خطای سیاستگذاری و قرار گرفتن در شرایط انزوا ناشی از تحریم، باعث شده تا تصمیم‌گیرندگان از استاندارد‌های بین‌المللی غافل شوند و در تاب‌آوری اقتصادی، ایران با پدیده‌هایی، چون افت شدید نرخ بهره‌وری، افزایش ریسک‌های سیاسی، بالارفتن شدت مصرف انرژی (بخوانید: اتلاف انرژی) و تزلزل در نرخ شهرنشینی مواجه شود.
در شاخص کیفیت ریسک هم که روشن است؛ ایران در معرض خطرات و بلا‌های طبیعی نظیر زلزله و سیل قرار دارد و خطرات آتش‌سوزی‌های گسترده و حملات سایبری هم بر ضربه‌پذیری کشور در برابر ریسک‌ها فشار وارد کرده است. در ارتباط با زنجیره تامین هم ناگفته پیداست که فساد وجود دارد و شفافیت اقتصادی به‌شدت افت داشته است.
در چنین شرایطی کم‌طاقت شدن ایران واقعیت هشداردهنده‌ای است که با شعار‌ها و وعده‌های رنگارنگ نمی‌توان با جامعه تاب‌آور و رواداری مواجه شد. این هشداری جدی، برای ایرانی است که خطر بسته شدن پنجره طلایی جمعیتی را تجربه می‌کند و کیفیت زندگی شهروندان به‌دلیل پدیده فقر و شکاف درآمد‌ها و افت ثروت مردم، هم مزید بر علت‌هاست.
ارزیابی جهانی
یک نهاد بین‌المللی با ارزیابی شاخص تاب‌آوری اقتصاد کشور‌های مختلف جهان فاش کرده؛ اقتصاد ایران به‌ویژه در برابر ریسک‌های مختلف، کم‌توان‌تر شده است. مؤسسه بیمه دارایی‌ها می‌گوید: امتیاز ایران در شاخص تاب‌آوری جهانی در ۵ سال گذشته با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده و پس از آنکه در سال ۲۰۲۰ امتیاز ۲۱.۱ را کسب کرد، در سال ۲۰۲۱ مجددا با افت امتیاز مواجه شد و امتیاز آن به ۱۶.۱ رسید.
براساس این گزارش، ایران در میان ۱۳۰ کشور و قلمروی مورد بررسی در سال ۲۰۲۱، با افت ۳ پله‌ای در رتبه ۱۲۸ قرار گرفته و ضعیف‌ترین عملکرد را طی بازه ۵ سال اخیر به‌خود اختصاص داده است. همچنین در میان ۱۲ محرک زیر شاخص اصلی شاخص تاب‌آوری، رتبه ایران در کیفیت ریسک بلایای طبیعی و کیفیت ریسک آتش‌سوزی به‌ترتیب در رتبه‌های ۶۸ و ۷۲ قرار گرفته و بهترین عملکرد را داشته است.
اما بدترین رتبه ایران نیز مربوط به تاب‌آوری اقتصادی ۱۲۹ با کسب امتیاز ۲.۹ است و رتبه ریسک سیاسی هم زیر مجموعه شاخص تاب‌آوری اقتصادی ایران، ضعیف و ۱۲۷ برآورد شده و علاوه بر اینکه حکمرانی شرکت‌ها نیز وضعیت مناسبی در این شاخص ندارد و رتبه ۱۲۶ را در بین ۱۳۰ کشور دنیا به‌خود اختصاص داده است.
مؤسسه بین‌المللی بیمه دارایی‌ها می‌گوید؛ در سال ۲۰۲۱ میلادی بهترین امتیاز کسب شده ایران به زیر شاخص نرخ شهرنشینی اختصاص دارد؛ درحالی‌که ایران در زیرشاخص‌هایی، چون مقابله با بلا‌های طبیعی، کنترل فساد و ریسک سیاسی وضعیت نامطلوبی را تجربه می‌کند.
ایران در سال ۲۰۲۱ در میان کشور‌های همسایه، ضعیف‌ترین عملکرد را در شاخص تاب‌آوری به‌خود اختصاص داده؛ درحالی‌که کشور‌های امارات متحده عربی در رتبه ۳۲، قطر در رتبه ۳۴، عربستان سعودی و ترکیه هم به‌ترتیب در جایگاه ۵۵ و ۶۰ دنیا قرار گرفته است. نتیجه اینکه امتیاز ایران در هر سه رکن اصلی شاخص تاب‌آوری از کشور‌های همسایه فوق به‌مراتب کمتر و حتی در سه شاخص اصلی اقتصاد، کیفیت ریسک و زنجیره تامین وضعیت ضعیف‌تر از ترکیه را تجربه می‌کند.
شاخص تاب‌آوری چیست؟
براساس گزارش اتاق تهران، مؤسسه بیمه دارایی‌ها می‌گوید: سال ۲۰۲۰ بحران عمیق سلامت عمومی، درگیری‌های سیاسی و بلایای طبیعی را به همراه داشت که هر یک از این موارد می‌تواند تاب‌آوری محیط کسب‌وکار یک کشور را به چالش بکشد و با وجود چنین خطرات و نشانه‌ها، نیاز به تقویت تاب‌آوری به‌شدت ذهن بسیاری از مدیران ارشد کسب‌وکار را درگیر کرده است.
دنیا در سال ۲۰۲۰ میلادی نه‌تن‌ها با بحران کرونا مواجه شده بلکه اعتراض‌های گسترده مدنی را هم تجربه کرده و نشانه‌هایی جدی از تغییر شرایط آب و هوایی ازجمله طغیان ناشی از بارش‌های شدید و طغیان دریا و خشکسالی همراه با آتش‌سوزی‌های ناشی از آن، آسیب‌هایی بر بسیاری از مناطق جهان وارد کرده است.
بیشتربخوانید:بررسی اقتصاد ایران در آستانه انتخابات ۱۴۰۰
از این منظر شاخص تاب‌آوری جهانی مؤسسه بیمه دارایی‌ها، از ۱۲ زیرشاخص با وزن یکسان، تشکیل‌شده و برای ۱۳۰ کشور جهان محاسبه و رتبه‌بندی می‌شود. بررسی ساختار و تغییرات این شاخص به مدیران کسب‌وکار این امکان را می‌دهد تا منابع قدرت و آسیب‌پذیری موجود در تاب‌آوری یک کشور را، اعم از عوامل مختلف اقتصاد، کیفیت ریسک و زنجیره تأمین شناسایی کنند.
جهان کم‌طاقت در برابر فشار‌ها
مؤسسه بیمه دارایی‌ها در گزارش جدید خود وضع تاب‌آوری کشور‌های مختلف دنیا در برابر ریسک‌ها را برآورد کرده و می‌گوید: منطقه اروپای غربی همچنان در میان ۱۰ منطقه برتر در شاخص تاب‌آوری قرار دارد و دانمارک به‌دلیل بهبود کیفیت مقابله با تهدید آتش‌سوزی، در شاخص تاب‌آوری جهانی ۲۰۲۱ از رتبه سوم به رتبه اول رسیده است.
این در حالی است که آمریکا شاهد کاهش رتبه تاب‌آوری از ۱۰ به ۱۷ بوده که نشان‌دهنده دو تغییر بزرگ است. یکی کاهش ۹ رتبه‌ای در حوزه قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی و دیگری سقوط ریسک سیاسی برای کل کشور که می‌تواند بیانگر اختلافات حزبی و درگیری شدید پیرامون مسائل عدالت اجتماعی در این کشور باشد.
این گزارش نشان می‌دهد: در سال ۲۰۲۱ انگلستان همچنان در بین ۱۰ کشور برتر در شاخص تاب‌آوری قرار گرفته و صعودی ۳ پله‌ای داشته که این بهبود ناشی از کاهش خطر سیاسی، به‌دلیل پذیرش عمومی سیاست‌های اصلی و تکمیلی برگزیت و پایان ابهام درباره خروج این کشور از اتحادیه اروپا بوده است.
از سوی دیگر در شرق آسیا، رتبه سنگاپور در شاخص تاب‌آوری از ۲۲ در سال ۲۰۲۰ به ۱۲ در سال ۲۰۲۱ ارتقا یافته که دلیل اصلی آن کاهش تهدید قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی است و در میان ۱۳۰ کشور دنیا در سال ۲۰۲۱، اوکراین بیشترین ارتقا در رتبه شاخص تاب‌آوری را تجربه کرده و از رتبه ۸۴ به ۶۳ رسیده است. این در حالی است که چین با کاهش ۱۹ پله‌ای جایگاه خود از حیث شدت انرژی مواجه شده که نشان از آسیب‌پذیر شدن این کشور در برابر شوک‌های نفتی دارد.
همچنان که هنگ‌کنگ با افزایش ریسک سیاسی به‌دلیل تنش‌های زیاد با چین ریسک سیاسی را تجربه کرده و در رتبه‌بندی شاخص تاب‌آوری سال ۲۰۲۱، با کاهش ۹ پله‌ای نسبت به سال ۲۰۱۹ به رتبه ۲۶ تنزل داشته است. در آن سوی دنیا مکزیک نیز به‌دلیل بدتر شدن ریسک سیاسی و افزایش ریسک سایبری بالقوه، با گسترش دسترسی به اینترنت، ۸ رتبه در رتبه‌بندی کلی نسبت به سال ۲۰۲۰ سقوط کرده و از رتبه ۶۷ به ۷۵ رسیده است.
مؤسسه بیمه دارایی‌ها می‌گوید: درمجموع ۵۶ کشور یا قلمرو، تغییرات قابل‌توجهی، حداقل ۱۰ رتبه در رابطه با قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی، ۳۸ کشور در شدت انرژی، ۲۴ کشور در ریسک سایبری بالقوه و ۱۷ کشور عامل خطر سیاسی را در سال ۲۰۲۱ تجربه کرده‌اند.