سکانس‌ها یخ زده در اپیزود اکران ۹۸/ اقتصاد سینما، بزرگ‌ترین قربانی کرونا

اقتصاد ۲۴- میرا قربانی‌فر: سینما‌ها از ۱۲ فرودین بازگشایی می‌شوند.

سینما‌ها از ۱۸ اردیبهشت بازگشایی می‌شوند.

سالن‌های سینما خالی مانده اند. / ۹ تیر

این موارد تنها بخشی از خبر‌هایی است که در ماه‌های اخیر درباره بازگشایی سینما‌ها منتشر شده است. هر بار با یکی از موج‌های ویروس کرونا اولین قربانی باز و بسته شدن‌های مکرر، سالن‌های سینما در ایران بوده است. قربانی که حتی پیش از رسیدن دوران کرونا نیز با تنفس مصنوعی به حیات خود ادامه می‌داد، این بار نفس تنگی را تجربه کرد که شاید در تمام طول سابقه بیش از ۱۰۰ سال خود در ایران نیز با آن رو به رو نشده بود.

شیوعی پس از شیوع

اواخر سال ٢۰۱۱ بود که فیلمی با عنوان «شیوع» به یکی از پرفروش‌ترین‌ها در سینما‌های جهان تبدیل شد. فیلمی که با ۸ ستاره بزرگ سینما از جمله کیت وینسلت، ماریون کوتیار، جودلاو، گوینت پالترو و مت دیمون، روی پرده رفت و شاید کمتر کسی انتظار داشت فیلمی چنان «شیوع» که موضوع و محتوای آن شیوع یک ویروس جهانی از هنگ کنگ به همه جهان بود، این تعداد بازیگر فوق ستاره داشته باشد.
فیلم هر چند با تعداد بسیار فوق ستارگان سینمای آمریکا به فروش بالای جهانی دست یافت اما ۹ سال بعد از اکران فیلم بود که موضوعش به صدر اخبار برگشت. موضوع فیلم درباره ویروسی بود که منشا آن در فیلم خفاش بود و علائمی شبیه سرماخوردگی و تشنج داشت و محل شیوع فیلم نیز کشور چین بود. در آن سال شاید کسی فکرش را نیز نمی‌کرد که ۹ سال بعد، این فیلم در ابعاد مختلف جنبه حقیقت به خود بگیرد و در مختصات و جغرافیای واقعی و با تشابه بسیار با آن چه در فیلم بود، اتفاق بیافتد!

وضعیت آشفته سینما‌ها در جهان

هر چند فیلم «شیوع» در ابعاد بسیاری از جمله مساله درگیری دو ساله جهان با ویروس و مسیر پیچیده رسیدن به واکسن را به پیش بینی کرده بود، اما یکی از ابعاد مغفول مانده در این پیش بینی وضعیت خود سینما‌ها در جهان پس از شیوع ویروس بود.
«دیوید پولاند» منتقد سینما و سردبیر مجله «Movie City News» درباره وضعیت صنعت سینما پس از شیوع ویروس کرونا گفت که «وضعیت ما شبیه به آن است که یک بمب هسته‌ای، وسط یک بیزینس منفجر شده باشد.» اولین صنفی که در همه جهان به کام تعطیلی فرو رفت سینما‌ها بودند و کمی بعد بزرگ‌ترین پروژه‌های سینمایی نیز در ادامه تعطیل و این تعطیلی‌ها تا ملغی شدن مراسم‌های سینمایی، چون «اسکار» و جشنواره «کن» نیز رسید. از یک طرف صنعت سینما تنها تا میانه ماه مارس، بیش از ۷ میلیارد دلار از تعطیلی گیشه ضرر کرد و از طرف دیگر میزان فروش «نت‌فلیکس» یک شرکت پخش آنلاین فیلم و سریال، ۲۱ درصد افزایش یافت.

بحران سینما‌ها و برد نتفلیکس

با شیوع ویروس کرونا، هر چقدر سالن‌های سینما در آمریکا و اروپا مسیرسقوط را طی کردند، اما شرکت‌های پخش آنلاین فیلم و سریال به خصوص در اولین دوره قرنطینه جهانی که کشور به کشور را درنوردید، سود کردند. برای مثال سهام «نت‌فلیکس»، که یکی از همین شرکت‌های پخش آنلاین فیلم و سریال در جهان است ۱ درصد رشد کرد و به تعداد کاربران آن ۱۵ میلیون و ۷۷۰ هزار کاربر در مرحله او و تنها در ۶ ماه اول سال ۲۰۲۰ در سراسر جهان اضافه شد. اما شرکت نت‌فلیکس، نیز از آسیب مصون نماند. نتفلیکس که در تولید فیلم و سریال نیز فعال است پس از شیوع ویروس کرونا، تقریبا تمام پروژه‌های آن را متوقف شد.
هم چنین سود شرکت «دیزنی» که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فیلمسازی جهان است با بسته بودن در‌های پارک‌های آن، ۹۱ درصد سقوط کرد و بسیاری از شرکت‌های تولید فیلم مشهور هم، چون سونی پیکچرز، استودیو وارنر، یونیورسال، میراماکس، مومونتوم پیکچرز و ... بدترین دوران فیلمسازی خود را تجربه کردند، دورانی که حتی از رکورد اقتصادی دهه ۵۰ در آمریکا نیز برای آنان ویرانگرتر بوده است.
بر اساس ارقام، اما شرکت دیزنی در این میان بیشترین آسیب را دید و شرکت نت‌فلیکس، از فاصله‌گذاری اجتماعی و ماندن در خانه بیشترین سود را برد. هم چنین شرکت‌های رسانه‌ای، چون «دیسکاوری»، «فاکس»، «سی‌بی‌اس» و «ای‌ام‌سی» دیگر شرکت‌هایی هستند که بیشترین آسیب را دیده‌اند.

در همان سال نخست انتشار ویروس کرونا در جهان نیز اتحادیه بین‌المللی سینما‌ها اعلام کرد که در سال ۲۰۲۰، گیشه سراسر اروپا افتی ۷۰.۶ درصدی را تجربه کرده و درآمد سینما‌ها در ۳۸ بازار اروپا ۷.۵ میلیارد دلار کاهش یافت.

آوار قرنطینه کرونا روی سینمای ایران

سینمای ایران، اما مسیر عجیب‌تر و متفاوت تری را تجربه کرد. هر چند شیوع ویروس کرونا در سال ۱۳۹۸ در ایران آغاز و سینمای ایران اکران مهم اسفند سال ۹۸ که اکران نوروز بود را از دست داد، اما ضربه اصلی به سینمای ایران در سال ۱۳۹۹ بود که وارد شد.
سینمای ایران در سال ۹۹ بیش از ۶ ماه را به طور کامل تعطیل بود و در این میان ۶ ماه باقی مانده را در یکی از بی رونق‌ترین همه دوران‌های خود گذراند. چنان که برآورد می‌شود با ضرری حدود ۲۹۰ میلیارد تومانی سال ۱۳۹۹ را سپری کرد.
باید توجه کرد که سینمای ایران که سال ۱۳۹۸ را (حتی با تعطیلی یکی از مهم‌ترین ماه‌های اکران یعنی اسفند) با درآمد ۳۰۰ میلیارد تومانی سپری کرده بود، کل فروش سال ۱۳۹۹ سینمای ایران کمی کمتر از ۱۰ میلیارد تومان برآورد شده است.
رقمی که یکی از بدترین ارقام فروش سال برای بیش از ۲۰۰ سینما در سرتاسر کشور ارزیابی می‌شود. در ایران ۲۵۷ سینما تا پیش از کرونا فعال بود که ۱۹۲ سینما خصوصی و سهم سینمادار از فروش هر فیلم حدود ۴۵ درصد از فروش هر بلیت است.

در نوروز ۹۸ فروش سینمای ایران به ٣۶ میلیارد و ۵٨۰ میلیون و ٩۶۰ هزار تومان رسید. این آمار نسبت به زمان مشابه در سال ٩٧، ۱۰ میلیارد و ۶٢٣ میلیون و ٩۱٣ هزار تومان افزایش داشت.
در نوروز ۹۹ سینما‌های کشور تعطیل شدند و فروش صفر شد و اکران‌ها تنها اینترنتی بود. از سوی دیگر اکران‌های اینترنتی نیز بحران‌های بسیاری داشت از جمله لو رفتن فیلم‌ها و انتشار آنان بر روی اینترنت یکی از این مشکلات و از اصلی‌ترین آن‌ها بود.

رکورد لورفتن فیلم را نیز باید متعلق به فیلم «بنفشه‌های آفریقایی» به کارگردانی «مونازندی» دانست که کمتر از یک ساعت پس از انتشار بر روی فیلیمو و لنز برای اکران اینترنتی سر از فضای مجازی درآورد و در کمتر از ۲۴ ساعت در شبکه‌های ماهواره‌ای پخش شد.
در میان سریال‌های شبکه نمایش خانگی نیز رکورد انتشار غیرمجاز در ابتدا متعلق به سریال «آقازاده» به تهیه کنندگی اوج بود که صبح‌های جمعه ساعت ۸ بر روی فیلیمو و آپارات قرار می‌گرفت و در کمتر از ۲ ساعت در شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شد.

بحران سینماداران و سالن‌های سینما

این شرایط در حالی بود که بحران به بدترین شکل گریبان گیر سالن‌های سینما و سینماداران نیز شد و بسیاری از سینما‌های قدیمی و معتبر تهران را به ورطه تعطیلی کشاند.
اعلام تعطیلی سینما «عصر جدید» در تهران برای بررسی شرایط و تصمیم‌گیری در مورد آینده فعالیت این سینما یکی از مهم‌ترین خبر‌هایی بود که در همین رابطه منتشر شد. در همان زمان نیز گفته شد که مدیران چند سینمای دیگر تهران نیز برای تغییر کاربری درخواست داده‌اند.

سینما «عصرجدید»، اما نخستین نام در لیست سینما‌های تعطیل شده در دو سال شیوع ویروس کرونا نبود.
تخریب سینما «ایران» در لاله زار در کنار تعطیلی موقت سینما «گلریز» در یوسف آباد و هم چنین تعطیلی و تغییر کاربری سینما «بولوار» به مرکز همایش‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران در بلوار کشاورز نیز که زمانی یکی از سینما‌های مدرن تهران بود ضرباتی پیاپی بر نه فقط سینما‌های خصوصی کشور که بر سینماداران مستقل نیز بود. تغییر کاربری پیدا کرده و به مرکز همایش‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران تبدیل شده است.

سینماداران در سراشیب سقوط

به این ترتیب از آن‌جا که تهیه‌کنندگانی که فیلمِ آماده اکران دارند ریسک نمایش فیلم‌های خود را در روز‌های کرونایی کمتر به جان می‌خرند، باید ادامه این روند را نیز انتظار داشت و نکته مهم این است که این مشکلات فقط مختص تهران نیست و سینما‌های شهر‌های دیگر که بیشتر آن‌ها زیرمجموعه موسسه «بهمن سبز» حوزه هنری هستند، وضع بهتری ندارند.
برای مثال تنها سینمای «پردیس سینمایی هویزه» در ۶ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۸، ۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان فروش داشته است، اما این عدد در ۶ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۹ به ۲۰۰ میلیون تومان نمی‌رسد. میزان کل فروش این سینما در سال ۱۳۹۸ حدود ۹ میلیارد تومان بوده، اما در سال ۱۳۹۹ حدود ۶۵۰ میلیون تومان فروش داشته است. میزان فروش این سینما در اردیبهشت ۱۴۰۰ نیز ۴۴ میلیون تومان بوده است؛ و بنا به گفته مدیر این سینما «در گذشته در برخی روز‌ها تا ۸۰ میلیون تومان فروش در یک روز هم داشته اند، اما بیشترین فروش روزانه در دوران پس از کرونا ۸ میلیون تومان بوده است.»
این ارقام که مدیرسینما هویزه درباره فروش در دوران کرونا و پیش از آن می‌دهد خود به خوبی نشان می‌دهد که وضعیت چقدر در سالن‌های سینما‌های کشور عجیب و پیچیده شده است.

سالن‌های سینما اکران طلایی نوروز ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ را از دست داده اند و در سه ماه گذشته ۳ بار خبر باز و بسته شدن سینما‌ها از فاصله ۱۲ فروردین تا تیرماه منتشر شده و برای بار آخر از تاریخ ۱۴ تیرماه سال جاری کلیه سینما‌ها بار دیگر در تمام کشور تعطیل شدند و همین آمار نشان می‌دهد که وضعیت چقدر نگران کننده است.

تهیه کنندگان و فیلم بین‌ها، سینماداران را تنها گذاشتند

اما مساله اکنون برای سینماداران کشور تنها از دست رفتن فصل طلایی اکران‌ها یا بازوبسته شدن‌های مکرر نیست. تهیه‌کنندگان فیلم‌ها نیز خطر ارایه فیلم هایشان در این شرایط را به سینماداران نمی‌پذیرند و حاضر نیستند فیلم‌هایشان را برای اکران در این شرایط ارایه بدهند. بسیاری از تهیه کنندگان که فیلم هایشان در بهمن سال ۱۳۹۸ در جشنواره فیلم فجر نمایش داده شده است پس از یک سال و اندی هنوز حاضر به ارایه فیلم هایشان برای اکران در این شرایط نیستند و بنا به گفته خود منتظر شرایط مناسب اکران هستند و ابایی از تحمل تا سال ۱۴۰۱ نیز برای اکران فیلم هایشان ندارند.

در دیگر سو نیز بسیاری از سینمارو‌های حرفه‌ای و حتی شهروندانی که سینما در ردیف برنامه‌ها و تفریحات آنان قرار داشت در دوران باز بودن سینما‌ها در یک سال و اندی اخیر خطر رفتن به محیط سربسته ای، چون سالن‌های سینما را نمی‌پذیرند. در حقیقت با همه توضیحات سینماداران درباره این که سالن‌های سینما به دلیل ضدعفونی شدن‌های مکرر و اجباری و تهویه مناسب از امن‌ترین مکان‌های سربسته است نیز نتوانسته بسیاری از شهروندان را قانع کند به سالن‌های سینما بازگردند.

در این شرایط حتی آگهی‌های عجیبی نیز منتشر شد از امکان رزرو خصوصی سالن‌های سینما، رزرو‌های فامیلی و دوستانه یا حتی قرار‌های خاص به همراه قلیان و امکانات ویژه. اما به نظر می‌رسد همه این تلاش‌ها نیز نتوانست چندان اثربخش باشد. از سوی دیگر در شرایط قرنطینه، شرکت‌های پخش فیلم، چون فیلیمو، تماشا، هاشور و ... بودند که توانستند عرصه را تا حدی به دست بگیرند. استقبال البته آن چنان از این پخش کننده‌های اینترنتی بالا گرفت که فیلیمو تنها در یک سال اشتراک ماهانه خود را تا ۲۰۰ درصد افزایش داد.

در این شرایط بحرانی به نظر می‌رسد اگر هر چه سریع‌تر دولت به کمک تهیه کنندگان سینما و صاحبان سالن‌های سینما نیاید و با حداقل وام‌های با بهره پایین به این صنعت کمک نکند، این صنعت سال‌های تلخ تری را در پی خواهد داشت و تعداد بیشتری از سالن‌های سینما که خاطرات بسیاری برای شهروندان دارند تعطیل خواهند شد.