اقتصاد ۲۴- میرا قربانی فر_ حالا دیگر ماه‌ها است که گوش شهروندان ایرانی از وعده‌های تکراری مسولان وزارت بهداشت درباره واردات واکسن کرونا و تولید واکسن کرونا پر شده است. ماه‌هایی که در نتیجه این وعده‌ها تعداد کشته شده‌ها به ۱۰۰ هزار نفر نزدیک شده است و ایران در پیک پنجم کرونا بار دیگر تعداد کشته هایش روزانه به ۲۰۰ نفر رسیده است.
اما بیشترین میزان انتقادات نه به خاطر تلاش برای تولید واکسن (که لازم است) بلکه به دلیل از دست رفتن زمان طلایی خرید واکسن کرونا برای شهروندان بود.
از سوی دیگر مساله تبلیغات ساخت واکسن «کووبرکت» که در شرکت شفافارمد زیر مجموعه «ستاد اجرایی فرمان امام» تولید می‌شود باعث شد که بیشتر از قبل نیز انتقادات نسبت به این نوع از تبلیغات نمایشی رشد کند.
در حالی که همزمان با واکسن کووبرکت، شرکت تولید واکسن پاستور و هم چنین رازی نیز در حال ساخت واکسن بودند، اما با فشار تبلیغات رسانه‌ای همواره نمایش جلوه بیرونی تنها تمرکز بر واکسن کووبرکت بوده است.
همه حاشیه‌های کووبرکت
در مورد واکسن کووبرکت تاکنون حرف‌های زیادی گفته شده است. از مساله سازنده آن که یک نهاد دولتی است تا نحوه سوال‌برانگیز صدور مجوز برای آن تا قیمت بالاترش از برخی واکسن‌های معتبر خارجی، از جمله مسایلی بوده که مطرح شده است. مسولان ستاد اجرایی برای تولید واکسن کووبرکت، اوایل خرداد وعده داده بودند تا پایان همان ماه، چهار تا پنج میلیون دوز واکسن برکت به وزارت بهداشت تحویل دهند، اما این وعده تا نیمه تیرماه از ۴۰۰ هزار دوز فراتر نرفته است.
در نهایت نیز بر اساس وعده‌های رخ داده در اواسط تیرماه چند هزار دوز واکسن کووبرکت برای واکسیناسیون به سیستان و بلوچستان ارسال شد، که تقریبا به هیچ وجه نمی‌توانستو نمی‌تواند وضعیت اسفبار استان را پوشش دهد.
ویال‌های برباد رفته
در این میان بخش دیگری از جنجال‌ها نیز مربوط به تویت «حجت نیکی ملکی»، مدیر روابط عمومی ستاد اجرایی بود. او در تویتی خبر داد که بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار دوز واکسن برکت «در مرحله پر کردن ویال‌ها» دچار مشکل و از گردونه خارج شد.
چنین اتفاقی پیش از این برای برخی واکسن‌های معتبر جهان نیز افتاده است و البته نمونه آن نیز واکسن فایزر بوده است که حدود ۵ میلیون دز از تولید خارج شد. اما مساله بزرگ‌تر درباره برکت هم چنان عدم اطلاع‌رسانی شفاف درباره نتایج مراحل آزمایش بالینی واکسن برکت بوده است. از سوی دیگر نیز ضد‌ونقیض‌گویی‌ها در مورد میزان تولید آن و حواشی دیگر به تردید‌ها دامن می‌زند.
ژل واکسن چیست؟
این تناقضات، اما تنها مواردی نبوده که باعث انتقادات گسترده و چندباره به واکسن کووبرکت شده است. یکی از مسایل مهم در روز‌های اخیر مساله طرح شده درباره «ژل واکسن» است. بحرانی که اخیرا گفته می‌شود یکی از دلایل جدی وقفه در تولید واکسن‌های کووبرکت است و بر اساس مشکل طرح شده به نظر می‌رسد این بحران می‌تواند دامن گیر سایر تولیدکنندگان واکسن ایرانی نیز شود.
این بحث‌ها از جایی آغاز شد که سخنگوی ستاد کرونا خبر داد که خط تولید واکسن برکت دچار مشکل شده است. در نهایت به نظر می‌رسد مشکل خط تولید برطرف شد، اما برخی می‌گویند که «ژل و رزین» واکسن‌های کرونا، امریکایی است و ایران به دلیل تحریم قادر به واردات آن نیست.
چین نیز که بخش بزرگی از دستگاه‌ها برای تولید واکسن را به ایران داده از دادن «ژل واکسن» سرباز زده است. هم چنین رییس سندیکای دارو‌های انسانی هم پیش از این علت توقف تولید واکسن مشترک با روسیه را عرضه ناکافی ژل بیان کرده بود.
به نظر می‌رسد منظور از «ژل واکسن»، «ژل هیدروکسید آلومینیم» باشد که در برخی از واکسن‌ها به عنوان Adjuvant استفاده می‌شود. ژل سیلیکا SiO۲ و آلومینا Al۲O۳ دو جاذب هستند که معمولا توسط شیمیدان‌ها برای کروماتوگرافی ستونی استفاده می‌کنند.
دستگاه‌ها بدون ژل به ایران رسید
در حالی اکنون مشکل «ژل واکسن» به یکی از بحران‌های اصلی تولید تبدیل شده است که در اردیبهشت سال جاری معاون فنی امور گمرکی ایران خبر داد که: «دومین محموله تجهیزات مورد نیاز خط تولید واکسن کرونا «کوو ایران برکت» امروز از شانگ‌های چین وارد کشور شد.»
«مهرداد جمال ارونقی»، معاون فنی و امور گمرکی ایران در تشریح ورود دومین محموله تجهیزات خط تولید واکسن کرونا مربوط به ستاد اجرایی فرمان امام (ره) گفته بود که: «به میزان ۵۲ میلیون تن تجهیزات مربوط به فاز دوم خط تولید واکسن «کوو ایران برکت» که مربوط به ستاد اجرایی فرمان امام (ره) است وارد کشور شد، این محموله برای تولید ۲۰ تا ۲۵ هزار دز واکسن در ماه در کارخانه مربوط نصب خواهد شد.» او هم چنین گفته بود که: «محموله ابتدایی که در روز‌های قبل وارد کشور شد، در کارخانه تولید واکسن کرونا نصب و راه اندازی شده است. تجهیزات کنترل و سنجش این خط تولید از بهترین برند‌های دنیا خریداری شده و تنها تجمیع آن‌ها در چین انجام و به ایران ارسال شده است.»
جمال ارونقی هم چنین گفته بود که ظرفیت تولید این واکسن تا اردیبهشت ماه به یک میلیون دز و تا مرداد ۲۵ میلیون دز در ماه خواهد رسید. وعده‌ای که تاکنون نه تنها محقق نشده است بلکه حتی به انجام آن وعده نیز نزدیک نشده ایم.
۴۰۰هزار واکسن ادعا شده با کدام ژل تولید شده است
از سوی دیگر، این سخنان و خرید‌های سنگین برای ایجاد خط تولید توسط ستاد اجرایی فرمان امام، برکت، در حالی بیان می‌شد که در ۲۲ تیرماه سال جاری نیز گفته شد که برکت برای ۲۰ میلیون دوز به طور کامل ذخیره مواد دارد.
بیشتر بخوانید: مسولان جمهوری اسلامی برای واکسیناسیون مردم چه وعده‌هایی داده بودند؟ +جدول
اما در نهایت به نظر می‌رسد در شرایطی که میلیون‌ها دلار هزینه برای خرید ماشین آلات خط تولید واکسن پرداخت شده است و بر اساس ادعای معاون فنی گمرک ایران بزرگ‌ترین محموله و تجهیزات خط تولید واکسن «کوو ایران برکت» از شانگ‌های کشور چین بارگیری و در بند امام خمینی تخلیه شده است، اما چینی‌ها یکی از اصلی‌ترین مواد لازم برای تولید واکسن را به ایران نداده اند و گفته می‌شود دلیل آن نیز تحریم‌های آمریکا است که باعث می‌شود چینی‌ها نتوانند به ما «ژل واکسن» را بفروشند.
از سوی دیگر شنیده‌ها حکایت از آن دارد که روسیه نیز تاکنون نپذیرفته است که این ماده اولیه مهم را به خاطر تحریم‌های موجود به ایران بفروشد.
این سخنان در حالی مطرح می‌شود که اگر ایران «ژل واکسن» ندارد و حداقل دو کشور چین و روسیه نیز قبول نکرده‌اند آن را به ایران بفروشند پس روند تولید ۴۰۰ هزار دز واکسن چگونه بوده است؟
سوالی که به نظر می‌رسد البته ابعاد دیگری نیز خواهد داشت. این که چطور با هزینه سنگین دستگاه آلات را وارد کرده اند، اما یکی از مواد اولیه را که باید به ایران داده می‌شد، چین تحویل نداده است و چطور طرف ایرانی و چینی هیچ کدام در زمان خرید و معامله دستگاه‌ها و راه اندازی خط تولید به این مساله توجه نکرده اند.
چینی‌ها و شرط های تازه
چینی‌ها البته بیش از این نیز چندین بار شرط‌های عجیبی برای تحویل واکسن به ایران نیز گذاشته بودند. بیشترین میزان واکسن وارداتی به ایران واکسن سینوفارم از کشور چین است. اما اخیرا چین برای فروش واکسن به ایران شرط تازه‌ای گذاشته است؛ این که فقط واکسن هایش را از این به بعد به هلال احمر بفروشد و نامی از چین نباشد. به نظر می‌رسد دلیل اصلی این شرط تازه مساله تحریم‌های آمریکا باشد. چرا که «ژل واکسن» را تنها آمریکا تولید می‌کند و چین خود وارد کننده این مواد اولیه است. چینی‌ها می‌خواهند با تحویل واکسن‌های بی نام و نشان در حقیقت مشکل را تا حدی برای خود راحت‌تر کنند.
در حالی که در لیست ارایه شده به گمرک نام ۲ میلیون و چهارصد هزار دز واکسن مشخص است حدود ۳ میلیون دز واکسن نامشخص است، اما از سوی دیگر در جدول ارائه شده وزارت بهداشت بیشتر واکسن‌ها سینوفارم هستند.
با این روند به نظر می‌رسد که حتی بعید نباشد چین واکسن‌های سینوفارم را بدون نشان و بسته بندی به ایران تحویل دهد و شاید با نام کووبرکت وارد بازار شود!
برکت نیز حالا یک خط تولید چینی راه انداخته که قرار بوده احتمالا مشابه سینوفارم را تولید کند، اما فعلا باید منتظر بماند که چطور به یکی از مواد اولیه تولید واکسن که فعلا به ایران فروخته نمی‌شود، دست یابد.