اقتصاد ۲۴-ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این خصوص چنین می‌نویسد: درست یک سال پیش، جنگ خونین ۴۴ روزه بین آذربایجان و ارمنستان پایان یافت. دلیل آن عدم حل و فصل طولانی مدت مشکل قره باغ بود. در پشت سر جنگجویان، علنی و پنهان، دو قدرت بزرگ منطقه ایستاده بودند - ترکیه که علنا از آذربایجان حمایت می‌کرد و ایران که دارای موضعی بی طرف، اما در واقع طرفدار ارمنستان بود.
پیروزی با طرف آذربایجان بود. این امر به باکو این فرصت را داد تا نقشه سیاسی را به نفع خود بازسازی کند. در نتیجه، برخی ارتباطات که ایران را با ارمنستان و قره باغ پیوند می‌دهد تحت کنترل آذربایجان قرار گرفت. اول از همه، ما در مورد راهی صحبت می‌کنیم که حمل و نقل بار از ایران به قره باغ را تامین کرد. منظور ما جاده بین شهر‌های ارمنی کاپان و گوریس است که حالا پس از جنگ ۲۰۲۰ در قره باغ از قلمرو فعلی متعلق به آذربایجان عبور می‌کند.
در ماه اوت، وزارت امور خارجه آذربایجان سفیر ایران در آذربایجان را دعوت کرد و بیانیه‌ای اعلام نمود که دولت جدید ایران باید برای پایان دادن به "حوادث ناخواسته" اقداماتی انجام دهد. آذربایجان یک ایست بازرسی مرزی ایجاد کرد و مالیات و بازرسی از کامیون‌های تجاری ایرانی را که از این جاده تردد می‌کردند، آغاز نمود. برخی از رانندگان کامیون ایرانی جریمه شده یا حتی به طور موقت بازداشت شده اند. البته مشکلات حمل و نقل در بالاترین سطح حل نمی‌شود؛ بنابراین، برای آغاز حمله روانی تهران به باکو، آن‌ها فقط بهانه‌ای بودند. دلایل این حمله عمیق‌تر است. آن‌ها با موقعیت ایران در منطقه و جهان بر اساس آموزه ایدئولوژیک خمینیسم (نئوشیعیسم) مرتبط هستند.
بیشتر بخوانید: آذربایجان و ترکیه در منطقه قفقاز به دنبال چه چیزی هستند؟
در ماه‌های اخیر، وضعیت سیاسی-نظامی در قفقاز جنوبی به نفع تهران توسعه نیافته است. نه تنها آذربایجان، بلکه قبل از هر چیز ترکیه و البته اسرائیل به عنوان عاملان این وضعیت در پایتخت ایران شناخته شدند.
ترکیه در جنگ با ارمنستان به جمهوری آذربایجان کمک‌های ایدئولوژیکی، سیاسی و نظامی قابل توجهی کرد. امضای بیانیه شوشا توسط روسای جمهور آذربایجان و ترکیه در ۱۵ ژوئن ۲۰۲۱ به طور رسمی روابط متفقین دو کشور را ثبت کرد.
وضعیت جدید در قفقاز جنوبی به آنکارا اجازه داد تا سیستم ارتباطات حمل و نقل را در طول مسیر ایجاد کند: ترکیه - جمهوری خودمختار نخجوان از طریق کریدور زنگزور در قلمرو ارمنستان (۴۰ کیلومتر) - دریای خزر - جمهوری‌های آسیای مرکزی (به جز تاجیکستان، همه آن‌ها ترک زبان هستند). در اینجا برنامه تشکیل توران بزرگ پان ترکی دیده می‌شود.
اما تهران زیاد نگران پروژه‌های جهانی اردوغان نیست، بلکه به فکر راه اندازی کریدور زنگزور است. این امر منجر به کنترل ترکیه و آذربایجان بر مرز شمالی ایران از محل تلاقی رودخانه‌های ثریا و اراک در غرب تا آستارا در ساحل خزر می‌شود. ترانزیت کالا و منابع انرژی از ایران از طریق ارمنستان نیز تحت کنترل قرار می‌گیرد. این امر بدون شک مواضع نظامی- سیاسی و تجاری-اقتصادی ایران را در درجه اول در منطقه قفقاز تضعیف می‌کند. کار‌های گسترده در زمینه ایجاد کریدور زنگزور در حال حاضر آغاز شده است: راه آهن و بزرگراه در حال ساخت است، فرودگاه‌ها ساخته می‌شوند. باکو معتقد است که دو سال دیگر این راه آماده بهره برداری می‌شود.
به عقیده تهران، اسرائیل مقصر همه مشکلات آن است؛ و همچنین در قفقاز. ایران آذربایجان را متهم به روابط نزدیک با رژیم صهیونیستی کرد که قصد دارد از خاک آذربایجان برای جنگ با ایران استفاده کند.
باکو روابط تجاری خوبی با اسرائیل دارد. ده‌ها شرکت اسرائیلی در آذربایجان کار می‌کنند. از نظر تجارت با آذربایجان، اسرائیل از ایران جلوتر است. در سال ۲۰۱۹، گردش تجاری بین آذربایجان و اسرائیل به اوج خود رسید و معادل ۱.۴ میلیارد دلار بود. در سال ۲۰۲۰، به دلیل همه گیری ویروس کرونا، به ۶۳۶ میلیون دلار کاهش یافت (گردش تجاری ایران و آذربایجان در سال ۲۰۲۰ به کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار رسید). در عین حال، اسرائیل دومین خریدار بزرگ نفت از آذربایجان است. طبق داده‌های موسسه بین المللی تحقیقات صلح استکهلم، جمهوری آذربایجان در بین خریداران سلاح و تجهیزات نظامی از اسرائیل در رتبه سوم قرار دارد.
بیشتر بخوانید: قره باغ در شرف تحولات جدید
همکاری‌های نظامی و فنی بین دو کشور در سال ۲۰۰۴ آغاز شد، زمانی که قرارداد تهیه تسلیحات اسرائیلی تولید شده در ترکیه امضا شد. بر اساس قرارداد دفاعی ۱.۶ میلیارد دلاری که در سال ۲۰۱۱ امضا شد، جمهوری آذربایجان با استفاده از فناوری‌های اسرائیلی پهپاد تولید می‌کند. اسرائیل سیستم‌های دفاع هوایی و دیگر تجهیزات نظامی مدرن را در اختیار باکو قرار می‌دهد. علاوه بر این، حجم فزاینده همکاری‌های نظامی و فنی در آمار رسمی تجارت بین دو کشور گنجانده نمی‌شود.
از جمله، باکو از اسرائیل هواپیما‌های بدون سرنشین Aerostar، Orbiter-۲M، Orbiter-۳، Orbiter-۱K، Hermes-۴۵۰، Heron-۱ خریداری کرده است. آذربایجان اولین خریدار خارجی مهمات جدید تاکتیکی اسکای استریکر بود. در مجموع، ارتش آذربایجان حدود ۱۲۰ هواپیمای بدون سرنشین و بیش از ۴۰۰ پهپاد انتحاری (کامی کازه) در اختیار داشت. اسرائیل چند روز پیش سامانه‌های دفاعی موشکی Arrow-۳ مدرن را برای مبارزه با موشک‌های کروز و اهداف بالستیک به آذربایجان منتقل کرد.
واضح است که چنین خرید‌های گسترده‌ای نتیجه توافقنامه‌های نظامی- سیاسی بوده است. اسرائیل سلاح‌های پیشرفته را به هر کس نمی‌فروشد، به ویژه به دوستان ایران. همچنین قابل توجه است که چند سال پیش طرفین برای تبادل اطلاعات توافق کردند.
در این رابطه، اظهارات الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، که روابط آذربایجان و اسرائیل را "یک کوه یخ، که نه دهم آن در زیر آب پنهان شده است" (مکاتبات دیپلماتیک آمریکا، انتشارات ویکی لیکس ۲۰۰۹)، شایان توجه است.
به نظر می‌رسد این "نه دهم" نگران کننده تهران هستند. به گفته تهران، سرویس‌های ویژه اسرائیل عملیات محرمانه خود را علیه ایران از جمله از طریق خاک آذربایجان انجام می‌دهند. علاوه بر این، به گفته ایران، ۱۰۰۰ کماندوی اسرائیلی در آذربایجان وجود دارد.
بیشتر بخوانید: حق ایران در مطالبه اراضی تاریخی خود
الیوت انگل، نماینده سابق کنگره آمریکا، نفت را به آتش رویارویی ایران و آذربایجان ریخته که اخیراً گفت: "اسرائیل قصد دارد در صورت لزوم از پایگاه‌های نظامی آذربایجان برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران استفاده کند و آذربایجان با این امر موافقت کرد.
آذربایجان همه چیز را رد می‌کند و مدرک می‌خواهد. این را الهام علی اف، رئیس جمهور، در ۴ اکتبر در جمع عموم مردم منطقه جبرئیل، که در سال ۲۰۲۰ تحت کنترل باکو قرار گرفت، بیان کرد. در همان روز، رئیس جمهور آذربایجان در راه اندازی چندین تاسیسات صنعتی در منطقه شرکت کرد و همچنین پایگاه نظامی سرویس مرزی دولتی در جبرئیل را افتتاح کرد. در تسلیح این سرویس از جمله پهپاد‌های ضربتی Harop و Quzğun قرار دارد.
سفیر اسرائیل در روسیه، آقای الکساندر بن زوی، گزارش‌های حضور ارتش اسرائیل در قره باغ را حماقت خواند.
تهران نیز به نوبه خود تصمیم گرفت قدرت خود را نشان دهد. در ۱ اکتبر ۲۰۲۱، ایران رزمایش گسترده‌ای را در نزدیکی مرز با جمهوری خودمختار نخجوان آغاز کرد.
سردار کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران، گفت: یگان‌های زرهی، توپخانه، سیستم‌های موشکی پرتاب کننده چندگانه، نیرو‌های موشکی، هوایی و سیستم‌های جنگ رادیویی الکترونیکی که قبلا در تمرینات شرکت نکردند در این رزمایش سهم خواهند گرفت. این تمرینات نظامی به افتخار نبرد خیبر در ۶۲۹، جایی که نیرو‌های محمد پیامبر یهودیان را شکست دادند، "فاتحان خیبر" نامگذاری شد. در تمرینات. جمهوری اسلامی قبلاً چنین رزمایش گسترده‌ای در این منطقه انجام نشده است.
بیانیه‌های تهدیدآمیز همچنان از تهران می‌آمد. نماینده مجلس محمود احمدی بیغش، گفت: در صورت استمرار ماجراجویی ترکیه و رفتار ناشیانه جمهوری آذربایجان نخجوان و قره باغ را به ایران همان سرزمین اصلی آن‌ها، بازمی گردانیم. "
با این حال، باکو نترسید. در ۵ اکتبر، آذربایجان و ترکیه در خودمختاری نخجوان، که با ترکیه، ارمنستان و ایران هم مرز است، تمرینات نظامی مشترک "برادری تزلزل ناپذیر - ۲۰۲۱" را آغاز کردند. نیرو‌های ویژه، کماندو‌ها، نیروی هوایی، پیاده نظام موتوری و دیگر یگان‌های دو کشور در این مانور‌ها شرکت می‌کنند. وزارت دفاع ملی ترکیه قول داد که از آذربایجان در چارچوب نظریه "دو دولت، یک ملت" حمایت کند.
همزمان با تمرینات "برادری تزلزل ناپذیر - ۲۰۲۱"، "Eternity - ۲۰۲۱ " در گرجستان برگزار می‌شود. آذربایجان و ترکیه به همراه گرجستان در آن شرکت می‌کنند.
همچنین جلسه‌ای بین وزیران دفاع آذربایجان، ترکیه و گرجستان برگزار شد که در آن مسائل مربوط به امنیت منطقه مورد بحث قرار گرفت. در نتیجه مذاکرات، سند همکاری سه جانبه به امضا رسید.
بیشتر بخوانید: روسیه برای روابط ایران و همسایگان شمالی تصمیم گرفت/ تشکیل گروه۳+۳
به این ترتیب، می‌توان آغاز تشکیل یک بلوک در قفقاز جنوبی را مشاهده کرد. علاوه بر این، ترکیه یک کشور ناتو است و گرجستان به دنبال این اتحاد است. همچنین جالب است که در تاریخ ۷-۸ اکتبر، جلسه کمیته نظامی ناتو و گرجستان در تفلیس تحت رهبری رئیس جدید آن دریاسالار راب بائر برگزار شد. در این دیدار همچنین در مورد اوضاع در مرز با ایران بحث و تبادل نظر شد؛ بنابراین، ما می‌توانیم با خیال راحت بیان کنیم که وضعیت در قفقاز جنوبی بسیار خطرناک است. اول از همه، به دلیل احتمال تصادفات پیش بینی نشده در چنین تمرینات گسترده و همزمان گروه‌های مسلح مخالف. به هر حال، یک حادثه در طول رزمایش هم اینک رخ داده است: یک بالگرد آن-۱ Super Cobra نیروی هوایی ایران به طور تصادفی به مواضع خود شلیک کرد که منجر به کشته شدن سه سرباز شد. در ابتدا، این حمله به عنوان تحریک ارتش آذربایجان ارائه شد، اما در نهایت ایران "تیراندازی به مواضع خود را" اعتراف کرد.
با این حال، امروز صحبت کردن درباره اقدامات توهین آمیز یکی از طرفین صحیح نخواهد بود. امروز راه اندازی جنگ برای اتحاد آذربایجان و ترکیه منطقی نیست. بدون این هم وضعیت در حال حاضر به نفع آن‌ها در حال توسعه است.
از سوی دیگر، ایران مشغول بسیاری از مشکلات مربوط به قفقاز است. همانطور که برخی از نمایندگان پارلمان ایران اعلام کردند، تهران مایل است آن‌ها را از طریق غیر دیپلماتیک حل کند. اما توازن فعلی قوا برای راه حل‌ها با توسل به زور مناسب نیست.
متحد باکو، ترکیه، که دارای دومین ارتش بزرگ در ناتو پس از ایالات متحده در قدرت خود است و مدرن‌ترین وسایل جنگی را در اختیار دارد، به وضوح از توان ارتش ایران حتی با سپاه خارج است.
ما نباید فراموش کنیم که ترکیه عضو ناتو است. بر اساس ماده ۵ معاهده واشنگتن، درگیری بین ایران و ترکیه شامل سایر کشور‌های ناتو، در درجه اول ایالات متحده می‌شود که با لذت فراوان، به بهانه دفاع از ترکیه، مشکل ایران را حل می‌کند.
بیشتر بخوانید: معادلات جدید ژئوپلتیک در قفقاز
تهران ترکیب قومی ایران را فراموش نمی‌کند (به گفته کارشناسان، ۱۵ تا ۳۵ میلیون آذربایجانی قومی در این کشور زندگی می‌کنند). جنگی علیه آذربایجان و ترکیه (از نظر آن‌ها یک ملت واحد) با داشتن میلیون‌ها آذربایجانی فاقد چشم انداز است.
در پایان می‌توان گفت که اوضاع در قفقاز جنوبی انفجاری است، اما عملیات نظامی وسیع در منطقه قفقاز پیشبینی نمی‌شود.
در این رابطه به نظر می‌رسد که گزینه ایده آل برای کاهش تنش در قفقاز جنوبی، فعالیت شدید و ثمربخش گروه «۳ + ۳» است که توسط سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه پیشنهاد شده است. این گروه عبارت است از ارمنستان، آذربایجان، گرجستان از یک طرف و از ترکیه، ایران و روسیه از سوی دیگر.
اسپوتنیک