اقتصاد24 - نصرت‌الله تاجیک در پاسخ به این سوال که استعفا و بازگشت به کار محمدجواد ظریف تا چه اندازه می‌تواند موجب کاهش دخالت در امور سیاست خارجی و بازگشت وزارت امور خارجه در راس تصمیم‌گیری‌ها مربوط به روابط خارجی شود؟ گفت: این مسئله بستگی دارد مسئولان تا چه اندازه جدی باشند که همه امور به مجاری اصلی و روال خود برگردد.
وزارت امور خارجه حساسیت بیشتری نسبت به برخی از سازمان‌های دیگر دارد
وی با بیان اینکه نظام اداری کشور به دلیل پوسیدگی روش‌‌‌های بروکراتیک و فساد آشکار و پنهان حال و روز خوبی ندارد و نمی‌تواند به وظیفه تاریخی خود در این شرایط سخت کشور عمل کند، اظهار داشت: اگر این اقدام وزیر امور خارجه جدای از حواشی فقط تلگنری باشد برای فعال کردن نظام اداری و مسئولان کشور، به منظور بازگرداندن وزارت امور خارجه به جایگاه اصلی خودش اقدامی مفید بوده و کفایت امر می‌کند.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه وزارت امور خارجه قسمتی از نظام اداری – اجرایی کشور است که البته حساسیت بیشتری نسبت به برخی از سازمان‌های دیگر دارد، تصریح کرد: در رویکرد سیستمی ارگان‌های مختلف نیز اهمیت دارند ولی مسائل‌شان بیشتر داخلی است ولی وزارت امور خارجه دستگاهی است که مسئولیت تنظیم سیاست خارجی اعم از روابط خارجی با کشورها به شکل دوجانبه، چندجانبه و همچنین نهادهای بینالمللی را برعهده دارد.
وزارت خارجه در جریان بسیاری از امور خارجی قرار نمی‌گیرد
تاجیک ادامه داد: مطابق ماده سه قانون وظایف وزارت امور خارجه برقراری هر نوع ارتباط با دول خارجی و انعقاد قرارداد و همکاری‌های‌فنی، اقتصادی، فرهنگی علمی و نظامی با کشورهای خارج و سازمان‌های بینالمللی هماهنگی سیاسی لازم با وزارت امور خارجه به عمل آورند و این در حالی است که این وزارتخانه نه تنها در جریان بسیاری از امور خارجی قرار نمی‌گیرد، بلکه باید در داخل و خارج کشور تبعات اینگونه اقدامات را نیز پاسخگو باشد!
وی با بیان اینکه متاسفانه انسجام مورد نیاز برای طراحی، اجرا و مدیریت روند و چالش‌های سیاست خارجی در کشور وجود ندارد و از این بابت ما متحمل لطماتی شده و می‌شویم، خاطرنشان کرد: امروزه بعضی ارگان‌‌ها که در سیاست خارجی دخالت میکنند، حتی به نهادهای فرادستی مانند وزارت امور خارجه که طبق ماده فوق برای هماهنگی نهایی نهادی فرادستی محسوب میشود، هم امر و نهی میکنند! در حالی که خوب است و ضروری است در کشور به گونه‌‌‌ای عمل شود که از وزارت امور خارجه استفاده ابزاری نشده و فقط مسئول روشن نگه داشتن ماشین دیپلماتیک نباشد تا هر زمان هر کسی که تصمیم گرفت سوار چنین ماشینی شده و آن را کنار جاده رها کند!
تبیین و ایجاد فهم جدیدی از سیاست خارجی ایران ضرورتی اساسی است
این دیپلمات کشورمان با بیان اینکه کشورها در نظام بین‌الملل به دنبال کسب حداکثر سود و تامین منافع ملی خودشان هستند، ابراز داشت: از آنجایی که کشورها به دنبال حداکثر سود هستند و این نظام، پلیس و دستگاه قضایی ندارد، میان کشورها عموما تزاحم و تضاد منافع ایجاد میشود و در چنین بستر آنارشیستی در نظام بین‌الملل، کار وزارت امور خارجه با حساسیت‌های بسیاری روبهرو است. در چنین سیستمی، فعالیت دیپلماتیک غیرمنسجم و افسارگسیخته با سازمان‌های درگیر متعدد، قدرت زیاد نیروهای گریز از مرکز به منظور عدم پاسخگویی و محاسبه‌‌‌ناپذیری، تحمیل نظرات و دیدگاه‌‌‌ها و تامین اهداف بخشی کاری دشوار و تا حدی ناشدنی است.
تاجیک با بیان اینکه مدیریت سیاست خارجی در چنین سیستمی آن هم در دورانی که نه تنها ایران و منطقه بلکه دنیا با بلبشوی ناشی از اقدامات یکجانبه‌‌‌گرایانه ترامپ روبهرو است اگر کاری ناشدنی نباشد حتما سخت است، عنوان کرد: بلبشوئی بینالمللی که هر آن مناطق مختلف دنیا را ممکن است در بحران و آشوبی جدید فرو برد. در چنین دورانی کار یا تمرین دیپلماتیک برای دور نگه داشتن ایران از این بلبشو، تبیین و ایجاد فهم جدیدی از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و ایمن کردن سخت و نرم‌‌‌افزای ایران با توجه به تغییرات، سرعت و شتاب صحنه سیاست خارجی و روابط بینالمللی ضروری اساسی است و این نیاز به حداکثرسازی انسجام در تعاملات و تنظیمات خارجی دارد تا هم ضرر نکنیم و هم نقش تاثیرگذار داشته باشیم و از سرمایه‌‌گذاری‌هایمان استفاده و از منافع‌مان حفاظت کنیم!
جزیره‌ای اداره کردن دستگاه دیپلماسی یک کشور مطلوب نیست
وی با تاکید بر اینکه جزیره‌ای اداره کردن دستگاه دیپلماسی یک کشور و آنکه هر ارگان مسئولیت یک بخش از اقدامات خارجی کشور باشد و در حقیقت به نوعی اختیارات و وظایف وزارت امور خارجه تقسیم شود، مطلوب نیست، یادآور شد: جزیره‌ای عمل کردن وزارت امور خارجه نتیجه‌ای جز افزایش هزینه‌ها، ناهماهنگی میان بخش‌ها و تضاد منافع به همراه نخواهد داشت که همسو و منسجم کردن آنها بسیار سخت است.
این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: البته در کشورهای غربی هم نهادهای دیگری هستند که در سیاست خارجی فعال باشند، ولی آنها عهده‌دار مسئولیت‌ها و وظایف وزارت خارجههایشان نیستند و تصمیم‌گیری و نظارت بر امور هم برعهده وزارت خارجههایشان است.
دیپلماسی هنر مرتبط ساختن عناصر تشکیل‌‌‌دهنده قدرت ملی به موثرترین راه است
تاجیک در تشریح علل این مسئله بیان کرد: دلیل این امر آن است که دیپلمات‌ها تخصص این کار را دارند و به همین خاطر، بودجه دریافت کرده و آموزش می‌بینند زیرا دیپلماسی موثر و سامان‌‌‌‌یافته باعث تبدیل قدرت سخت کشور به قدرت نرم و تقویت آن برای کسب حداکثری منافع ملی از طریق بها و اصالت دادن به فعالیت دیپلماتیک، اعتماد به دیپلمات‌ها و تلقی دیپلماسی کشور به عنوان مغز متفکر تولید قدرت ملی است.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین عامل قدرت ملی، کیفیت و نحوه عمل دیپلماتیک تاثیرگذار است، گفت: دیپلماسی هنر مرتبط ساختن عناصر تشکیل‌‌‌دهنده قدرت ملی به موثرترین راه به آن دسته از ویژگی‌ها، اوضاع سیاست خارجی و روابط بینالمللی است که به طور مستقیم و موثر می‌تواند علاوه بر اینکه منافع ملی کشور را تامین کند، باعث رضایتمندی شهروندان، افزایش اعتماد عمومی و بیمه شدن نظام سیاسی و تقویت ثبات و امنیت کشور شود.
قرار نیست وزارت خارجه کار همه دستگاه‌ها را در عرصه روابط خارجی انجام دهد
سفیر اسبق ایران در اردن درباره تاثیر استعفای ظریف هم اظهار داشت: اگر دلشکستگی وزیر امور خارجه، تلنگری به حساب آید که نظام اداری و اجرایی را به فکر اندازد که چگونه بخش‌های مختلف و موثر در سیاست خارجی را زیر چتر حاکمیتی وزارت امور حارجه فعال نگه دارد و این فعالیت‌ها به شکل موازی‌کاری یا خودسرانه نباشد، اقدام مفیدی است.
تاجیک اضافه کرد: البته قرار نیست وزارت امور خارجه کار همه دستگاه‌ها را در عرصه تعاملات و روابط خارجی انجام دهد، بلکه وظیفه وزارت امور خارجه سیاستگذاری در عرصه سیاست خارجی، نظارت و ایجاد هماهنگی میان سایر دستگاه‌های فعال در روابط خارجی است. این مسئله، هم در قانون اساسی آمده و هم در قانون و اساسنامه این وزارتخانه آمده است. این امر اگرچه به تنظیمات دستگاه اداری کشور و نحوه تعامل داخلی سازمان‌های نظام بروکراتیک کشور برمی‌گردد اما علاوه بر تاثیر روحیات ایرانی که تشکل‌‌پذیر نیست و تمایل به زیست ژله‌‌‌ای دارد، ریشه در تفکر جاکمیت تفکر غیر سیاسی بر روند سیاسی اجتماعی کشور نیز دارد!
نیازمند به هماهنگی و تمرکز در عملیات اجرایی هستیم
وی با اشاره به درخواست‌های انبوه از ظریف برای ادامه کار تصریح کرد: گذشته از استعفا یا قهر آقای ظریف و لزوم عمده نکردن نقش افراد در مقابل کارکرد سیستم که اصالتش بر فرد ارجح است، ما در سیاست خارجی در زمینه‌‌‌های گوناگون دچار چالش‌های ساختاری هستیم که دیر یا زود باید به فکر حل آنها باشیم. اما بهر صورت پس از این واقعه، تعداد بسیاری از مردم از طرق مختلف به ویژه شبکه‌های اجتماعی خواهان ادامه کار وزیر امور خارجه‌‌‌ای شدند که معتقدند با روش ضدیت با جنگ و تحریم می‌تواند منافع کشور را بهتر تامین کند و لذا این مسئله، با درایت مسئولان ختم به خیر شد و دولت سوریه هم از ایشان دعوت کرد که سفری به این کشور داشته باشد!
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی ادامه داد: من بعد، این شرایط بستگی به اراده مسئولان کشور دارد که صلاح بدانند چند صدایی در سیاست خارجی وجود داشته باشد یا خیر؟ من کمی شک دارم ولی از عمق وجود علاقه‌‌‌مندم به این وضعیت که لطمات زیادی بر کشور وارد کرده، خاتمه داده شود. البته چند صدایی در فکرسازی وتولید محتوا به منظور سناریوسازی در برابر پدیده‌‌های سیاست خارجی برای تصمیم‌‌‌سازی خوب است اما در مقام اجرا حتما نیازمند به هماهنگی و تمرکز در عملیات اجرایی برای نزدیک شدن به اهداف، مسئولیتپذیری و پاسخگویی هستیم.
تاجیک با بیان اینکه هم‌اکنون وضعیت خوبی را در عرصه سیاست خارجی و وجود چند صدایی مخرب در این عرصه نداریم، خاطرنشان کرد: باید از این فرصت استفاده کرد تا تنظیم، سیاستگذاری و نظارت بر امور در عرصه سیاست خارجی در اختیار وزارت امور خارجه قرار بگیرد تا از اختیارات و ابزارهای لازم برای انجام این کار لازم برخوردار باشد ودر پی به وجود آمدن این شرایط است که می‌توان از وزارت امور خارجه انتظار مسئولیتپذیری و پاسخگویی را داشت و وزیرش را برای پاسخ دادن به سوالات نمایندگان به صورت واقعی و نه نمایشی به مجلس فراخواند!
منبع: ایلنا