اقتصاد ۲۴- افزایش سرمایه چیست؟ برای آن که بهتر با مفهوم حق تقدم آشنا شوید لازم است در ابتدا تعریفی از افزایش سرمایه ارائه دهیم. شرکت‌ها، به طور معمول منابع مالی مورد نیاز خود را، از طریق افزایش سرمایه تأمین می‌کنند. به این ترتیب که با دعوت از همه سهامداران خود به مجمع عمومی فوق‌العاده، در رابطه با نحوه تامین سرمایه مورد نیاز تصمیم‌گیری می‌کنند. در صورتی که اکثریت سهامداران به توافق برسند؛ فرآیند ثبت افزایش سرمایه وارد مرحله اجرایی می‌شود.
چهار نوع افزایش سرمایه داریم:
۱- افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته
۲- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت
۳- افزایش سرمایه از محل صرف سهام
۴- افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران (حق تقدم سهام)
در روش چهارم افزایش سرمایه یعنی افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، مبحث حق تقدم مطرح می‌شود.
حق تقدم سهام چیست؟
شرکت‌ها برای افزایش سرمایه موظفند تعداد سهام خود را افزایش دهد و برای آن که درصد مالکیت سهامداران بعد از افزایش سرمایه حفظ شود، با توجه به قانون تجارت، برای سهامداران حقی در نظر گرفته می‌شود که بر اساس این حق، هرگاه شرکتی سهام جدیدی برای فروش منتشر کند، سهامداران فعلی در خرید این سهام جدید نسبت به سهامداران آتی در اولویت هستند. در حقیقت به این اولویت در خرید، حق تقدم خرید سهام می‌گویند.
با مثالی به شرح این موضوع می‌پردازیم. فرض کنید که شرکتی بعد از برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده، تصمیم به افزایش سرمایه پنجاه درصدی بگیرد و بخواهد سهام بیشتری عرضه کند و دارایی شما هزار سهم از آن شرکت است. بدیهی است که با افزایش سرمایه، میزان مالکیت شما در شرکت نسبت به حالت قبل از افزایش سرمایه، کاهش پیدا می‌کند. حال برای این که درصد مالکیت شما ثابت بماند، شرکت به شما حق تقدم در خرید سهام جدیدالانتشار را می‌دهد. طبق این قانون به شما پانصد برگه سهام به قیمت اسمی هزار ریال اختصاص می‌یابد. این نسبت با تغییر مقدار افزایش سرمایه تغییر می‌کند مثلا اگر افزایش سرمایه شرکت بیست درصدی باشد به شما به نسبت مقدار سهام، دویست برگه سهام تعلق می‌گیرد.
نحوه استفاده از حق تقدم سهام
هنگامی که شرکت اندوخته یا سود انباشته داشته باشد افزایش سرمایه خود را از آن جا انجام می‌دهد، اما اگر سود انباشته نداشته باشد تا آن را میان سهامدارانش تقسیم کند تصمیم بر افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران می‌گیرد. برای این کاری اوراقی را به نام حق تقدم سهام منتشر می‌کند و حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران فعلی خود می‌دهد.
بعد از این که در مجمع این نوع افزایش سرمایه تصویب شد، فرمی برای سهامداران ارسال می‌شود به نام گواهی حق تقدم خرید سهام، که اطلاعات مربوط به افزایش سرمایه شرکت در این فرم آورده شده است. در صورتی که سهامدار تمایل داشته باشد که درصد مالکیت خود را در شرکت حفظ کند و در افزایش سرمایه شرکت کند، باید این فرم را در مهلتی که شرکت مشخص کرده است، تکمیل و ارسال کند.
تکمیل فرم، نشان دهنده این است که سهامدار تصمیم دارد حق تقدم خود را به سهم تبدیل کند و برای این کار باید به تعداد همان مقدار حق تقدم، مبلغ اسمی سهام را که در حال حاضر، در ایران معادل ۱۰۰۰ ریال است به حساب شرکت واریز کند. سهامدار موظف است در یک پروسه شصت روزه که به آن دوره پذیره‌نویسی می‌گویند این کار را انجام دهد.
بعد از پرداخت مبلغ و بعد از آن که افزایش سرمایه شرکت در سازمان بورس ثبت شد، حدودا چهار تا شش ماه طول می‌کشد تا حق تقدم به سهم تبدیل شود و به صورت خودکار در پرتفوی سهامداران بنشیند.
نحوه فروش حق تقدم
نکته قابل ذکر این است که ممکن است برخی از سهامداران، نخواهند بعد از افزایش سرمایه از حق تقدم سهام خود استفاده کنند. این دسته از افراد می‌توانند حق تقدم در بورس خود را بفروشند. برای فروش، یک نماد حق تقدم در بازار برای آن شرکت تعریف می‌شود تا سهامداران شرکت بتوانند از طریق آن نماد، حق‌های خود را بفروشند. نماد حق تقدم، برای شرکت‌ها با اضافه شدن واژه «ح» به آخر نماد شرکت نامگذاری می‌شود؛ مانند سهم وملی، که نماد حق تقدمش «وملی ح» است.
نکته دیگر این که حق تقدم نیز مانند سهام عادی از طریق کارگزاری یا از طریق سیستم آنلاین خرید و فروش می‌شود.
دامنه نوسان برای خرید و فروش نماد حق تقدم دو برابر سهام عادی است و حتی یک نماد حق تقدم، در طول روز می‌تواند مثبت ۱۰ درصد و منفی ۱۰ در صد نوسان داشته باشد. در حالی که این دامنه نوسان برای سهام عادی ۱۰ درصد است.
حق تقدم استفاده نشده چیست؟
در مواقعی که سهامدار نخواهد که با پرداخت مبلغ اسمی، حق تقدم خود را به سهم تبدیل کند و در مهلت مقرر شده نیز نماد حق تقدم سهام خود را نفروشد. در این حالت شرکت آگهی حراج حق تقدم‌های استفاده نشده را منتشر می‌کند و آن‌ها را برای سهامدارانش می‌فروشد. زمان معین برای این فروش یک ماه است.
برای خرید حق تقدم استفاده نشده، علاوه بر مبلغ خرید حق‌تقدم‌ها، لازم است مبلغ اسمی به ازای هر سهم را نیز در سامانه کارگزای خود واریز کنید، تا حق تقدم برای شما به سهم آن شرکت تبدیل شود.
توجه داشته باشید که هر فردی که سهام شرکت را در زمان برگزاری مجمع در اختیار دارد، مشمول تصمیمات مجمع می‌شود و حق تقدم سهام به او تعلق می‌گیرد. به طور کلی قیمت پایین خرید حق تقدم عرضه شده، از عواملی است که معامله‌گران آن را خریداری می‌کنند و این امر باعث جذب سرمایه بیشتر برای شرکت می‌شود.
جمع‌بندی
گفتیم که حق تقدم به دنبال افزایش سرمایه شرکت‌ها رخ می‌دهد. در پروسه افزایش سرمایه، برای سهامداران حقی در نظر گرفته می‌شود که بر اساس این حق، هر وقت شرکت سهام جدیدی برای فروش منتشر کرد، سهامداران فعلی در خرید این سهام جدید نسبت به سهامداران آینده اولویت دارند. این اولویت حق تقدم در بورس است و قابلیت خرید و فروش دارد.