اقتصاد ۲۴- روغن یکی از اجزای جدایی ناپذیر در پخت انواع غذا می‌باشد که به صورت جامد، نیمه جامد و مایع در بازار عرضه می‌شود. روغن‌های خوراکی عموما از دو نوع چربی حیوانی یا نباتی تهیه می‌شوند که طعم و عطر آن‌ها با یکدیگر تا حد زیادی تفاوت دارد. معمولا برای تهیه روغن‌های نباتی از مغز میوه، دانه گیاهان و ... استفاده می‌شود، به عنوان مثال روغن خوراکی آفتابگردان از فرآیند فشرده سازی دانه‌های روغنی گل آفتابگردان بدست می‌آید.
فاکتور‌های متعددی از جمله افزایش نرخ ارز، نبود مواد اولیه مورد نیاز، احتکار روغن توسط سودجویان، تحریم ها، افزایش نرخ تورم و ... سبب بالا رفتن قیمت روغن‌های خوراکی در ایران شده است که در ادامه برخی از مهم‌ترین آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
تاثیر نام برند در تعیین قیمت روغن‌های خوراکی
روغن یکی از کالا‌های اساسی به حساب می‌آید و درصد زیادی از مردم به صورت روزانه برای تهیه غذا از این محصول استفاده می‌کنند.
سرانه مصرف روغن در ایران بسیار زیاد می‌باشد و همین موضوع نشان دهنده حجم بالای تقاضا برای خرید روغن‌های خوراکی در بازار به صورت روزانه می‌باشد؛ بنابراین می‌توان گفت فعالیت در زمینه خرید و فروش روغن‌های خوراکی یکی از پرسودترین زمینه‌های تجاری در ایران به حساب می‌آید. در همین راستا برند‌های متعددی فعالیت خود را در زمینه تولید انواع روغن خوراکی مانند روغن کانولا، روغن زیتون، روغن کنجد، روغن آفتابگردان و ... آغاز کرده اند و محصولات خود را در بسته بندی‌های حلبی، شیشه‌ای و پلاستیکی روانه بازار می‌کنند؛ بنابراین در نظر داشته باشید که قیمت مواد اولیه مورد نیاز برای بسته بندی این محصولات مانند ورقه‌های حلبی و شیشه و ... سبب تغییر قیمت تمام شده روغن‌های خوراکی در بازار می‌شود.
لازم به ذکر است که روغن‌های ارائه شده از سمت این برند‌ها دارای کیفیت و قیمت متفاوتی می‌باشند.
روغن موجود در بازار ایران را می‌توان در دو دسته مختلف وارداتی و تولید داخلی تقسیم بندی کرد که قیمت و بازار فروش هر یک از آن‌ها متفاوت می‌باشد. قیمت روغن‌های خوراکی برند‌های خارجی به دلیل پروسه‌ی جابه جایی و هزینه‌های جانبی مانند هزینه‌های حمل و نقل بین المللی، تعرفه گمرکی، ترخیص کالا از گمرک، انبارداری و ... به مراتب بالاتر از قیمت روغن‌های تولید شده در داخل کشور می‌باشد. البته این نکته را هم در نظر بگیرید که معمولا درصد زیادی از برند‌های خارجی، محصولات خود را در بسته بندی‌های شکیل و استاندارد تولید می‌کنند که این موضوع نیز در قیمت نهایی روغن تاثیرگذار است.
وابستگی ایران در تولید روغن‌های خوراکی
یکی از مشکلاتی که کشور ما در تهیه روغن‌های خوراکی با آن مواجه است، وارداتی بودن روغن خام یا همان ماده اصلی تولید روغن‌های خوراکی می‌باشد.
در حال حاضر حجم تولید روغن خوراکی در کشور به میزان واردات روغن خام از کشور‌های دیگر وابسته می‌باشد. وارداتی بودن این محصول سبب شده دولت کنترل کمتری بر روی حجم تولیدات و قیمت انواع روغن خوراکی در بازار‌های داخلی داشته باشد.
بیشتر بخوانید: افزایش ۳۵۱ درصدی واردات روغن با ارز ۴۲۰۰
یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش حجم واردات روغن خام نسبت به سال‌های گذشته، افزایش ذخیره سازی این محصول توسط کشور‌های صادر کننده می‌باشد.
در واقع شرایط حاکم سبب شده کشور‌های صادرکننده روغن خام، حجم فروش این محصول را کاهش داده و اقدام به ذخیره سازی روغن خام کنند. این موضوع حتی در خصوص کشور‌هایی که کالا‌های مورد نیاز خود را به صورت لحظه‌ای تامین می‌کردند نیز صدق می‌کرد. البته این موضوع تنها مختص کشور ما نمی‌باشد و قیمت روز روغن خام به صورت جهانی با افزایش نجومی و ناگهانی مواجه شده است.
تاثیر نرخ تورم و قیمت ارز بر روی قیمت روغن‌های خوراکی
همانطور که در بالا به آن اشاره شد، روغن جزء کالا‌های اساسی می‌باشد و قیمت آن باید به گونه‌ای تنظیم شود که تمام اقشار جامعه توانایی خرید آن را داشته باشند.
به همین دلیل دولت در راستای تنظیم قیمت روغن خوراکی در بازار، برای واردات روغن خام، ارز دولتی تخصیص داده است. با وجود اینکه این موضوع تا حد زیادی از افزایش نجومی قیمت روز انواع روغن‌های خوراکی جلوگیری کرده است، اما همچنان نوسانات ارز به صورت مستقیم بر روی قیمت روغن در ایران تاثیر دارد و کوچکترین تغییری بر روی قیمت دلار سبب افزایش قیمت روغن در کشور خواهد شد؛ بنابراین می‌توان گفت که بازار خرید و فروش روغن‌های خوراکی در ایران، مستعد بروز نوسانات شدید می‌باشد.
با وجود اینکه قیمت روغن‌های خوراکی با افزایش نرخ دلار به صورت لحظه‌ای افزایش پیدا می‌کنند، این امر در خصوص کاهش قیمت دلار صدق نمی‌کند. این موضوع تا حد زیادی به دلیل کاهش کوتاه مدت قیمت دلار در ایران می‌باشد.
در واقع از آنجایی که قیمت دلار به صورت مستمر کاهش پیدا نمی‌کند و در یک کانال مشخص قرار نمی‌گیرد، تولید کنندگان و فروشندگان حتی با وجود کاهش نرخ ارز حاضر به فروش محصولات خود با قیمت پایین‌تر نمی‌باشند؛ چرا که در نهایت بعد از مدت زمان کوتاهی باید مواد مورد نیاز برای تهیه همان محصول را با قیمت چند برابر تهیه کنند.
نرخ تورم نیز یکی دیگر از مولفه‌های تاثیرگذار بر روی قیمت روغن‌های خوراکی می‌باشد. افزایش نرخ تورم سبب بالا رفتن هزینه‌های تولید، بسته بندی، نیروی انسانی، توزیع، حمل و نقل، نگهداری از محصول و ... خواهد شد که این عوامل نیز در نهایت منجر به افزایش قیمت روغن در بازار می‌شود.
نقش احتکار و تحریم‌ها بر قیمت روغن‌های خوراکی
همانطور که در بالا به آن اشاره شد دولت با توجه به قرار گرفتن روغن در دسته کالا‌های اساسی، به واردکنندگان روغن خام ارز دولتی اختصاص می‌دهد. اما نکته اینجاست که امکان پرداخت هزینه روغن خام به برخی از کشور‌های صادر کننده به دلیل تحریم‌های موجود علیه ایران وجود ندارد. ایجاد مشکل در انتقال پول از مبدا به مقصد یکی از مهم‌ترین فاکتور‌های تاثیرگذار بر روی حجم واردات روغن خام به کشور می‌باشد.
احتکار به عنوان یکی دیگر از عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار بر روی قیمت روغن‌های خوراکی می‌باشد. متاسفانه زمانی که بازار با شک قیمت مواجه می‌شود و قیمت روغن‌های خوراکی به صورت لحظه‌ای افزایش پیدا می‌کند، برخی از افراد سودجو اقدام به احتکار روغن‌های خوراکی می‌کنند که این موضوع منجر به کاهش عرضه نسبت به تقاضا در بازار و افزایش قیمت این محصول خواهد شد. در این راستا دولت باید نظارت دقیقی بر روی این موضوع داشته باشد و مانع از منفعت طلبی عده خاصی از افراد شود.