اقتصاد۲۴- اگر به دنبال منطقی به جز عواید اقتصادی و سیاسی در مقوله فیلترینگ سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی هستید حتما یک پای تحلیلتان آسیب دیده است. فیلترینگ کلاب هاوس جدیدترین اتفاقی است که در همین دنیای بی‌قاعده و منطق افتاده است.
شبکه اجتماعی کلاب هاوس از ابتدای سال به مکانی برای گفتگو درباره مهمترین خبر روز ایران یعنی انتخابات تبدیل شده است. با حضور محمدجواد ظریف در یکی از روم‌های این شبکه رسما گفتگو‌ها در سطوح بالای حاکمیت با مردم (که البته جنس این مردم را مدیران روم‌ها تعیین می‌کنند) کلید خورد. بعد از ظریف شاهد شکل‌گیری اتاق‌هایی با چندین هزار شنونده با حضور افرادی نظیر علی‌اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران، عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی، مصطفی تاجزاده عضو جبهه مشارکت و در آخرین رکوردشکنی شاهد حضور معاون اول رییس جمهور اسحاق جهانگیری بودیم.
آذری جهرمی وزیر جوان دولت از روز‌های اول یکی از کاربران فعال این شبکه اجتماعی نوظهور بود. در اتاق گفتگوی محمدجواد ظریف که در فروردین ماه تشکیل شده بود، محمدجواد آذری جهرمی در پاسخ کسانی که از او درخواست عدم فیلترینگ کلاب هاوس را داشتند، خطاب به شهاب الدین مرادی کارشناس فرهنگی صدا و سیما به طعنه گفته بود «شما به رفقا بگویید که فیلتر نشود»
طعنه آذری جهرمی به این معنا بود که مقوله فیلترینگ همانطور که پیشتر نیز اعلام کرده بود در حیطه قدرت وزیر ارتباطات نیست و در جای دیگری برای این مساله تصمیم‌گیری می‌کنند. او در کلاب هاوس اذعان کرده بود که ۶ وزیر پای نامه‌ای با درخواست رفع فیلترینگ توییتر را امضا کرده‌اند، اما این نامه اصلا در دستور کار ستاد مربوطه هم قرار نگرفته است.
او در جای دیگری درباره فیلترینگ اینستاگرام هم گفته بود «مگر مسئول فیلترینگ هستم که درباره فیلتر نشدن اینستاگرام قول بدهم؟ باید از مسئول فیلترینگ قول گرفت که اینستاگرام فیلتر نشود.»
همه این اظهارنظر‌ها حاکی از آن است که ریشه فیلتر شدن سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی را در جای دیگری باید جستجو کرد. وزیر جوان اخیرا گرای این «جای دیگر» را در بخشی از اظهاراتش در کلاب هاوس داده است.
ماجرای فیلترینگ کلاب هاوس چه بود؟
۱۹ فروردین ماه در جریان گفتگو‌های عبدالناصر همتی در کلاب هاوس، کاربران شاهد بروز اختلالاتی در این شبکه اجتماعی بودند که در ابتدا منشا آن ناشناس عنوان شد، اما بعد از چند روز مشخص شد اپراتور‌های تلفن همراه بدون داشتن مجوز اقدام به ایجاد اختلال روی این شکبه اجتماعی کرده‌اند.
در پی بروز اختلال در این شبکه، معزی مسئول اطلاع رسانی دولت ضمن تاکید بر عدم صدور دستور رسمی قضایی از عزم گروهی برای انسداد یا اختلال در کلاب‌هاوس خبر داد. دادستانی کل کشور هم در جمع خبرنگاران اعلام کرد هنوز راجع به این مساله تصمیم‌گیری نشده است.
چند روز بعد مشخص شد که بروز اختلالات اخیر به صورت عامدانه از سوی اپراتور‌های ایرانسل و همراه اول ایجاد شده است. وزارت ارتباطات این اختلال‌ها را غیرعادی دانسته و سازمان تنظیم مقررات با ارسال هشداری به اپراتور‌های کشور به آن‌ها اولتیماتوم ۲۴ ساعته واگذار می‌کند تا اختلال بوجود آمده را در این شبکه برطرف کنند و از آن‌ها رونوشت نامه قضایی در صورت وجود را خواستار میشود.
در متن این نامه ارسالی آمده که «در صورت استمرار اختلال‌های بوجود آمده با توجه به جمع آوری ادله فنی، گزارش رخداد جرم، برای پیگیری قضایی به دادسرا ارائه و درخواست پیگرد عاملان اختلال پیگیری خواهد شد. لازم به ذکر است هشدار مذکور به استناد ماده ۷۳۷ قانون مجازات اسلامی که ایجاد اختلال در ارتباطات را جرم‌انگاری کرده مورد استفاده قرار گرفته است.»
این خبر خشم وزیر ارتباطات را به دتبال داشت. آذری جهرمی خطاب به اپراتورها اعلام کرد: «مملکت قانون دارد، قانون جنگل که حاکم نیست که هر کس هر کاری خواست بکند. آنچه در مورد اختلال کلاب هاوس اتفاق افتاده، خلاف قانون است.»
او توضیحاتی درباره نحوه فیلترینگ سایت‌ها ارائه کرد که نشان می‌دهد تصمیم‌گیری درباره یکی از ابزار‌های کاربردی زندگی مردم تا چه اندازه با بی‌دقتی همراه است و مبتنی بر گرایش‌های سیاسی است. آذری جهرمی توضیح داد که «سال ۸۸ آیین‌نامه‌ای برای فیلترینگ تدوین میشود که در همان دولت نهم و دهم مکانیزمی برای رای‌گیری آنلاین تدوین شده که می‌گوید مصادیق مجرمانه درمورد مصادیق غیر اخلاقی و مجرمانه نمی‌تواند دو هفته برای تشکیل جلسه حضوری معطل بماند.»
او می‌گوید: «این سیستم رای‌گیری آنلاین ۵ عضو وجود دارد؛ ازجمله دادستانی کل کشور، نیروی انتظامی، سازمان تبلیغات، وزارت ارشاد و وزارت ارتباطات. اما ما از ابتدا گفتیم این رویه غیر قانونی است، چون تشکیل جلسات صراحت قانونی دارد با اکثریت نسبی و در محل باید تشکیل شود. این فرآیند راه حلی شد که برخی دستگاه‌ها که به دنبال فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بودند سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها را تحت عنوان منافی افت بارگذاری می‌کردند و با یک رای‌گیری اقدام به صدور حکم فیلترینگ می‌کردند.»
بیشتر بخوانید: راه اندازی لایو صوتی در اینستاگرام برای رقابت با کلاب هاوس
وزیر ارتباطات گفته «ما نامه‌های اعتراضی زیادی نوشتیم و در نهایت در دولت یازدهم در کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه جمع‌بندی بر این شد که رأی‌گیری برای فیلتر سایت‌هایی که کاربران و بازدید بالا دارند، به صورت آنلاین نباشد.»
او روایت جالبی را بازگو کرده و گفته «یک بار برای اینکه به دستگاه‌های حامی فیلترینگ ثابت کنند که این سیستم آنلاین ضایع‌کننده حقوق مردم است و دقت لازم را ندارد، سایت (پیوند‌ها) را در این سایت بارگزاری کردند و درخواست فیلترینگ برای آن را دادند. از بین دستگاه‌هایی که رای دادند ۴ دستگاه رای به فیلترینگ دادند یک دستگاه در توضیحات نوشت این سایت قبلا فیلتر شده است. من این را مکتوب کردم و گفتم نظام تصمیم‌گیری در مورد فیلترینگ مشکل دارد.
آذری جهرمی در رابطه با فیلترینگ کلاب هاوس گفته «یک دستگاهی بر اساس نظر کارشناسی خودش این شبکه اجتماعی را بارگذاری کرده، اما کلاب هاوس جزو مصادیقی نیست که درباره آن آنلاین رای‌گیری شود بنابراین ایجاد اختلال در این شبکه توسط اوپراتور‌ها کاملا خلاف قانون است.»
او گفته «اپراتورها خلاف مقررات یک بار تعرفه‌های اینترنت را بالا بردند و ما اقدام حقوقی کردیم مجبورشان کردیم پول مردم را برگردانند. حالا هم می‌گوییم خلاف کردند. ما ابزار‌هایی داریم که میتوانیم اوپراتور‌ها را مجبور کنیم. میتوانیم مکانیزم‌هایی بگذاریم که پدر اوپراتور را در بیاورد. اگر شرکت‌های ارتباطی دست از تخلف برندارند قطعا این هفته کمیته تخلفات تشکیل میشود و کاهش مدت پروانه این اوپراتور‌ها را به دنبال دارد این یعنی دو سال از مدت مشارکت این‌ها در دولت کم میشود.»
خبرگزاری مهر که به سازمان تبلیغات وابسته است در گزارشی وزیر ارتباطات را به «بی‌تفاوتی» در برابر هشدار‌هایی که درباره مخاطرات کلاب هاوس داده شده متهم کرده است. این رسانه بدون اشاره به سرعت عمل فیلتر کنندگان شبکه‌های اجتماعی در تصویب قانون فیلترینگ و بگیر و ببند‌ها در فضای مجازی نوشته «این حجم از تلاش و حمایت آشکار از سوی هیأت دولت برای تصویب سریع و در کمتر از ۴ روز مصوبه‌ای در حمایت از یک شبکه اجتماعی خارجی بی‌سابقه است و جای تعجب دارد. این در حالی است که بسیاری از موضوعات مهم فضای مجازی این روز‌ها معطل برگزاری جلسه شورای عالی فضای مجازی است، اما رئیس جمهور برای آن زمان ندارد.»
این رسانه اتهام دیگری را نیز متوجه وزیر کرده و گفته ممکن است تلاش وزیر ارتباطات برای ادامه حیات کلاب هاوس به «منافعش در فروش ترافیک پهنای باند مربوط باشد» یا ناظر به «جریان‌های سیاسی از جمله انتخابات ۱۴۰۰» باشد.
کدام جریان به دنبال فیلترینگ کلاب هاوس است؟
بخش مهمی از صحبت‌های آذری جهرمی نشان می‌دهد اقدام به ایجاد اختلال در کلاب هاوس با اهداف سیاسی انجام شده است. ۲۰ فروردین و درست بعد از آشکار شدن بروز اختلال در کلاب هاوس توسط اوپراتور‌های تلفن همراه، «مجتبی توانگر» نماینده و رییس کمیته اقتصاد انرژی مجلس در توییتی اعلام کرد که دستور فیلترینگ کلاب‌هاوس صادر شده، اما محرمانه است. او گفت: «دستور جلسات کمیته تعیین مصادیق مجرمانه به درخواست نمایندگان دولت محرمانه شده‌اند و همین امر موجب شده تا دولت از تصمیماتی که خود آمر آن بوده برای جهت دهی به افکار عمومی بهره‌برداری کند.»
وزیر ارتباطات به صراحت خطاب به کسانی که درخواست بروز اختلال را مطرح کرده‌اند، گفته: اگر کسی اعتقاد دارد باید این شبکه فیلتر شود باید فرآیندش را طی کند و فیلترش کند و مسئولیتش را هم بپذیرد. خلاف قانون کسی نمی‌تواند کاری کند. ممکن است این‌ها بگویند ما این هزینه را در آستانه انتخابات می‌پذیریم. این جریمه (کاهش مدت پروانه اپراتورها) جزو حقوق دولت است. اگر این جریمه باطل شود مشخص است که کار چه کسی بوده است.
جالب اینجاست که بدانید اظهارات آذری جهرمی در واقع واکنشی به اظهار نظر محمود رضوی مشاور فرهنگی قالیباف بوده است. جهرمی در پاسخ به این سوال رضوی که آیا یک وزارتخانه درخواست فیلترینگ کلاب هاوس را داده و سه وزارتخانه رأی به فیلترینگ داده‌اند، گفت: «خیر، وزارتخانه‌ای مصوبه نکرده است. به صورت خاص وزارت اطلاعات اسفندماه نامه‌ای به ما و به مرکز ملی فضای مجازی داده و گفته این شبکه اجتماعی مخاطراتی دارد که باید از آن مراقبت کنید. این نامه را نباید استناد بکنیم به اینکه این شبکه را باید فیلتر کرد. نمی‌شود هر چیزی را که گفته شد تهدیدی برایش مترتب است را بست!»
جالب‌تر اینجاست که بدانید مصوبه هیات دولت درباره جریمه اختلال کنندگان کلاب هاوس درست همانطور که آذری جهرمی پیش‌بینی کرده بود باطل شد. روز گذشته دیوان عدالت اداری با صدور دستور موقت، مصوبه هیات دولت درباره جریمه اختلال کنندگان کلاب هاوس را متوقف کرد.
دیوان با شکایت ایرانسل مصوبه دولت درباره جریمه اپراتورها به خاطر اختلال غیرمجاز در کلاب‌هاوس را متوقف کرده است با این رای دیوان عدالت اداری، دولت فعلا اجازه ندارد در خصوص اختلال کلاب هاوس اپراتورها را جریمه کند یا میزان اعتبار پروانه آن‌ها را کاهش دهد. بر اساس مصوبه دولت اوپراتور‌ها موظف بودند روزانه مبلغ ۵۰ میلیارد تومان بابت هر روز اختلال در کلاب هاوس جریمه بپردازند.
پس از دستور ضرورت تسریع روند خصوصی‌سازی در ایران، پنجم مهرماه ۸۸ در جریان بزرگ‌ترین معامله تاریخ بورس ایران که تنها نیم ساعت طول کشید، ۵۰ درصد به علاوه یک سهم از سهام شرکت مخابرات ایران به کنسرسیوم «اعتماد مبین» واگذار شد که بنیاد تعاون سپاه و یکی از شرکت‌های «ستاد اجرایی فرمان امام» از زیر مجموعه‌هاى آن است.
۹ سال بعد در آبان ماه سال ۹۷ سپاه از واگذاری سهام خود در این شرکت در «راستای تدابیر ستاد کل نیرو‌های مسلح» خبر داد. بسیاری بر این باور بودند که این واگذاری نه ریل‌گذاری برای خصوصی سازی بلکه راهی برای فرار مخابرات و ایرانسل از تحریم‌های آمریکا و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی ناشی از آن برای منافع این نهاد نظامی بوده است.
البته این موضوع در واگذاری سهام مخابرات شهریور ۹۹ مشخص‌تر شد. گروهی از نمایندگان مجلس برای «ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» طرحی را ارائه کرده‌اند که در صورت تصویب، مدیریت اینترنت ورودی به کشور را به نیرو‌های مسلح واگذار می‌کند. این طرح البته بلافاصله بعد از واگذاری سهام سپاه در سال ۹۷ هم در مجلس دهم مطرح شده بود، اما به جایی نرسید. در همان زمان محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، با واگذاری گذرگاه بین‌الملل اینترنت به نیرو‌های نظامی مخالفت کرده بود.
نفوذ جریان‌های مرتبط با سپاه بر اپراتور‌های تلفن همراه و اینترنت نشان می‌دهد واگذاری سهام امری صوری بوده و این جریان‌ها همچنان نفوذشان بر مبادی اینترنت و فضای مجازی را در شرکت‌های ارائه دهنده خدمات حفظ کرده‌اند.