اقتصاد ۲۴ - این افزایش قیمت‌ها در شرایطی است که هرساله با فرارسیدن فصل برداشت برنج، قیمت این کالای اساسی با کاهش نسبی مواجه یا حداقل تثبیت شده است. از سوی دیگر زمزمه‌های گرانی برنج و تداوم مشکلات وارد‌کنندگان برای تامین و تخصیص ارز واردات این کالای اساسی موجب شده تا در فصل زراعی جاری ممنوعیت واردات برنج خارجی در زمان برداشت محصول تولید داخل نیز اجرایی نشود.
این افزایش قیمت درحالی زمینه حذف برنج به‌خصوص انواع ایرانی را از سفره برخی خانوارهای ایرانی فراهم کرده که پیش از آن رشد دو تا سه برابری قیمت برنج خارجی موجب حذف این کالا از سبد مصرف اقشار کم‌درآمد شده بود. با فرامک عزیز‌کریمی، مدیرکل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهادکشاورزی در مورد وضعیت تولید و عرضه و افزایش اخیر قیمت برنج گفت‌وگو کرده‌ایم.
افزایش اخیر قیمت برنج تا چه حد متاثر از شرایط سطح زیرکشت و تولید این محصول بوده است؟
در سال‌های خشک مانند سال‌های95تا97 هرساله به‌طور میانگین سطح زیرکشت برنج حدود 600هزار هکتار بوده است که از این میزان سطح زیرکشت، میانگین تولید برنج سفید ایرانی حدود 2تا2میلیون‌و100هزار تن بوده است. این در حالی است که طی سال‌های98و99 سطح کشت برنج به‌دلیل شرایط مساعد جوی، بارندگی‌های خوب و جاری شدن سیل به بیش از 800هزار هکتار افزایش یافت. با افزایش سطح زیرکشت در سال98 میزان تولید این محصول به بیش از 2میلیون‌و900هزار تن رسید، اما در سال99 که سطح زیرکشت برنج تا حدودی کاهش یافت نیز بیش از 2.5میلیون تن برنج سفید در کشور تولید شد، ولی در سال1400 به‌دلیل خشکسالی شدید و کاهش 40درصدی بارش‌ها، میزان سطح زیرکشت برنج کاهش یافته و به 650هزار هکتار رسید. از این میزان سطح زیرکشت تا‌کنون حدود 80درصد برنج در مزارع استان‌های گیلان و مازندران برداشت شده است.
با این روند، میزان تولید امسال برنج تا چه حد کاهش خواهد یافت؟
پیش‌بینی می‌شود که امسال 3میلیون‌و390هزار تن شلتوک و معادل 2میلیون‌و200هزار تن برنج سفید در کشور برداشت شود که نزدیک به 19تا20درصد کمتر از سال گذشته خواهد بود. همچنین کشت برنج در 19استان کشور انجام می‌شود که عمده این کشت در استان‌های گیلان و مازندران و در مرحله بعد گلستان و خوزستان است. با این روند، امسال نسبت به سال گذشته حدود 300هزار تن و نسبت به 2سال گذشته حدود 600تا700هزار تن کاهش تولید برنج سفید را شاهد خواهیم بود. همچنین سطح زیرکشت برنج نیز نسبت به پارسال حدود 19درصد کاهش داشته که به‌نظر می‌رسد متناسب با این کاهش سطح زیرکشت، افت حدود 19تا20درصدی تولید برنج در سال زراعی جاری را شاهد باشیم.
آیا کاهش تولید برنج عامل اصلی افزایش قیمت خرده‌فروشی این محصول است؟
نمی‌توان گفت که افت تولید برنج عامل گرانی اخیر این محصول است؛ چراکه هیچ کمبودی در بازار نداریم، اما وقتی نرخ رسمی تورم بالای 40درصدی در کشور را شاهد هستیم، گرانی برنج نیز اجتناب‌ناپذیر است. رصد هفتگی قیمت خرید برنج از کشاورزان در وزارت جهادکشاورزی نیز نشان می‌دهد که قیمت برنج ایرانی در مرداد امسال نسبت به مرداد سال گذشته از 50 تا 70درصد افزایش داشته است؛ به‌نحوی که قیمت عمده‌فروشی برنج صدری از 22هزارو800تومان به 35هزارو200تومان، هاشمی از 22هزار تومان به 36هزار تومان و قیمت ارقام پرمحصول مانند ندا از 15هزارتومان به 27هزارتومان و شیرودی از 16هزار تومان به 28هزار تومان رسیده است.
با این روند، علت اصلی گرانی اخیر برنج چیست؟
واقعیت آن است که طی چند هفته گذشته قیمت برنج وارداتی متاثر از نرخ دلار و کاهش واردات افزایش داشته است؛ گرچه هیچ کمبودی در زمینه برنج طی سال‌های گذشته نداشته‌ایم و افزایش قیمت‌های کنونی نیز ناشی از کمبود برنج نبوده است. حتی وقتی وارد سال1400 شدیم، حدود 600هزار تن برنج سفید داخلی در انبارهای کشاورزان و شالیکوبی‌ها دپو شده بود. امسال نیز تا‌کنون 80درصد برنج تولیدی کشور برداشت شده است، اما برداشت و خشک شدن برنج زمانبر است و کشاورزان نیز محصول تولیدی را با آرامش به فروش می‌رسانند؛ به‌نحوی که هنوز بیش از 60درصد برنج تولیدی به بازار عرضه نشده است.
بیشتربخوانید:کاهش ۶۹ درصدی واردات برنج در تیر ماه
علاوه بر آن، میانگین مالکیت کشاورزان در مزارع برنج استان گیلان و مازندران کمتر از یک‌درصد است و این کشاورزان برنج تولیدی را برای کسب سود بیشتر به‌تدریج به بازار عرضه می‌کنند. علت اصلی گرانی چند هفته اخیر برنج ایرانی رشد قیمت برنج درجه یک هندی است. رصد تغییرات قیمت عمده‌فروشی برنج خارجی در مرداد‌ماه امسال نسبت به‌مدت مشابه سال قبل نیز بیانگر افزایش قیمت هر کیلوگرم از انواع مرغوب برنج وارداتی (هندی درجه یک) از 20به30هزار تومان است و افزایش دلال‌بازی در بازار برنج نیز در این رشد قیمت انواع برنج ایرانی و خارجی طی یک‌ماه اخیر مؤثر بوده است. این شرایط موجب شده تا ارقام کیفی برنج خارجی رشد قیمت حدود 8تا10درصدی و ارقام پرمحصول مانند ندا، شیرودی و فجر که از نظر کیفی تا حدودی مشابه ارقام وارداتی است، رشد قیمت حدود 10تا11درصدی را شاهد بوده است.
باز هم تأکید می‌کنم که هیچ کمبودی برای برنج ایرانی و خارجی نداریم، اما علت اینکه چرا با وجود فراوانی برنج طی چند هفته اخیر قیمت‌ها بالا می‌رود را باید در تلاش برخی برای واردات برنج در فصل برداشت محصول جست‌وجو کرد؛ گرچه حتی اکنون نیز واردات برنج انجام می‌شود و می‌توان گفت منشأ گرانی برنج ایرانی نظام عرضه و تقاضا نیست.
برخی رشد هزینه تمام‌شده تولید را عامل گرانی برنج می‌دانند. این رویکرد تا چه حد درست است؟
تأثیر رشد هزینه‌های تمام‌شده تولید بر قیمت خرده‌فروشی برنج ایرانی از ابتدای فصل امسال خود را نشان داده است و افزایش اخیر قیمت برنج ایرانی نسبت به سال گذشته، بلکه در مقایسه با ماه گذشته ارتباطی با رشد هزینه تولید ندارد. گرانی اخیر برنج متاثر از افزایش قیمت هر کیلوگرم برنج درجه یک خارجی(هندی) از 20به30هزار تومان است که موجب شده میزان افزایش قیمت در برنج‌های داخلی که کیفیت بهتری دارند بیش از سایر ارقام برنج باشد و کشاورزان نیز هروقت نیازمند پول باشند، برنج را به نرخ روز عرضه می‌کنند. با وجود این، هزینه تمام‌شده تولید برنج در ارقام پرمحصول و کیفی نسبت به سال گذشته به‌طور میانگین 30تا35درصد افزایش یافته است.
چرا امسال قیمت برنج در فصل برداشت و رشد نسبی عرضه محصول داخلی، نه‌تنها تثبیت نشده، بلکه افزایش نیز داشته است؟
قبلا نیز اعلام کردم که افزایش قیمت برنج در بازار خرده‌فروشی طی 2 تا 3هفته اخیر، متاثر از افزایش قیمت برنج وارداتی بوده است؛ چراکه تولید‌کننده ایرانی می‌داند که با افزایش قیمت برنج خارجی و به‌دلیل کیفیت بالاتر محصول تولید داخل، میزان افزایش قیمت آن نیز بیشتر خواهد بود. این در حالی است که کمبودی در بازار برنج نداریم و طی 2سال گذشته نیز میزان تولید برنج ایرانی افزایش داشته است.
برخی گرمای شدید هوا در اواخر مرداد و اوایل تیر‌ماه امسال را علت کاهش دانه‌گیری، پوکی خوشه‌ها و افت تولید برنج می‌دانند. این دیدگاه تا چه حد درست است؟
این رویکرد درست نیست؛ چراکه با وجود افت شدید بارش‌ها امسال شرایط خوبی را به لحاظ روزهای آفتابی برای تولید برنج شاهد بودیم و علاوه بر آن، کمترین خسارت در مزارع برنج به‌دلیل جاری شدن سیل را داشتیم؛ پدیده‌ای که در سال گذشته حدود 50 تا60هزار تن از برنج تولیدی در اراضی کشاورزی گیلان و مازندران را از بین برد. گرچه در مرداد‌ماه امسال تا حدودی شاهد خوابیدن خوشه‌های برنج (ورس) بودیم، اما این عامل نیز خسارت چندانی به مزارع برنج کشور وارد نکرد و با وجود آنکه تصور می‌شد به‌دلیل کمبود بارش‌ها و خشکسالی، تأخیر در آبیاری موجب وارد آمدن خسارت به مزارع برنج شود، به‌دلیل آبیاری تناوبی و استفاده مناسب از کود و سم، کاهش سطح زیرکشت و برداشت برنج در استان‌های مختلف کشور را شاهد نبودیم.
میزان تولید امسال برنج نسبت به سال گذشته حدود 300هزار تن و نسبت به 2سال گذشته(سال98) حدود 600 تا 700هزار تن افت داشته و در مجموع طی این مدت سطح زیرکشت و تولید برنج 19 تا 20درصد به‌دلیل کاهش 40درصدی بارندگی و کمتر شدن سطح زیرکشت کاهش داشته است. امسال 3میلیون‌و390هزار تن شلتوک و 2میلیون‌و200هزار تن برنج سفید در کشور برداشت می‌شود.