اقتصاد ۲۴- جمله منتسب به روحانی: «همه موجودی خزانه براساس درخواست‌های جناب‌عالی {نوبخت} تخلیه شده است»
توپخانه دولت سیزدهم همچنان دولت پیشین را نشانه می‌رود و در حالی از گشایش و بهبود اقتصادی در چند ماه فعالیت خود می‌گویند که هم‌زمان اسنادی منتسب به دولت پیشین منتشر می‌کنند که بگویند «خزانه تخلیه‌شده» تحویل گرفتند.
همین دیروز یک خبرگزاری نزدیک به دولت نامه‌ای منتسب به دفتر رئیس‌جمهوری پیشین منتشر کرد که محتوای آن خالی‌شدن خزانه کشور است. این البته اولین افشای اسناد نزدیکان دولت سیزدهم نیست و چند هفته پیش هم سندی ۳۲صفحه‌ای منتشر کردند که به سازمان برنامه و بودجه دولت پیشین نسبت داده شد و در آن ادعا شده بود که دلار تا سال‌های آینده به بالاتر از صد هزار تومان می‌رسد و دولت حتی در صورت بازگشت به برجام «ورشکسته» خواهد شد.
انتشار این اسناد در حالی است که دولت کنونی در آستانه نبردی تمام‌عیار برای دسترسی به توافقی تازه درباره برجام است و همین موضوع حیرت بعضی کارشناسان اقتصادی و تحلیلگران حوزه دیپلماسی را به همراه داشته است؛ تحلیلگران می‌گویند در شرایطی که مذاکره‌کنندگان نیازمند شرایط مساعد برای مذاکره و به‌اصطلاح نکاتی هستند که دست بالا در مذاکرت را داشته باشند، این‌همه تأکید بر خزانه خالی و احتمال ورشکستگی دولت اگر مشکوک نباشد، دست‌کم گل‌به‌خودی است و نمی‌تواند کمکی به پیشبرد مذاکرات و رسیدن به توافقی مفید باشد.
سناریوی حمله به دولت پیشین البته در ماه‌های ابتدایی بسیاری از دولت‌ها در ایران به همین سبک‌و‌سیاق پیش رفته و حتی «حسن روحانی» که آماج سنگین‌ترین حملات است، در ماه‌های ابتدایی دولت‌داری خود از خزانه خالی سخن می‌گفت و کار حتی به جایی رسید که رئیس دولت پیش از روحانی رسما به صدواسیما و مردم نامه نوشت و خواستار پاسخ‌گویی به «حملات و اتهامات» شد. دور گردون چرخید و حالا همین فیلم‌نامه و سناریو البته با تغییر نقش‌ها و بازیگران اصلی به رئیسی و روحانی رسیده است.
خلاصه ماجرای تازه به این صورت است که همین دیروز «تسنیم» یعنی خبرگزاری نزدیک به محافظه‌کاران و دولت سیزدهم نامه‌ای منتسب به رئیس دفتر روحانی منتشر کرد. اگر فرض را بر صحت این نامه بگذاریم که البته فرض بزرگی است و ممکن است درست نباشد، یک جمله این نامه بسیار مهم است؛ جمله‌ای به نقل از حسن روحانی که خطاب به رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه از خزانه خالی می‌گوید «همه موجودی خزانه براساس درخواست‌های جناب‌عالی تخلیه شده است، موجودی وجود ندارد»؛ اما بحث اصلی حالا صحت این نامه در یک طرف و همچنین حملات اقتصادی دولت کنونی و همراهانش به دولت پیشین است.
این دقیقا همان چیزی است که ابراهیم رئیسی پیش‌تر و در دو دوره نامزدی انتخابات ریاست‌جمهوری خود به‌شدت به آن انتقاد داشت و می‌گفت دولت باید از عملکرد خود بگوید، نه اینکه به انتقاد از گذشته بپردازد. بخش مهم دیگر ماجرا اسناد دیگری است که در این روز‌ها منتشر شده است؛ مثلا همان فایل ۳۲صفحه‌ای که به‌عنوان تحلیل اقتصادی سازمان برنامه و بودجه دولت روحانی از آینده کشور منتشر شده و در آن از احتمال ورشکستگی دولت سخن به میان آمده است. به طور دقیق‌تر در خزانه کشور چه می‌گذرد و بازی با خزانه تا کجا پیش خواهد رفت؟
تسنیم دقیقا چه ادعایی داشت؟
همین دیروز خبرگزاری تسنیم خبری با تیتر «افشای سند «خزانه خالی» / اعتراف بی‌سابقه «حسن روحانی» در مرداد ۱۴۰۰: همه موجودی خزانه تخلیه شده است» منتشر کرد که به‌سرعت به سرخط اخبار رسید و حتی با انتقاد شدید دیگر خبرگزاری‌های نزدیک به دولت هم روبه‌رو شد. در خبر تسنیم آمده است: «براساس نامه‌ای که خبرگزاری تسنیم به آن دست یافته است، حسن روحانی رئیس‌جمهوری سابق، مرداد امسال خطاب به نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، رسما اعلام کرده است: «همه موجودی خزانه تخلیه شده است».
دولت سیزدهم در شرایط بسیار نامطلوب اقتصادی سکان هدایت اقتصاد کشور را در دست گرفته است و شواهد و قرائن مختلف، مستند به آمار‌های مراکز دولتی و غیردولتی نشان می‌داد چالش‌هایی مانند کسری بودجه، تورم و رکود اقتصادی از‌جمله میراث‌های شومی است که در چند ماه نخست حضور دولت جدید گریبان اقتصاد ایران را گرفته است».
در ادامه این خبر هم آمده است: «اخیرا هم گزارشی منتسب به بانک مرکزی منتشر شد که نشان می‌داد تورم در نیمه نخست سال ۱۴۰۰ به بیش از ۵۰ درصد رسیده است، همچنین گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی حاکی از کسری بودجه حداقل ۴۰۰ هزار میلیارد تومانی و عدم تکافوی منابع بودجه در سال جاری است. این در حالی است که در روز‌های پایانی حضور دولت دوازدهم، هزینه‌های جدیدی از‌جمله همسان‌سازی حقوق بازنشستگان و همچنین رتبه‌بندی معلمان آن هم در شرایط سخت کسری بودجه شدید به هزینه‌های جاری دولت اضافه شده است که همگی این شواهد حاکی از تحویل یک خزانه خالی به دولت سیزدهم بود؛ هرچند سند رسمی برای اثبات آن وجود نداشت؛ اما براساس سندی که امروز خبرگزاری تسنیم به آن دست یافته است، محمود واعظی رئیس دفتر رئیس‌جمهور در تاریخ ۹ مرداد ۱۴۰۰ طی نامه‌ای به نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌نویسد: نامه شماره ۱۹۴۶۵۳ مورخ ۲۸/۴/۱۴۰۰ جناب‌عالی با موضوع درخواست «پرداخت مبلغ مورد اشاره نزد خزانه به منظور تکمیل و بهره‌برداری از پروژه آب‌رسانی به آبیک» که تصویر آن به پیوست ارسال می‌شود، به استحضار ریاست محترم جمهوری رسید، پی‌نوشت فرمودند: همه موجودی خزانه براساس درخواست‌های جناب‌عالی تخلیه شده است، موجودی وجود ندارد».
بیشتر بخوانید: خزانه خالی چه تاثیری بر بورس می‌گذارد؟
این متن کامل خبر تسنیم بود که البته با تصویری از نامه ادعاشده هم همراه بود. این خبر به طور خلاصه می‌گوید که دولت سیزدهم در شرایطی به‌شدت بغرنج سکان دولت را به دست گرفته و اگر الان مشکلات اقتصادی وجود دارد، ریشه این مشکلات به دولت پیشین برمی‌گردد. این شیوه خبرنویسی و افشای اسناد حتی با انتقاد دیگر خبرگزاری‌های اصولگرا هم همراه شد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
واکنش نوبخت: اگر خالی بود چطور حقوق دادید؟
انتشار این سند با واکنش «محمدباقر نوبخت»، معاون رئیس‌جمهور پیشین و رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه همراه شد که به نظر می‌آید صحت نامه را تأیید می‌کند، اما برداشت تسنیم از نامه را نادرست می‌داند. نوبخت در واکنش به این خبر به اقتصادنیوز گفت: در دولت قبل تصمیم گرفته شد تا طرح‌های عمرانی اولویت‌دار را که تا پایان عمر دولت دوازدهم قابل اتمام هستند، هرچه زودتر به سرانجام برسانیم تا طرح‌های نیمه‌تمام کمتری باقی بمانند. برای این منظور ردیفی مختص طرح‌های اولویت‌دار نزد خزانه در نظر گرفته شد.
به گفته او، مقرر شده بود پس از تأیید اولویت طرح‌ها از سوی دستگاه مربوطه و با توافق رئیس‌جمهور، از محل این ردیف، بودجه لازم تخصیص یابد. در همین راستا در چهار‌ماهه اول امسال قریب به ۶۴ هزار میلیارد تومان برای طرح‌های عمرانی هزینه شد. نوبخت با اشاره به اینکه موجودی این ردیف اوایل مرداد به اتمام رسیده بود، ادامه داد: از همین روی آقای رئیس‌جمهور در پاسخ به درخواست تخصیص بودجه برای تکمیل و بهره‌برداری از پروژه آبیک، مرقوم فرمودند که موجودی این ردیف به پایان رسیده است.
رئیس پیشین سازمان برنامه و بودجه کشور با تأکید بر اینکه خزانه در پایان دولت دوازدهم خالی نبوده، یادآور شد: خزانه ورودی مستمر دارد و هر روز در آن مبالغی تجمیع می‌شود. این به آن معناست که خزانه هیچ‌وقت خالی نمی‌شود. حتی اگر چنین ادعای محالی صحت داشت، پس چطور در سه ماه گذشته حقوق‌ها از سوی دولت جدید پرداخت شده است؟
واکنش تند برخی محافظه‌کاران به تسنیم
انتشار چنین خبری از سوی یک خبرگزاری نزدیک به دولت حتی انتقاد تند دیگر خبرگزاری‌های نزدیک به دولت و بعضی از کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی و دیپلماسی را به همراه داشت؛ به‌عنوان مثال خبرگزاری «مهر» در واکنش به این خبر ادعای وجود خزانه خالی در دوره روحانی را کذب دانست و در گزارشی به انتقاد از این روند پرداخت. در این گزارش آمده است: نامه‌ای منتسب به دفتر رئیس‌جمهور قبلی منتشر شد که در آن ادعا شده در روز‌های پایانی دولت دوازدهم، آقای روحانی خطاب به محمدباقر نوبخت، رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه، از «تخلیه»! شدن خزانه کشور سخن گفته است.
در مخدوش‌بودن این نامه همین بس که علاوه بر ادبیاتی عجیب و فقدان مهر محرمانه، نشان می‌دهد گویا رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور از وضعیت خزانه مطلع نیست و باید رئیس‌جمهور وضعیت خزانه را به او اعلام کند، حال آنکه طبق قاعده این رئیس‌جمهور است که وضعیت خزانه را از رئیس سازمان برنامه و بودجه خود استعلام می‌گیرد!». در ادامه این گزارش به دیگر اسناد منتشرشده در روز‌های گذشته هم اشاره شده است: «در روز‌های اخیر این دومین بار است که مکاتبات و گزارش‌هایی منتسب به «دولت و سازمان برنامه در دولت قبلی» منتشر می‌شود که یک بار به غلط و برخلاف همه محاسبات و اصول اقتصادی ادعای رسیدن قیمت دلار به چند صد هزار تومان را مطرح می‌کنند و یک بار برخلاف واقعیت موجود و متناقض با اظهارات مقامات اقتصادی دولت، از خزانه خالی سخن به میان می‌آورند».
گزارش این خبرگزاری نزدیک به دولت در ادامه از زیان چنین خبرسازی‌هایی آن‌هم در آستانه مذاکرات هسته‌ای می‌گوید: «انتشار چنین گزارش‌ها و نامه‌هایی آن هم در بحبوحه مذاکرات و در شرایطی که مردم و به‌ویژه فعالان اقتصادی به برنامه‌ها و تدابیر اقتصادی دولت رئیسی چشم امید بسته‌اند و انتظارات تورمی‌شان قدری تعدیل شده است، بسیار تردید‌برانگیز است و از انگیزه‌هایی نادرست که قصد ضربه به مصالح ملت و کشور دارد، حکایت دارد. انگیزه‌هایی که از طرفی به دنبال ارسال سیگنال ضعف به دشمن برای اعمال تحریم‌های بیشتر و از طرفی به دنبال ناامید‌کردن مردم و فعالان اقتصادی است».
نکته مهم این گزارش، تأکید بر ضرورت برخورد قضائی با انتشار چنین اخباری است: «به نظر می‌رسد لزوم ورود دادستان به‌عنوان مدعی‌العموم و نیز نهاد‌های امنیتی و اطلاعاتی برای برخورد با ناشران چنین گزارش‌های سراسر اشتباهی که تشویش اذهان عمومی، ناامیدی مردم و ارسال پیام ضعف به دشمن را هدف قرار داده است- چه درون دولت و چه بیرون دولت باشند- ضروری به نظر می‌رسد. از رئیس‌جمهور هم انتظار می‌رود با ناشران این گزارش‌ها و نامه‌های سراسر اشتباه اگر درون دولت هستند، به‌شدت برخورد کند که شائبه خالی‌کردن شانه‌های مسئولان دولت از زیر بار مسئولیت به بهانه غلط خالی‌بودن خزانه برطرف شود».
خزانه واقعا خالی است؟
فارغ از بحث امنیت ملی و تأثیر چنین خبر‌هایی در امنیت جامعه، به نظر می‌آید این ادعا‌ها دست‌کم براساس اظهارات مسئولان اقتصادی همین دولت ناردست است. به‌عنوان مثال در روز‌های گذشته خاندوزی، وزیر اقتصاد، در صفحه شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی بار‌ها به‌صراحت اذعان کرد که تأمین بودجه شهریور و مهرماه کل کشور بدون استقراض از بانک مرکزی و در مهرماه حتی بدون فروش اوراق بدهی به نحو مقتضی صورت گرفته است. این سخنان یک پرسش ساده را مهم می‌سازد که در شرایطی که خزانه خالی بوده، چگونه دولت سیزدهم توانسته بودجه اولین ماه (شهریور) در دوره مدیریت خود در کشور را بدون خلق پایه پولی و بدون ایجاد بدهی تأمین کند؟
این پرسش و موارد مشابه از نگاه کارشناسان و حتی رسانه‌های نزدیک به دولت دور نمانده و خبرگزاری مهر در همان گزارش به این موارد پرداخته است. به‌عنوان مثال این گزارش با اشاره به سخنان رئیس سازمان برنامه و بودجه نوشته است: «میرکاظمی بار‌ها در این روز‌ها از عدم ایجاد پایه پولی جدید و حتی کاهش پایه پولی خبر داد. سؤال اینجاست که در شرایط تخلیه‌بودن خزانه، چگونه دولت سیزدهم توانسته بدون استقراض هزینه‌های بودجه عمومی یک ملت را تأمین کند؟ ضمن اینکه در کشوری با مختصات اقتصادی و ظرفیت‌های بزرگ و منحصربه‌فردی مانند ایران اساسا طرح ادعای خالی‌بودن خزانه هیچ جایگاهی ندارد».
علاوه بر این پرسش‌ها براساس گزارش دیوان محاسبات، دولت سالانه هزارو ۶۰۰ هزار میلیارد تومان یعنی معادل نیمی از نقدینگی کشور، یارانه پنهان در کشور توزیع می‌کند یا دارایی‌های دولت بیش از ۱۲ هزار هزار میلیارد تومان یعنی سه برابر نقدینگی امروز کشور برآورد می‌شود. همین نکته به‌خوبی ادعای خزانه خالی را به پرسش می‌گیرد که مهر در جمع‌بندی این موارد نوشته است: «طرح ادعای خالی‌بودن خزانه نه با شرایط دولت و نه با اظهارات دولتمردان سازگار نیست و به جز انگیزه‌های خسارت‌آمیز پشت پرده، هیچ احتمال دیگری نمی‌توان برای این گزارش‌ها و نامه‌ها و ادعا‌های غلط یافت».
فارغ از این پرسش‌ها که ادعای خزانه خالی را رد می‌کند، به نظر می‌آید این توپخانه حمله به دولت پیشین برنامه آتش‌بس ندارد و احتمال می‌رود که در روز‌های آتی شاهد انتشار موارد دیگری هم باشیم؛ مواردی که از نگاه برخی کارشناسان بی‌ارتباط با شرایط بغرنج کنونی وضعیت معیشت مردم نیست: حالا دولتی بر سر کار آمده که در این سال‌ها وعده‌های رنگین و مختلفی به مردم داده؛ ولی برآورده‌کردن آن‌ها چندان هم آسان نیست و شاید این‌گونه خبر‌ها تلاشی برای آماده‌سازی افکار عمومی برای محقق‌نکردن وعده‌ها باشد. البته دولت سیزدهم تازه به پاستور رسیده و ممکن است در روز‌ها و ماه‌های آتی این رویه را تغییر دهد. باید منتظر گذر زمان و کارنامه این دولت بود.