگاهی در دولت کنونی این است که محققان و متقاضیان رغبت و امیدی برای ورود و ارتقا در این بخش ندارند چرا که شاهد تمدید نکردن قرارداد جمعی از دانشمندان و محققین هسته‌ای در این دولت بوده‌ایم که نمونه حمایت نکردن از فعالان این حوزه است.
دبیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: فضای آزمایشگاهی و عملی، بخشی است که محققین دستاوردها و تجربه‌های خود را در آن فضا با یکدیگر تبادل کرده و به عبارتی از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌دهند این در حالی است که با انقطاع نسلی بین محققین به این روند انتقال تجربه و فناوری بین فردی لطمه جدی وارد می‌کنیم.
بیگی‌نژاد با بیان اینکه در حوزه سوخت هسته‌ای تقریباً مسلط هستیم، توضیح داد: با وجود این موفقیت در بخش ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای هنوز مسلط نشده‌ایم؛ دلیل آن، این است که راهبرد منسجمی در بخش توسعه و ارتقا فناوری هسته‌ای نداشته‌ایم.
وی با اشاره به مطالبه رهبری انقلاب درباره سهم ۳۳ هزار مگاواتی برق هسته‌ای در سبد برق کشور تصریح کرد: به فعل درآمدن و توسعه چنین مطالبه‌ای، یک برنامه استراتژی می‌طلبد چرا که با توسعه و تقویت فناوری هسته‌ای، در حقیقت در مرز علم قرار می‌گیریم و شاهد بهبود وضعیت بومی‌سازی بسیاری از صنایع و فعالیت‌های حساس در کشور هستیم و در ادامه بخشی از شرایط اقتصادی بهبود یافته و ایجاد اشتغال می‌کنیم.
الزام هر چه سریع‌تر ورود برق هسته‌ای به سبد برق کشور
دبیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه طی سال‌های اخیر شاهد خاموشی‌های برق گسترده در کشور بوده‌ایم که پیش‌بینی می‌شود امسال و در سال‌های آینده نیز تکرار و تشدید شود، گفت: این شرایط الزام ورود هر چه سریع‌تر سهم برق هسته‌ای به سبد صنعت برق کشور را تشدید می‌کند.
این نماینده مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که خانه ملت چه اقداماتی را برای حمایت از این فناوری انجام داده است؟ توضیح داد: اقدامی که مجلس کنونی انجام داده، در نظر گرفتن ظرفیت ۹۰ هزار میلیارد تومانی تهاتر نفت در مقابل بدهی‌ها یا تأمین کالا، تجهیزات و فناوری مورد نیاز برای کل کشور است که فناوری هسته‌ای نیز شامل این قانون در بودجه سال ۱۴۰۰ می‌شود. این در حالی است که دست صنعت هسته‌ای را برای استفاده از این ظرفیت باز گذاشته‌ایم.
بیگی‌نژاد تأکید کرد: باید فناوری هسته‌ای کشور را امنیتی‌زدایی کنیم؛ به این معنا که تبیین شود این صنعت دارای ابعاد گسترده اقتصادی، علمی، پزشکی و … است درحالی‌که یک روایت ناقص و غلط در اذهان عمومی ایجاد شده مبنی بر اینکه «این صنعت، یک صنعت و فناوری امنیتی است» درحالی‌که به هیچ عنوان چنین نیست.
بیشتربخوانید:کاهش ارز بری 76 میلیون یورویی الکترونیک و مخابرات
به این ترتیب می‌توان گفت با امنیتی کردن فناوری هسته‌ای و نبود راهبرد مدون، نتیجه اصلی را از سرمایه‌گذاری، توسعه و ارتقا این فناوری نمی‌گیریم. ایران در این صنعت پیشرو بوده اما امارات متحده عربی و عربستان نیز در حال توسعه خود در این بخش است که لزوم اهمیت بیشتر ایران به این فناوری را تشدید می‌کند.
سهم نیروگاه هسته‌ای بوشهر در سبد برق
اقتصاد انرژی هسته‌ای محدود به برق نیست و حوزه‌های مختلفی از پزشکی تا دامپروری و آب و… را نیز شامل می‌شود اما کاربرد آن در تأمین برق سابقه طولانی‌تری دارد. ظرفیت اسمی صنعت برق کشور (نیروگاه‌های حرارتی، برقآبی و هسته‌ای) حدود ۸۵ هزار مگاوات است که در زمان پیک مصرف به طور حداکثری توان تولید ۶۴ هزار مگاوات برای آن وجود دارد. در این سبد، ظرفیت اسمی نیروگاه برق بوشهر حدود یکهزار مگاوات است که به دلایل تخصصی و کارشناسی همواره با حداکثر توان در مدار تولید نیست و به گفته کارشناسان سهم این نیروگاه در سبد برق کشور حدود ۲ درصد است. اعداد و ارقام به روشنی نشان می‌دهد باوجود اینکه ایران دارای منابع غنی اورانیوم است و همچنین پیشرفت‌های بسیار مطلوبی در این فناوری به دست آورده، اما متأسفانه نتوانسته ایم به طور شایسته ای به بخش اقتصادی و برقی این فناوری، ورود عملیاتی کنیم.
نگاهی به تجربه سایر کشورها در برق هسته‌ای
برای سنجش جایگاه ایران در بهره گیری از اقتصاد هسته‌ای برای تأمین برق، لازم است به تجربه سایر کشورهای در این زمینه نگاهی داشته باشیم. مهدی صدیقی، کارشناس حوزه انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن تاکید بر جایگاه برق هسته‌ای در سبد برق کشور، گفت: اگرچه در مورد اقتصادی‌ترین روش تولید برق، اختلاف نظر وجود دارد، اما بر اساس آخرین برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، نیروگاه هسته‌ای که زمان کاربری آن تا سن ۸۰ سال تمدید شود (Nuclear-LTO)، ارزان‌ترین روش تولید برق است. این هزینه با محاسبه کل چرخه تولید انرژی (LCOE) و بدون محاسبه یارانه‌ها حساب شده است. تمدید عمر نیروگاه‌های هسته‌ای تا ۸۰ سال، رویه طبیعی و پرتکرار در صنعت هسته‌ای است.
وی با بیان اینکه با نگاهی مختصر به عملکرد اقتصادی انرژی هسته‌ای، جذابیت اقتصادی آن مشخص می‌شود، ادامه داد: در ایالات متحده آمریکا با ظرفیت تولید ۹۷ گیگاوات برق هسته‌ای، ۶۰ میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی، صدهزار شغل مستقیم پایدار و ۴۷۵ هزار شغل غیرمستقیم پایدار به واسطه صنعت انرژی هسته‌ای ایجاد شده است.
صدیقی افزود: انرژی هسته‌ای حداقل ۱۰ درصد از برق جهان و حدود ۲۰ درصد از برق آمریکا را به طور ثابت و پایدار تأمین می‌کند. این میزان تولید انرژی حدود ۱۰۰ هزار تن تقاضای اورانیوم معدنی ایجاد می‌کند.درحالی که در سال ۲۰۲۰ میلادی در مجموع حدود ۶۰ هزار تن اورانیوم در سراسر دنیا استخراج شده است. این ظرفیت خالی تولید، در کنار غنی بودن معادن اورانیوم توجه سرمایه‌گذاران را به اورانیوم به عنوان یک کامودیتی(یک نوع از مواد اولیه مورد نیاز صنایع که قابل معامله است ) (commodity) مطمئن جلب کرد. به طوری اورانیوم بدون شک یکی از پدیده‌های بورسی آمریکا و جهان شده است.
ورود کشورهای جدید به باشگاه هسته‌ای
صدیقی اظهار داشت: فرانسه با ثبت رکورد دریافت ۷۰ الی ۸۵ درصد برق از انرژی هسته‌ای رکورددار هسته‌ای ترین کشور دنیاست. اما در سال‌های اخیر چند کشور دیگر از موضع خود نسبت به افزایش ظرفیت هسته‌ای را مثبت کرده‌اند. از جمله این کشورها می‌توان به هلند، بریتانیا و کره جنوبی اشاره کرد. هلند احتمالاً ساخت ۱۰ راکتور هسته‌ای جدید را در دستور کار قرار می‌دهد و بریتانیا که نیروگاه عظیم Hinkley Point C را با ظرفیت ۳.۲ گیگاوات و با سرمایه‌گذاری ۳۳ درصدی چین را در دست ساخت دارد در سال ۲۰۲۰ آمادگی خود را برای اعطای مجوز به نیروگاه‌های هسته‌ای جدید اعلام کرد.
به گفته این کارشناس انرژی امارات متحده عربی با یک ورود شکوهمند به باشگاه هسته‌ای، تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی ۲۵ درصد برق خود را از انرژی هسته‌ای به دست می‌آورد. از سویی دیگر عربستان سعودی برنامه‌ای برای تولید ۱۷ گیگاوات برق هسته‌ای تا سال ۲۰۴۰ میلادی دارد. این در حالی است که ترکیه نیز در حال ساخت همزمان ۴ راکتور هسته‌ای ۱۲۰۰ مگاواتی است. از میان کشورهای فقیر دنیا، بنگلادش با همکاری روسیه و هند تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، ۲.۴ گیگاوات برق هسته‌ای تولید می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه با رفع ممنوعیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی آمریکا در صنعت هسته‌ای کشورهای خارجی، که از دوره رئیس‌جمهور اوباما مقرر شده بود، احتمالاً شاهد قراردادهای حضور پررنگ آمریکا در ساخت نیروگاه‌های جدید هستیم، توضیح داد: از جمله می‌توان به نخستین راکتور کوچک ماژولار (SMR) دنیا که با همکاری شرکت جنرال الکتریک آمریکا و هیتاچی ژاپن در لهستان ساخته می‌شود، اشاره کرد.
صدیقی با تاکید بر نقش چین به عنوان یکی از بازیگران مهم در صنعت هسته‌ای، تصریح کرد: ظرفیت تولید برق هسته‌ای این کشور تا ۲۰۲۵ میلادی به ۷۰ گیگاوات می‌رسد و با رشد نمایی در ۲۰۵۰ میلادی این رقم به ۳۲۷ گیگاوات می‌رساند. کشور چین با استاندارسازی مدلی بومی از راکتور به بازیگر جدید در صنعت هسته‌ای جهان تبدیل شده است. چندی پیش راکتور ۱۱۰۰ مگاواتی کراچی که توسط چین طراحی و ساخته شده است در پاکستان وارد مدار شد و ۴ راکتور مشابه نیز همزمان در حال ساخت است. چین همچنین قرارداد مشابهی برای ساخت چندین نیروگاه هسته‌ای در آرژانتین امضا کرده است که مبلغ آن تا ۱۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
برق هسته‌ای نیازمند تدوین راهبرد
همان گونه که اشاره شد کشورمان در حوزه بهره گیری از نیروی هسته‌ای در تولید برق نتوانسته از ظرفیت‌های موجود بهره چندانی ببرد. به این ترتیب لازم است اقتصاد برق در گام دوم انقلاب و در سال تولید، مانع زدایی ها و پشتیبانی‌ها، با استفاده از یک راهبرد دقیق، شکوفایی بیشتری را تجربه کند.