اقتصاد24- سال 97، سالی بود که آمریکا تمرکز ویژه ای را برای خروج از برجام و بستن گلوگاه اقتصادی ایران انجام داد و مهمترین بحث تمرکز را بر روی به صفر رساندن فروش نفت و گاز ایران تا پایان سال مطرح کرد، آمریکا حتی به این نکته نیز قانع نشده و با تحت فشار قرار دادن شرکت های بزرگ که در صنایع نفت و گاز ایران مشغول به کار بودند سعی داشت تولید نفت و گاز ایران را نیز تا جایی که می تواند از بین ببرد.
وضعیت گاز ایران در سال 97
شرکت توتال که سهم بزرگی از توسعه میدان 11 پارس جنوبی داشت در خرداد ماه 97 از ایران خارج شد، در قرارداد توسعه فاز ١١ پارس جنوبی سهم توتال ۵٠٫١ درصد بود. سهم شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین و پترو پارس ایران هم به ترتیب ۳۰ و ۱۹.۹ درصد بوده است.
بعد از کناره گیری توتال از ایران در خرداد ماه، وزیر نفت تصمیم گرفت شرکت چینی را جایگزین آن کند اما بر اثر فشارهای بسیار آمریکا شرکت چینی هم چندان در ایران دوام نیاورد و از ایران رفت.
چین بعد از خروج از توسعه فاز 11 پارس جنوبی اما حاضر نشد حوزه های نفتی آزادگان و مسجد سلیمان را ترک کند زیرا بهره برداری از این حوزه ها به روش بای‌بک بوده یعنی هزینه های تامین پروژه ها را باید محصول خروجی همان پروژه تسویه کند و باید انتقال فناوری آن نیز به صورت مناسب انجام گیرد. این اقدام نشان می دهد چین و هر کشور اروپایی دیگری به فکر منافع خود بوده و ایران باید مانند حوزه های نفتی آزادگان و مسجد سلیمان توسعه فاز 11 پارس جنوبی را نیز با روش بای‌بک انجام می‌داد تا چین و یا حتی توتال نتوانند ایران را به راحتی ترک کنند.
گرفتن تصمیمات سخت و بستن راه های فرار از تعهد باید در قراردادهای گازی ایران پیش بینی می شد که متاسفانه محقق نشد. با همین سخت گیری بود که چین در حوزه های نفتی ایران میلیاردها دلار سرمایه گذاری کرده بود.
افتتاح 3 فاز دیگر از پارس جنوبی
با وجود فشارهای آمریکا فازهای 13 ،22 ، 23 و 24 با حضور رئیس جمهور در آخرین روزهای سال 97 به بهره برداری رسید، ساخت فازهای 13 ،22 ، 23 و 24 پارس جنوبی سال ۸۹ آغاز و به کنسرسیوم‌هایی متشکل از پیمانکاران، مشاوران و سازندگان ایرانی واگذار شد تا با استفاده از حداکثر توان و تخصص شرکت‌های داخلی به مرحله بهره‌برداری برسد. هر یک از این فازها، چهار سکوی دریایی و ۳۸ حلقه چاه دارند و روزانه، ۵۶ میلیون متر مکعب گاز، ۲۹۰۰ تن گاز مایع (ال پی جی)،۲۷٥٠تن اتان، ۷۵ هزار بشکه میعانات گازی و ۴۰۰ تن گوگرد تولید می‌کنند. با بهره‌برداری از این فازها، ایران نخستین بار در برداشت گاز از این میدان مشترک، از قطر پیشی می‌گیرد.
ارزش اقتصادی حاصل از بهره‌برداری سالانه از تولیدات طرح فاز ۱۳ و طرح فاز ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی با در نظر گرفتن ظرفیت‌های اسمی و قیمت‌های فروش محصولات تولیدی با احتساب قیمت ۸ سنت برای هر متر مکعب گاز طبیعی تصفیه شده، ۵۰ دلار برای هر بشکه میعانات گازی، ۴۷۰ دلار برای هر تن گاز مایع (LPG) و ۲۶۰ دلار برای هر تن اتان و ۱۰۰ دلار برای هر تن گوگرد بیش از ۵ میلیارد دلار برای هر طرح است.
پیش از این نیز رئیس جمهور 13 شهریور در سفری چند ساعته به عسلویه طرح‌های پتروشیمی‌های مرجان، فاز سوم پردیس و فاز یک نیروگاه پتروشیمی دماوند در مجموع با ظرفیت سه میلیون و ۴۰۵ هزار تن در سال و سرمایه گذاری یک میلیارد و ۸۵۰ میلیون دلار را افتتاح کرد. طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی در ۲۴ فاز طراحی شده که اکنون فازهای ۱۱ و ۱۴ باقی مانده‌اند.
وزیر نفت پیش از این گفته بود، با بهره‌برداری کامل از فاز ۱۴ در سال آینده، تنها بخش باقیمانده توسعه در پارس جنوبی به فاز ۱۱ ( به علت بدعهدی توتال و شرکت چینی) محدود خواهد شد.
افتتاح 2 پالایشگاه جدید در سفر رئیس جمهور
با تکمیل عملیات اجرایی چهار ردیف شیرین‌سازی گاز در هر یک از بخش‌های خشکی دو طرح توسعه‌ای پارس جنوبی، پالایشگاه فاز ۱۳ با ظرفیت شیرین‌سازی روزانه ۵۶ میلیون مترکعب و فازهای ۲۲ تا ۲۴ هم با ظرفیت فرآورش روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب گاز، با حضور رئیس جمهور افتتاح شد.
اجرای این طرح‌ها که به کنسرسیوم‌هایی متشکل از پیمانکاران، مشاوران و سازندگان ایرانی واگذار شده است، با بهره‌گیری از حداکثر توان و تخصص شرکت‌های داخلی به مرحله بهره‌برداری رسیده است.
هر یک از دو طرح توسعه برای برداشت و فرآورش ۵۶ میلیون مترمکعب گاز غنی از میدان مشترک، ۲۹۰۰ تن گاز مایع (ال پی جی)، ۲۷٥٠تن اتان، ۷۵ هزار بشکه میعانات گازی و ۴۰۰ تن گوگرد طراحی شده است.
با توجه به میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور در سال ۱۳۹۶ (معادل ۴۲۷ میلیارد دلار)، ارزش‌آفرینی محصولات این دو طرح فراتر از ۲ درصد تولید ناخالص داخلی کشور است که از منظر میزان درآمدزایی در سطح ملی، هیچ یک از حوزه‌های اقتصادی قابل رقابت با این بخش از اقتصاد ملی نیست.
نکته خوشحال کننده دیگر در زمینه تولید گاز این است که در سال 97 میزان تولید گاز کشور به حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده که معادل ۵ میلیون بشکه نفت خام است و ارزش اقتصادی بسیار بالایی دارد و بخش زیادی از آن در داخل کشور مصرف می‌شود.
ایران تا سال 97 سومین کشور تولیدکننده گاز دنیا بود اما سهم کمی از بازار صادرات متعلق به کشور ما بوده و در رده پانزدهمین کشور صادر کننده گاز جهان هستیم که با توجه به شرایط فعلی اقتصادی این میزان باید به صورت جدی افزایش پیدا کند.
حسن منتظر تربتی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در دی ماه 97 درباره وضعیت صادرات گاز گفته بود: «امروز صادرات گاز به عراق برای دو مقصد بغداد و بصره انجام می‌شود. ایران در قرارداد صادرات گاز به عراق در هر بخش متعهد شده که روزانه 20 تا 25 میلیون متر مکعب گاز صادر کند. در موضوع ترکیه نیز هر دو کشور خواستار تمدید قرارداد هستند، اما در مورد صادرات گاز به پاکستان ایران منتظر طرف پاکستانی است و صادرات به ارمنستان نیز در حال انجام است.»
با افزایش تولید گاز در داخل کشور دیگر شهرهای شمالی نیاز به واردات گاز ترکمنستان نداشته و ایران با افزایش تولید گاز خود می تواند در جای جای کشور خطوط گاز را تامین کند، ایران حتی خطوط صادرات به پاکستان را به اتمام رسانده و در حال رایزنی با طرف پاکستانی برای انتقال گاز به این کشور است.
وضعیت تولید گاز در ایران مناسب بوده و در سال 97 گام های بیشتری برای افزایش تولید و صادرات آن برداشته شد.
وضعیت نفت ایران در سال 97
آمریکا بعد از خروج از برجام، 13 آبان 97 را روز اجرای عملیات ضدنفتی علیه ایران معرفی کرد، محور اصلی این تحریم ها به صفر رساندن فروش نفت و بستن راه های انتقال ارزهای حاصل از فروش نفت و مواد حاصل از نفت بود، اما امروز بعد از 4 ماه از اجرایی شدن این تحریم ها بازار ایران همچنان سرپاست (گرانی بیش از حد و کمبود مواد اولیه و کمبود محصولات اساسی بسیار به چشم می خورند اما هدف آمریکا از به صفر رساندن فروش نفتی کشور و بستن تمام راه های انتقال ارز به سرانجام نرسیده است.)
صادرات نفت ایران بعد از برجام به بالای 2 میلیون بشکه رسیده بود اما طبق آمارهای دولتی صادرات نفت در اسفند ماه بیش از یک میلیون بشکه است، نکته دیگری که تحریم های نفتی را برای ایران راحت تر کرده بالارفتن قیمت جهانی نفت و دستورات اکید دولت مبنی بر صرفه جویی از ذخایر ارزی کشور و ندادن اجازه موکد برای واردات کالاهای غیرضروری است که اقدام تحسین برانگیز دولت در روزهای تحریم است.
مذاکرات بسیار خوب زنگنه در اوپک نیز علت دیگری است که توانسته فروش نفت ایران را در چهار ماه بعد از تحریم ها مدیریت کند. اما این تدابیر در کوتاه مدت جواب داده و در سال 98 دولت باید فکرهای اساسی برای فروش نفت ایران و انتقال ارز و کالاهای اساسی کند، همانگونه که مقامات وزارت نفت بارها گفته اند که راه های بسیاری را برای سال 98 برای دور زدن تحریم ها اتخاد خواهیم کرد اما به دلایل امنیتی از گفتن آن معذور هستیم.
راه های دور زدن تحریم های نفتی چیست؟
معافیت های نفتی بسیاری از کشورهایی که از ایران نفت وارد کرده اند در اردیبهشت ماه سال 98 تمام می‌شود و دولت برای جایگزین کردن آنها باید فکری اساسی کند، علاوه بر راه هایی که وزارت نفت نمی تواند آنان را رسانه ای کند، 2 راه دیگر نیز وجود داشته که دولت برای عملیاتی کردن آن باید تعجیل کند، ابتدا کانال مالی اروپا(اینستکس) را بسنجد و ببیند این کانال مالی به چه میزان به اجرای تعهدات FATF ربط دارد، اگر به آن ارتباطی ندارد و در یک فرایند کوتاه به سرانجام می رسد، آن را اجرایی کند، اما اگر اروپایی ها بخواهند برای اینستکس زمان هدر دهند تا بخواهند بعد از یک یا دو سال آن را اجرایی کنند(یا هیچ وقت آن را اجرایی نکنند) ایران باید آن را رها کرده و بر راه دیگر تمرکز کند، راه دیگر کانال مالی بانک کونلون چین است که در تحریم های سال 91 نیز اجرا شد.
ایران می تواند از کانال مالی کونلون چین نفت را به فروش رساند و به ازای آن کالاهای خود را در هر زمینه دریافت کند، اگر دولت بتواند همزمان 2 کانال مالی اینستکس و کونلون را اجرایی کند شاهکار کرده و ضرب تحریم‌های آمریکا به شدت کاهش خواهد یافت و در 1 یا 2 سال آن ضرب نیز از بین خواهد رفت.
چین در تحریم های سال 97 هنوز کانال بانک کونلون را فعال نکرده و برای اجرای آن FATF را بهانه کرده اما شواهد نشان می دهد دلخوری چین از جای دیگری است و ایران با تصحیح رفتار خود نسبت به آن می تواند کانال مالی چین را فعال کند، چین بارها نشان داده با کارهای حقوقی راه های دررو FATF را برای کشورهایی که عضو آن نیستند اجرا کرده و ایجاد کانال مالی ارتباطی به اجرای آن ندارد.
آمریکا می‌خواست کمر انرژی ایران را بشکند اما مدیریت تحسین برانگیز زنگنه به ویژه در مذاکرات اوپک باعث شده ایران بتواند تا به امروز از این راه سنگلاخی عبور کند، تیم دولت می تواند باز هم با اقدامات درست سختی سال 98 را برای مردم کم کند.