اقتصاد ۲۴- آمار‌ها نشان می‌دهد حجم سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌های جدید تناسبی با رشد مصرف نداشته و برای جبران کمبود برق باید سالانه دست‌کم ۲.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌های جدید انجام شود که این رقم تا ۵ میلیارد دلار قابل افزایش است. به اعتقاد سندیکای صنعت برق برای حل مشکل خاموشی‌ها باید تا ۴ سال آینده بین ۸ تا ۱۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری انجام شود.
دلیل اصلی قطع برق در تابستان امسال عدم‌توازن بین عرضه و تقاضاست چرا که عرضه کاهش یافته، اما تقاضای مصرف برق رشد کرده است. اما چرا چنین اتفاقی رخ داده است؟ کارشناسان بر این باورند که علت اصلی این ناترازی کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت برق برای ساخت نیروگاه‌های جدید است و علت اصلی این کاهش سرمایه‌گذاری هم قیمت‌گذاری دستوری از سوی دولت است. دولت برق را از نیروگاه‌ها می‌خرد و آن را در اختیار مصرف‌کننده‌ها می‌گذارد، اما مبلغی که دولت به نیروگاه‌ها پرداخت می‌کند کفاف هزینه تولید برق را نمی‌دهد. در واقع ارزان بودن قیمت برق منجر شده است که همه نیروگاه‌های کشور زیان‌ده شوند و توان مالی برای سرمایه‌گذاری را نداشته باشند. دولت حتی بدهی‌های خود را با تأخیر طولانی به نیروگاه‌ها پرداخت می‌کند و این موجب شده است حجم بدهی دولت به نیروگاه‌ها هم افزایش یابد. طبق آخرین برآوردی که سازمان بورس انجام داده است میزان طلب ۱۰ نیروگاه فعال که سهامشان در بورس دادوستد می‌شود هم‌اکنون به ۳۱۰۰ میلیارد تومان رسیده است و مشخص نیست دولت چه زمانی این مبلغ را به نیروگاه‌ها پرداخت خواهد کرد.
اطلاعات موجود نشان می‌دهد که هم‌اکنون قیمت کیلووات ساعت برق ۰.۲۵ سنت و در حدود ۸۰ تومان است، درصورتی که این رقم کفاف هزینه‌های صنعت برق را نمی‌دهد. مهدی رضایتی یک کارشناس مالی معتقد است برای اینکه صنعت برق سرمایه‌گذاری حدود یک‌درصدی داشته باشد قیمت برق باید نزدیک به ۲.۱ سنت یا ۵۱۰ تومان باشد. رضا ریاحی، مدیرعامل شرکت برق منطقه‌ای خراسان هم پیش از این درباره قیمت برق گفته بود: میزان متوسط هزینه پرداختی برق در ایران به ازای هر کیلووات ساعت برق حدود ۸۰تومان است؛ درحالی‌که در دنیا ۱۴۰۰تومان است به همین دلیل مردم مصرف خود را مدیریت نمی‌کنند.
کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت برق
آمار‌ها نشان می‌دهد نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی ایران در دهه ۹۰ از ۸.۸ درصد به ۲.۲ درصد کاهش یافته است؛ در حالی که میزان مصرف برق سالانه بین ۵ تا ۷ درصد درحال افزایش است. این به‌معنای آن است که میزان نیروگاه‌های ساخته شده متناسب با میزان افزایش مصرف نیست و علت این عقب ماندگی هم کاهش سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌های جدید است.
معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی سندیکای صنعت برق ایران به‌تازگی در تحلیلی اعلام کرد: روند تقاضا در دهه گذشته با ۵ درصد رشد همراه بوده است، درحالی‌که روند رشد ظرفیت تولید برق کشور در ۱۰ سال گذشته به‌طور متوسط نزولی بوده و متوسط رشد آن ۳ درصد بوده است. این تفاوت نرخ رشد منجر به شکاف عرضه و تقاضا می‌شود که در نتیجه آن حجم عرضه برق از حجم تقاضای برق جا می‌ماند و منجر به خاموشی می‌شود.
طبق این گزارش روند سرمایه‌گذاری در صنعت برق در طول سال‌های۸۷ تا ۹۹ نزولی بوده و از ۶.۵ میلیارد دلار در سال ۸۷ به ۰.۶۳ میلیارد دلار در سال ۹۹ رسید؛ بنابراین با توجه به رشد منفی سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق، رشد ظرفیت تولید هم منفی بوده است.
بیشتر بخوانید: اختلاف ۱۰ هزار مگاواتی تولید و مصرف برق
یک کارشناس سرمایه‌گذاری هم موضوع کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت برق را تأیید کرد و گفت: کمبود عرضه برق در کشور به‌دلیل کاهش سرمایه‌گذاری‌های جدید در صنعت برق، افزایش هزینه‌های عمدتاً دلاری مربوط به مستهلک شدن دارایی‌ها، تجهیزات این صنعت و کاهش راندمان و ظرفیت تولید برق است. مرتضی امیری افزود: کاهش سرمایه‌گذاری‌ها برای توسعه ظرفیت فعلی نیز دلیلی جز نبود جذابیت در صنعت برق برای بخش خصوصی ندارد که آن هم ناشی از قیمت‌گذاری دستوری و دریافت نکردن مطالبات تولیدکنندگان برق از دولت است. او با بیان اینکه اکنون قیمت برق در کشور ارزان‌ترین نرخ را در دنیا دارد، گفت: دولت به‌ویژه طی سال‌های اخیر منابع کافی برای سرمایه‌گذاری مستقیم در صنعت برق نداشته است، همچنین به‌دلیل ملاحظاتی که وجود دارد، دولت ورودی‌های فرایند تولید برق را با نرخ‌های حداقلی به تولیدکنندگان فروخته و در ازای آن برای برق تولیدی آن‌ها قیمت‌های حداقلی تعیین می‌کند و حتی پول آن را هم به‌موقع با تولیدکننده تسویه نمی‌کند. به‌گفته امیری، این مسائل در کنار یکدیگر دیگر رمق و توانی برای تولیدکنندگان فعلی و جذابیتی برای ورود به این صنعت باقی نمی‌گذارد.
سرمایه‌گذاری مورد نیاز
آمار‌ها نشان می‌دهد سالانه مصرف برق در ایران بین ۵ تا ۷ درصد افزایش می‌یابد، اما میزان ساخت نیروگاه‌های جدید متناسب با میزان مصرف نیست. اطلاعات موجود نشان می‌دهد برای اینکه کشور با خاموشی مواجه نشود باید سالانه بین ۴.۵ تا ۵ هزار مگاوات نیروگاه جدید ساخته شود. هزینه ساخت نیروگاه برای هر مگاوات برق رقمی در حدود ۵۰۰ هزار دلار است، یعنی اینکه ساخت یک نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی دست‌کم به ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. این ارقام نشان می‌دهد برای رفع مشکل برق ایران باید سالانه ۲.۵ میلیارد دلار صرف ساخت نیروگاه‌های جدید شود.
برخی کارشناسان بر این باورند که هزینه ساخت هر مگاوات برق رقمی معادل یک میلیون دلار است. محمد غضنفری، معاون بهره‌برداری شرکت سهامی برق منطقه‌ای گیلان دراین باره معتقد است: درشرایط فعلی برای طراحی، ساخت، نصب و راه‌اندازی نیروگاه‌های جدید برق با توجه به قیمت جهانی به ازای هر مگاوات به حدود یک میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. چنانچه بپذیریم هزینه ساخت هر مگاوات نیروگاه جدید یک میلیون دلار است به‌معنای آن است که کشور برای ساخت نیروگاه‌های جدید سالانه به ۵ میلیارددلار سرمایه‌گذاری جدید نیاز دارد.
به زعم معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی سندیکای صنعت برق ایران اگر دولت بخواهد در چهارچوب رشد اهداف برنامه ششم و متناسب با ظرفیت رشد اقتصادی مورد انتظار در اسناد بالادستی کشور، تولید برق کشور را افزایش دهد، باید سالانه حدود ۴ هزار و ۷۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور افزوده شود و در سال ۱۴۰۴ به ظرفیت اسمی ۱۰۹ هزار مگاوات دست پیدا کند.
سندیکای صنعت برق برآورد کرده است: در افق ۱۴۰۴ به‌طور متوسط بین ۸ تا ۱۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مورد نیاز است که در شرایط موجود و بدون اصلاح نظام مالی صنعت برق قابلیت چنین سرمایه‌گذاری‌ای وجود ندارد.
حمیدرضا صالحی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران هم با بیان اینکه طبق برنامه ششم توسعه، با رشد ٦.٥ تا ٧درصد مصرف برق در کشور باید سالانه ۵ هزار مگاوات نیروگاه وارد مدار شود و از ۵ هزار مگاوات برق، باید یک هزار مگاوات مختص به نیروگاه‌های تجدیدپذیر باشد، گفت: متأسفانه دولت نه فقط این مسایل را از طریق راه‌های متعدد مانند بستر‌سازی برای ورود بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری در این بخش پیگیری و برطرف نکرد بلکه اقداماتی برعکس آن را در دستور کار قرار داد و با دخالت در قیمت‌گذاری‌ها این بستر را از بین برد. او با بیان اینک قیمت‌گذاری دستوری منجر شده که سرمایه‌گذاری برای ساخت نیروگاه انجام نشود تأکید کرد: سرمایه‌گذارانی که از گذشته در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند به‌دلیل روبه‌رو شدن با مشکلاتی عدیده، حتی نتوانستند اقساط خود را به بانک‌ها پرداخت کنند و عملا در این سال‌ها طبق برنامه ششم توسعه شاهد ورود نیروگاه جدید به مدار نبودیم.
میزان نیاز فوری
صرف‌نظر از نیاز میان‌مدت برای احداث نیروگاه‌های جدید، برخی خبر‌ها نشان می‌دهد که به‌دلیل کاهش شدید تولید نیروگاه‌های برقابی و برآورد‌هایی که از تداوم خشکسالی در سال‌های آینده می‌شود صنعت برق کشور نیاز فوری به احداث نیروگاه‌های جدید دست‌کم به میزان ۱۰ هزار مگاوات دارد. این به این دلیل است که چشم‌انداز روشنی برای افزایش تولید برق از سوی نیروگاه‌های برقابی به‌دلیل خشکسالی وجود ندارد و باید با احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، سیکل ترکیبی و گازی این عقب ماندگی به‌سرعت جبران شود چرا که ظرفیت تولید نیروگاه‌های برقابی که ۱۱ هزار مگاوات است به کمترین حد خود رسیده و حتی به‌گفته حسن روحانی، رئیس‌جمهور به صفر رسیده است. در واقع حدود ۱۴ درصد ظرفیت تولید برق کشور متعلق به نیروگاه‌های برقابی است و تولید برق این نیروگاه‌ها متاثر از میزان بارش باران است که متناسب با رشد یا کاهش بارش، میزان تولید برق نیز نوسان پیدا می‌کند. در چنین شرایطی و با توجه به افزایش ۸ هزار مگاواتی مصرف برق در سال‌جاری به‌نظر می‌رسد همین امروز باید دست‌کم بین ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌های جدید انجام شود تاکمبود‌ها جبران شود. مهرداد اکبریان، رئیس انجمن سنگ آهن ایران با تأکید بر اینکه دولت موظف بود طی ۸ سال گذشته ١٠درصد از تولید برق را به‌صورت سالانه افزایش دهد، اما در این مدت میزان تولید برق بیشتر از ٢.٥درصد در طول سال افزایش پیدا نکرد، گفت: در نتیجه هر سال با ٧.٥درصد کمبود برق مواجه بودیم و اکنون در کشور حدود ١١هزار مگاوات کمبود برق در شبکه سراسری وجود دارد. رئیس انجمن سنگ آهن ایران با بیان اینکه ٤٠درصد از این برق مربوط به مصارف شهری و بخش عمده آن برای استفاده در صنایع است، گفت: بخشی که برای صنایع است نیازمند اهتمام دولت بود، شرکت‌های تولیدی باید یک نیروگاه کوچکی را در کنار فعالیت خود راه‌اندازی کنند که راه‌اندازی این نیروگاه به‌راحتی نیست و نیازمند کمک دولت و برخی از تجهیزات است.
آمادگی برای احداث ۱۰۵۰۰ مگاوات برق
معاون وزیر صمت ضمن اشاره به آمادگی بخش صنعت برای احداث نیروگاه‌های جدید، گفت: درصورت صدور مجوز از سوی وزارت نیرو، ساخت این نیروگاه‌ها با ظرفیت ۱۰هزار و ۵۳۶ مگاوات انجام خواهد شد. سعید زرندی درباره همکاری وزارت صمت برای تأمین بخشی از برق کشور، گفت: با توجه به ظرفیتی که در بخش صنایع برای اجرای این کار وجود دارد و به‌دنبال مذاکرات انجام شده با مسئولان وزارت نیرو درخصوص کمک بخش صنعت کشور به ارتقای تولید برق پایدار و همچنین آمادگی وزارت صمت برای سرمایه‌گذاری در حوزه نیروگاهی در قالب طرح اقتصاد مقاومتی با شرکت‌های برتر، این موضوع در نامه‌ای به معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی اعلام شد. او افزود: تأمین برق مطمئن، مستمر و پایدار صنایع انرژی‌بر و شهرک‌های صنعتی و افزایش بهره‌وری و کاهش شدت انرژی در بخش صنعت و معدن، با توجه به آمادگی بنگاه‌ها برای سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه از اهداف این طرح است. معاون طرح و برنامه وزارت صمت با اشاره به اهمیت تعریف یک مدل اقتصادی مطلوب، بر سرمایه‌گذاری بخش صنعت در زمینه ساخت نیروگاه‌ها تأکید کرد و گفت: ۱۳پروژه در نقاط مختلف کشور، با مشارکت و همکاری ۱۲سرمایه‌گذار از بخش‌های صنایع معدنی به علاوه سازمان تعریف شده که با صدور مجوز از سوی وزارت نیرو، در مجموع حدود ۱۰هزار و ۵۳۶ مگاوات ظرفیت تولید به شبکه برق کشور اضافه خواهد شد.