اقتصاد۲۴- مناطق آزاد مناطقی هستند که خارج از مرز‌های گمرکی و اقتصادی جمهوری اسلامی قرار دارند و تولید صادرات محور و انتقال دانش و تکنولوژی را به‌عنوان مهم‌ترین کارکرد مناطق آزاد است؛ بنابراین آنچه در این سال‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های مناطق آزاد کشور مطرح بوده است، ارتقای زیرساخت‌های صادراتی و تولید برای افزایش صادرات بوده است. تنها در این صورت است که این مناطق از طریق امتیازات خاص خود می‌توانند افقی از اقتصاد مولد را در کشور بگشایند. این مناطق مقررات و موازین مخصوص به خود را در صادرات انواع کالا دارند.
سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد
یکی از مواردی که در مناطق کشور از سال ۹۹ مورد تاکید قرار گرفته است، افتتاح‌های همزمان با حضور ریاست جمهوری بوده است. از اولین دوره که در شهریور ماه سال ۹۹ اتفاق افتاد، طی هفت دوره افتتاحیه رئیس جمهوری واحد‌های تولیدی، صنعتی، گردشگری، شیلاتی و... مختلفی به بهره‌برداری رسیدند که در مجموع شش دوره اول از افتتاح پروژه‌های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از سال ۹۹ تاکنون، بیش از ۱۱۰ هزار میلیارد تومان و در دوره هفتم نیز ۳۳ پروژه به ارزش سرمایه گذاری یک هزار و ۶۷۰ میلیارد تومان افتتاح شده است.
بیشتر بخوانید: نقش پررنگ مناطق آزاد کشور در گسترش همکاری‌های چندجانبه با کشورهای همسایه
این پروژه‌ها در حوزه‌های مختلفی به ویژه در بخش نفت و گاز و انرژی و صنعت توریسم بوده است. بسیاری از آن‌ها پروژه‌هایی در راستای تقویت زیرساخت‌ها برای شکل‌گیری صنایع نیز بوده‌اند. به ویژه سرمایه‌گذاری‌های مختلفی برای تقویت زیرساخت‌های گردشگری در مناطق آزاد کشور انجام شده است. این پروژه‌های در راستای عمل به مسئولیت اجتماعی و اشتغالزایی نیز بوده است که از جمله آن می‌توان به اشتغال هزار و ۴۹ نفر در ۶ دوره اول افتتاح‌های ریاست جمهوری و اشتغالزایی نزدیک به ۲۷ هزار نفر در دوره هفتم افتتاحیه‌های ریاست جمهوری اشاره کرد.
درواقع با احتساب برگزاری دوره هفتم و آخرین مرحله افتتاح‌ها سرمایه گذاری‌های جدید در پروژه‌های افتتاح شده در مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی نزدیک به ۱۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده که این عدد شامل ۴۵۰ طرح و اشتغالزایی ۲۷ هزار و ۷۵۰ نفر است.
رشد صنایع در بسیاری موارد در مناطق آزادی که در کنار دریا قرار دارند، اقتصاد دریایی مناطق مختلف کشور را ارتقا داده است. این مناطق هرچه هست توانسته‌اند از طریق رشد این صنایع به رشد صادرات در سال‌های گذشته دست یابند. اما آنچه اهمیت دارد این است که همین میزان از رشد صادرات نیز عملاً در شرایط بسیار سختی صورت گرفته است. در مجموع مناطق آزاد ایران با مشکلات عدیده ای مواجه است.
رشد صادرات علیرغم مشکل مشکلات
واد عباس پور، مدیر هماهنگی امور مناطق ویژه اقتصادی درباره این مشکلات و محدودیت‌ها گفته بود: معافیت مالیات بر درآمد در مناطق آزاد گرجستان، قزاقستان، ارمنستان، ترکیه و بحرین دائمی بوده و در امارت هم تا ۵۰ سال قابل تمدید است اما در ایران فقط تا ۲۰ سال تمدید می‌شود.
او ادامه داد: مثال دیگر، معافیت مالیات بر ارزش افزوده برای مراودات با سرزمین اصلی است که امارات و گرجستان مانند کشور ما معافیت ندارند اما قزاقستان معافیت دائمی دارد و ارمنستان هم معافیت ۵ ساله در نظر گرفته است.
یکی از شاخص‌های مهم در رشد اقتصاد بازار آزاد که مدنظر دولت‌ها در خصوص سیاست‌هایشان نسبت به مناطق آزاد است، شاخص رقابت‌پذیری است.از این رو مدیر هماهنگی امور مناطق ویژه اقتصادی با بیان اینکه ایران از نظر سرمایه گذاری جزو کشورهای پرریسک دنیا محسوب می‌شود افزود: رتبه شاخص رقابت پذیری ایران ۹۹ است و تقریبا در آخرین رتبه‌ها قرار دارد.
با این‌حال بر اساس همین شرایط سخت نیز مناطق آزاد ایران بالغ بر ۵۸۷۵ میلیون دلار صادرات را دوره هشت ساله دولت روحانی رقم زدند. همچنین مناطق ویژه اقتصادی نیز ۱۳۲۹۵۴ میلیون دلار صادرات در همین مدت داشته و مجموعاً مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نسبت به صادرات کل کشور در هشت سال گذشته که رقمی بالغ بر ۳۰۳۳۲۲ بوده است، به طور میانگین صادراتی ۴۴.۳ درصدی داشته شده است.
این در حالی است که رقم میانگین واردات مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی تنها ۱۳.۸ درصد واردات کل کشور برآورد شده است. بنابراین مناطق آزاد علیرغم شرایط سختی که داشتند، توانستند توفیق نسبی در برتری صادرات بر واردات کسب کنند. این مسئله درحالی است که مناطق آزاد کشور بدون هیچ بودجه دولتی به صورت درآمد هزینه‌ای مجبوراند نیازهای خود را در حوزه زیرساختی مرتفع کنند.